- Rempuia R. Lutmang
Miin tawng dik lo an sawi tam zawk ‘a lo dik reng e a’ ti thin ka ni na a, a dik lo lam i’n sawi ve teh ang. Tawngkam tam tak hi tet lai atanga hriat fuh loh, len hnua chhawm zuia hman hlen tak a awm thei, chung chu mi nawlpui hman dan ni loin mi mal hriat fuh loh a ni thin. Mi pakhat pawhin ‘ngati nge’ tih hi ‘ngati ne’ a ti char char thin a, ngaihthlak chian loh chuan a sawi dik lo tih hriat a har hle. Chu vang chu a ni ang, tu ma’n ‘i ti dik lo a nia’ an lo ti ngai lo a. Tum khat chu an thianpa bengvar deuhin a hre fuh hlauh mai a, “Zualte, ‘ngati nge ‘ngati nge hi ‘ngati ne i tih zel a?” a han ti a. Ani chuan, “’Ngati ne?” tiin a lo zawt let a ni awm e. Chumi ni atang chuan a dik zawk a hmang ta zel a ti, Mawitea’n.
Khirhkhiap: ‘Kherkhiap’ tih turah ‘khirhkhiap’ ti an awm nual. Khirh tih thumal a awm avangin khirhkhiap tih emaw an ti chawp ta mai a ang hle. Tum khat chu WhatsApp group pakhatah mi pakhat hian, “Kherkhiap hi ka vawi khat hriatna” a rawn ti teh tawl a. “Khirhkhiap a awm ngai lo; khirh a awm a, khirhkhan te pawh a awm, khermei te a awm leh a, kherkhiap a awm bawk,” tiin ka lo chhawn a. Mittui tla phungin min nuih a, a va zahthlak duh em! Mi pakhat dang pawhin, “Kherkhiap aiin khirhkhiap hi hmang kan tam zawk mai thei,” a ti a, ka awih loh zawng tak a ni. ‘Kherhkhiap’ tia ‘h’ telh pawh an awm, a dik chuang lo, ‘h’ a tel lo. Thuhriltu 7.16: Kherkhiap lutuk suh la, intifing lutuk hek suh; engah nge mahni i intihchhiat ang? (OV Re-ed ‘17)
Buaichuar: Hei pawh hi ‘buarchuar’ tih tur a ni. Buai tih thumal a awm a, hei hian an ngaihtuahna a kaihruai a ang. Thil a buarchuar tawh chuan a buai deuh nuaih tihna a ni ber a, a buai avang khan ‘buaichuar’ a nih phah lo, ‘buarchuar’ a ni mai. He thumal hi eng vanga Mizo tawng dictionary-a awm lo nge tih ka hre lo, awm ve awm tak chu a ni. Ni tin chanchinbua Mizo tawng lam ziak ve thintu pakhat pawhin, “Buaichuar hi ka than lenpui a ni tlat, kei chuan,” a ti a; a hmel te kha ka han en a, kan pa te rual dawn a ni si a, kan inhrilh var hmel loh hle. JF-a Love Letter, 75: Chaw ka thlah ta a; ka dulthuar lo vung nen, ka fate thlaphangin nimin khan Civil Hospitalah min awmtir ta ringawt mai a ni. Ka kutziak pawh a buarchuar leh zual ang.
Chiarhiar: Tawng dikah chuan ‘chiauhiar’ tih a ni. ‘Chiar’ tih thumal a awm sa a, hemi changchawi hian ‘chiarhiar’ emaw an ti a ni. ‘Chiar’ hi chu tawng noh noh, ri nawk nawk tihna a ni. ‘Chiau’ a awm leh a, hei hian na tuar vanga aw rawl chhuah te a keng tel thei thung, ‘chiar’ ai chuan a awmzia a zau zawk. Thil awmze thuhmun a ni chiah lo reng reng. He ‘chiau’ atanga lo inpawt fan sei ta a nih hmel, ‘chiauhiar’ tih a ni. Hei pawh hi dictionary-a chuang tur chu a ni ve maw le. A hma chiaha thumal nen khan Pu Buanga Dictionary-a a chuan loh avangin a hnua siam lehtute hian an ngaihtuah chhuak tel lo a ni ang. Facebook lama thawnthu phuahtu pakhat chuan, “Chiauhiar hi ka lo hmang sual thin a nih khi, ka lo hre tawh ang,” a ti a, a lawmawm ka ti hle, beram bo pakhat hmuh leh pawh a hlu alawm le.
