MIZORAM PAWN

  • HC Vanlalruata

Tlem lai deuh khan Mizoram Youth Commission (MYC) leh kan state sorkar ngei pawh khan kan ţhalaite kha Mizoram pawna hna thawk turin an tur a, an nawr a chiam chiam mai a nih kha.

An hlawhtling viau hlei lova. Khatihlai khan an thiltih dodaltu zingah kan tel ve a, tunhma kan pi leh pu/nu leh pate’n inleng an neih lai a naupang ninhlei deuh an hauva, “Pawnah va infiam rawh u, uite rim in nam,” an ti kha ka chan deuh ber.

Kan Mizo ţhalaite hian Vairengte leh Vaseitlang inkarah ngei hian hna hmu se la, hna thawk se la, an eizawnna piahlamah he ram hmasawnna tur atan leh changkan na’n an thluak, an thá leh theihna hmang se tih hi ngaihtuahna dik zawk chu ni awm tak a ni. Kan sawi tawh fo angin sorkar chhe lutuk an neih laiin India rama state hrehawm ber ang deuhthaw a sawi ţhin chu Bihar khu a ni a. Bihar a cheng tam tak chu India ram hmun hrang hrangah hnathawkin an awm a, Mizoramah pawh tam tak kan khawi ve ţhin a nih kha.

Sorkar ţha leh hnathawk thei an neih hnu chuan an state-a hna thawk turin an lût ta ruih ruih mai a. Mizoram tiamin India ram state tam takin, kawngpui siam hna leh hna hrang hrang thawk tur an haihchham ta hlawm a nih kha. Chutih rual chuan Bihar state hnufual tak ţhin khan hma a sawn chakzia te kan hre vek a, an state chu an state a chengte’n siamin hma a sâwn theih na’n an thawk a, a rah chu kan hmu ta a ni.

Hetianga kan sawi avang hian Mizoram pawna chhuah hauh loh tih lam kan sawi mawi reng reng lo. Mizo zinga kan chhuan ber berte chu, Vaseitlang leh Vairengte inkar ringawta tàmtál tum lova, India ram hmun hrang hrang leh khawvel ram changkang zawk thlenga hna ţha (gainful employment) hmu thei a, mahni hnampuite bul ringawt ni lova hnamdang zinga awm tura pên chhuak ngam leh, hnamdang kara dam khawchhuak theite hi an ni. Mizoram pel tura innawr chiam lam ni lovin, an thiamna leh theihna mila kan state pela thawk thei te chawimawi hi kan tihtur zawk a ni.

Lehkhathiam lama Mizoram sorkar leh ‘institution’ a thawh awmze nei pha lo khawpa thiam chungchuangte chuan, he state pawna an thawh mai a, hlawh ţha zawk an hlawh kha a ţha em em a. Kan lawmpui ngei ngei tur a nih rualin, hetiang mithiamte chhawr ve thei tura kan state sorkar a inher rem hi a pawimawh hle. Lehkha thiamna lam ni lem lo, infiamna lam; a bikin football khel thiam rual India ram club hrang hranga khel thei kan neihte hi, kan idol leh icon tih vel aia chawimawi phu fe an ni bawk.

UPSC ekzamna a All India Service (AIS) a kan tling lo rei lutuk vei ngut ngut tute hi dem chi an ni hauh lo. Duhthusamah phei chuan India sorkar laipui a thupui vaitu leh thutlûkna lian tham siamtu zingah khuan, Mizo AIS officer awm ve reng se kan duh vek ang chu. Kan state chhung ngei a Mizo IAS neih ţeuh duhna hi a changkang hle bawk a, chief secretary atana Mizo ngei awm se duhna hrim hrim pawh hi a pawng-a-puiin kan dem love. Kan tlin ta ngang lo hi a pawi ber zawk chu a ni a.

Mizo zinga AIS kan nei tlem ta lutuk te, UPSC-a inziaktling kan nei hlei thei lo rei ta lua te pawh hi vei-awm tak chu a ni chhap e. Kan state chhunga thuneitu lian hnamdang vek an nih hlauhna thinlung avang pawhin. A chhan zawngin kiltin kan dap a. A chhan lian tak pakhat chu sikul luh tirha mahni pianpui ţawng ngei a lehkha kan zir ta lo hi a nih a rinawm. Sap ţawngin thil an zir ta a, sap ţawng zir ngai bawk, zirlai hriatthiam ngai bawkin ţhangtharte kan hrual a, English medium-a dah a, sap ţawng thiam hi lehkhathiamna emaw ti a kawng kan bo rei rah a ni ve ngei ang. A chhan chu thingtlang khaw primary leh middle school a Mizo ţawng ngata ‘Pal an ping, rul a awm,” tih zirho leh, a hmalam amite kha an inziak tling thei êm êm tlat a ni.

Hei bakah hian British hunlai aţang tawha zirna in ţha tak tak lo din tawhna leh tun thlenga zirna ţha em em awmna Uttarakhand a hnam ţhenkhatte tlângmi (scheduled tribe) a puan an nih ve tak avanga tlângmi ţhenkhat leh Mizote’n kan chanpuala hauh (reserved) ngar ngar thin an pumhmawm titih tak vang a ni thui hle bawk. Hei hian zirna kalphung ţha zawk leh changkang, kan tlângmi puite el pha ni mai lo, leh pel thei khawpa zirna kalphung sâng kan mamawhna min hriattir ngei teh se.

Delhi leh khawpui dang danga sorkar laipui hnuaia ministry/department hrang hrang kan en chuan Zofa, mahse Mizoram a sei lian ni lo, Mizoram aţanga inziak tling ni bawk si lo hi hmuh tur an tam hle mai. India ram khawpui lian kal loh pawhin Mizoram chhungah ngei pawh hian kan Zofa zing ami, Mizoram pawna piang a seilian leh inzir chhuak tam tak chu, sorkar laipui hnuai a pisa tam takah an ţhahnem hle a ni.

A bik takin Manipur-a cheng Zofate zingah AIS inziak tling an la awm ta reng a. Chumi pha lo tura inngaite chuan Staff Selection Commission (SSC) ekzam te, bank leh financial institution hrang hrang a hna awm bakah, company lian hnuai a hna awmte an luhchilh nasa a. Kaisang zel tura intuaihriam leh ekzamna tur a awm zel avangin dinhmun ţha leh sang tak tak an chelh chho tho a ni. Manipur a kan unaute hetianga an ţhanharh nasat chhan hi an state sorkara hna tam ber Meitei hovin an hauh beh tlat vang a ni ber awm e.

Mizoramah pawh hian state sorkar hnuaiah kan ţhalaite thawh tur hna a tlem tawlh tawlh a. State sorkar sum dinhmun a ţha chho zawnga a kal bawk si loh avangin, sorkar hna aţanga chawlte hmun awl hnawhkhah pawh a harsa em em tawh a. Chutih rualin state sorkar hnathawk tihtlem zel a; an hlawh leh inenkawlna senso aia ram leh mipui hmasawnna hna atana sum tam zawk ruahman hi thiltih makmawh a lo ni tawh bawk si nen. Kan dinhmun en hian Mizo ţhalai sorkar hna duh tan chuan SSC, bank, financial institution leh paramilitary force leh sipai-a ţan lam hawi a ngai ta.

Hei bakah company liana luhna zawn a ngai ta a, chumi atan chuan thiamna bik neih te, thluak that, taimak leh teirei peih kan mamawh dawn a. Manipur-a kan unaute nen kan dinhmun in ang lem lo mahse, kan state a hna a inhnawh tawt hun (saturation point) a thleng tawh tih kan hrethiam mai awm e. Sorkar laipui ministry/department hnuaia thawk tura lutte hi phairamah an awm reng lo leh nghal a, an duh phawt chuan Mizoramah ngei an awm thei tih a chiang viau tawh leh nghal.

Mizorama mahni kutkawiha eizawn (entrepreneur) kan duh a nih chuan kawng hi a zau lutuk lova. Tunhma aţanga kan state kumtin sum ruahman (annual budgetary allocation) kalphung a dik tawh loh vang a ni ber. Sorkar hnathawk leh anmahni enkawlna atana sum ruahman a tam lutuk avangin hmasawnna lian tham (infrastructure) atan sum ruahman a tam thei lova. Mahni kutkawiha eizawn tumte tan phei chuan sa-ţah-chhuak-pek tur pawh a awm meuh lo. Chuvangin helam hawi zawnga sorkar a kal hi a ţul a, mahni kutkawiha eizawn tumte’n na deuhva an nawr pawh a ţul dawn niin a lang.

Pawimawh em em chu he Mizoram chhung ngei a thawh a, kan pian seilenna ram tihmasawn tura a tam thei ang ber kan inpêk hi a ni. Chutianga kan mithiamte uibet a, an thawh theih tur hna siam (sorkar a luh kher pawh ni lo) chu sorkar mawhphurhna, a theih chin chin a hlen chhuah tur chu a ni. Chutih rualin sorkar hna thawk duh tan chuan AIS tlin kher lo tan pawh state páwn a kan unaute hnungzui ve mai hi kawng awmchhun a ni a. Sorkar laipui emaw, sorkar laipui hnuai bank leh private company a thawk tura chhawrtlak ni tura kan inchher erawh chu a pawimawh takzet tawh a. Chumi kawng zawh tura ţhalaite fuih chu sorkar, tlawmngai pawl leh kohhran bakah chhungkaw tih mawhphurhna a ni ta.

Leave a Reply

error: Content is protected !!

Notice: ob_end_flush(): failed to send buffer of zlib output compression (1) in /home/thezozam/public_html/wp-includes/functions.php on line 5427

Notice: ob_end_flush(): failed to send buffer of zlib output compression (1) in /home/thezozam/public_html/wp-includes/functions.php on line 5427