Lipse: Lepse tih tur. Hei taka hi chu mi thiamte’n an sawi ngun tawh a, hriat tawh awm tak a nih vei nen, mi thenkhat hian ‘lipse’ an ti leh thin. A tang huai huaiah te an la tang leh ta nghal a, kan lepse vak dawn em maw ni! Remkunga Mizo Tawng Dictionary: lepse (leh-) – v, ip te, ipte te, thil nem deuh kawrawng te, a chhung lam tichhuaka pawn lam dah or awmtir. e.g. Ipte kha lepse rawh, a mit a lepse a. Zotawng Dictionary: lepse/lehse, v. zial, tilet, a chhung lam pawn lama awmtir, thuah fai, zep ruk lai lang vek, inphawrhtir vek. Ar ril an lepse a, an lehse chu an phiar. An nula kawm chu an dawp thiam khawp a, an lepse vek mai.
Inperhsan: He tawngkam hi khawi lam atanga lo chhuak nge ni ang aw, ‘inpersan’ tih turah an hmang leh hlauh thin. ‘Inpersan’ chu thil intu lo, inchu lo, inchawih lo, inang lo lutuk khaikhinna tawngkam a ni. ‘Inperhsan’ kan tih dawn chuan pa hrisel deuhin lungpui chungah min inperhsan daih thei te ti ila, a dik na a, tawngkam mawi tak a ni lo; min inperh kaisan te ti ila a inhmeh zawk ang; chu pawh a mawi tawk lo, min per kaisan tih a mawi ber ang. Eng pawh ni se, ‘inperhsan’ ti loin ‘inpersan’ tih mai tur a ni e.
Chenfakawm: He tawngkam hi a awm lo, a hmang an awm a, chu zawng chu. Tawngkam dikah chuan ‘chhenfakawm’ tih a ni. Zotawng Dictionary: chhenfakawm, adj. rin tlak, nghehchhan tlak. Lo tha chu chhenfakawm tak a ni. Remkunga Mizo Tawng Dictionary: chhenfakawm – adj. tangkai; hlawkpui theih; sawtpui theih. Ar vulh chu a buaithlak na a, a tui a chhenfakawm ve a ni. Mizo tawng dictionary kan neih zawng zawngah hian ‘chenfakawm’ tih a awm lo; ‘chhenfakawm’ tih chu a awm zel a, chu chauh pawh chuan tawng dik zawk chu a hril chiang.
Hlahthlam/hlahkhem: Hei hi hmang an awm ve ve, a dik lo ve ve; ‘hlahthlem’ tih tur a ni. Hlahkhem hi naupangchhe tawngkam a ni a, ‘inhlei’ tih te ang chauh bawk; kum a han tam chho a, a dik zawk ‘hlahthlem’ leh ‘ninhlei’ kan hmang chhawm mai thin. Chutiang kan nih laia a ni ve lo an lo awm hian thil a buarchuar zo ta thin a ni ber mai. ‘Hlahthlam’ tih hi mak ka ti viau a, puitling zingah pawh hmang an awm a, an tang ve tlat, ‘thlahthlam’ tih nen thu kalhmang inang emaw an ti a nih a rinawm. Zotawng Dictionary: hlahthlem, v. naupang infiamnaa hman bik tawngkam, fuh lo lui, thelh lui, mi dang chak zawktir, chak lo der. Remkunga Mizo Tawng Dictionary: hlahthlem – v. infiamnaah khingpuite chak zawk nihtir tuma theihtawp chhuah duh lo.
Ka han sawi takte kha naupang tawngkam a ni bik lo a, social media hmangtu fimkhur lo thenkhat hman dan pawh a ni bik chuang lo, Mizo tawng chai hona lama tui tak tak thenkhatte hman dan pawh a ni ve tho, chu chu a buaithlakna lai tak a ni nghe nghe. A thumala hi a inang teuh hlawm em a, an hriat pawlh a, a dik hrulah a dik lo zawk an kui tiak a ni. Chu chu a chawr no hma ngeia kan thlawh fai a tha ang. Hmanlaia ‘tuiburlu’ ti loa ‘tuibullu’ ti an awm thu an sawi te pawh ka hre chhuak rum rum mai, ka thiam loh vek a ni e.