Sorkar/Court Thupek

  • HC Vanlalruata

Parliament-in central MV Act a siamţhat avangin Mizoramah pawh kar leh mai, September ni 1 aţang khian lirthei khalhtu dan bawhchhetute hremna pawisa chawi tur nasa taka tihpun ve a ni dawn ta a. Hei hi mi tam tak tan chuan a rit dawn hle mai a. Chutih rualin dan bawhchhiat a hlauhawm sawt dawn avangin dan bawhchhiat chingte titimtu (deterrent) a nih theih dawn avangin a ţhatna chin thui tak a awm awm e.

Chutih lai erawh chuan bichilh leh hnawhchih lutuk a dan emaw thupek emaw kenkawh nghal vut vut hi a ţha ber lem thung lo. Dan hi mipui that tlanna (welfare of the people) atana siam a ni tur a ni a. Inhrem hi a tum ber ni a ni hek lo. Lirthei khalhtu dan bawhchhiat avanga chawitir hi chhiah (tax) a nih loh avangin sorkarin sum a tuakna atana hman chi a ni bawk lo. ‘Khawngaihna hun’ leh inhriatthiamna hun hi hawn a pawimawh khawp mai. Kan sorkar hian dan bawhchhiatna tih hriat rengah pawh mipui hmakhua ngai a, hmuh loh der leh mitsiai khum deuh pawh a neih fo hi maw le.

India rama ram bung khat kan nih miau avangin sorkar laipui leh supreme court thupekte hi kan zawm tur a ni teh meuh mai a. Mahse, tunhma aţang tawhin a ţhen hi kan zawm duh lawk lova, a ţhen erawh chu kan zawm nghal thuai ţhin. Dan ţhenkhat phei chu Mizorama awmze nei (relevant) reng reng lote a ni bawk. Chu’ng zingah chuan nu pum chhunga nausen awm mek mipa nge hmeichhia tih hriat tuma khawl hmanga en khapna dan Pre-Conception and Pre-Natal Diagnostic Techniques Act, 1994 te hi Mizorama hman ţul lem lo zing ami a ni.

Phairam, a bikin Hindu sakhaw zuitu zingah chuan a ţul teh meuh mai. Tunhma aţangin an fa hrin kha hmeichhia a nih chuan thah mai duh an tam a. British sorkar hunlai a governor general Lord William Bentinck khan hmeichhe fa thah (female infanticide) a khap a nih kha. An thah ţhin chhan ber chu hmeichhia-in pasal a neihin a thuam chhawm (dowry) kha chhungkaw tan a rit lutuk a, fapa an neih chuan a hlawk hle thung avang a ni ber. Chuvangin tunlai khawvelah pawh chhungraw harsa deuh chuan nu ber pum chhunga nausen kha hmeichhia a ni tih an hriat chuan an tihtlâk mai an hlau a ni.

Mizo zingah erawh chuan a pawng a puiin fanu leh fapa duh zawk kan nei lova, kan neih loh apiang neih kan duh mai a ni a. He dan hi hman ni lo pawh ni sela tuma’n hmeichhe fa an neih dawn avang ngawtin fa an titla lovang tih hi a chiang viau. Chuti chung chuan nu leh pa tam tak hian an fa piang tur kha hmeichhia nge mipa tih lo hriat lawk an duh ve thova, an hriat duh chhan erawh chu a thawmhnaw hak tur lo lei dan tur an hriat chak vang mai maite chauh a ni.

A chang hi chuan sorkar laipui thupek emaw Supreme Court thutlukna emaw hi kan zawm vat hauh lem lo tih hi a chiang a. Entir na’n State Human Rights Commission te, Minority Commission te din tura min tih pawhin kan la din lem lo chu a nih hi maw. The Protection of Human Rights Act of 1993 khan state tinah Human Rights Commission din turin a phut a, tun thlengin kan la nei chuang lova, chutiang bawkin State Minority Commission din lo zingah kan la tel reng a nih hi. A dang pawh din tura tih la din loh kan nei nual. Commission ţhenkhat an din lah hi sorkar thuneitu lu ber chhungte chairman atana dah duhna vanga din mai mai a ang hlawm viau leh nghâl.

Chutiang a nih lai chuan Supreme Court thupekin lirthei registration number tar turah high security registration plate (HSRP) chauh hman tur a tih (kum 2012) chu kan tipuitling nghâl vut vut thung a nih kha. Kha thil kan tihpuitlin nghal vat avang khan lirthei a tar tur ziaka eizawng tam takin sum an hmuh tur an hloh ta char char zui a. Company lian hnenah HSRP siam hna hi pek a ni a, kan hotu leh thuneitute’n a tuihâng hăwp tur an hmuh avanga tipuitling thuai thuai an nih rinhlelhna a lian hle a nih kha.

A tira an tih chhan an sawi – lirthei bo zawnchhuahna atana ţangkai tur anga sawi lah chu thu vuvuk mai mai a lo ni a. HSRP târ avangin tun thlengin lirthei rukbo chhuichhuah a hmuhlet a la awm lo ni a sawi a ni. Chu bakah HSRP man hi a to em em mai a, Rs 20/- Rs 30/- vela siamtir theih ţhin a nih laiin car-ah chuan Rs 1,000/- dawn sen a ngai ta mai a, lirthei neitute tan phurrit a tling a. Tualchhunga lirthei registration siam thiamte chawtlang kan benthlâk sak bawk sin en.

Lirthei darthlalang a thil dum (tinted glass/sun control) bel tura tihna Supreme Court thupek (2012) pawh Mizoramah chuan zawm nghal vat a ni a. Lirthei darthlalang a thil dum bel thin tam takin an pawisa lakluhna an chân nghal a. Hetianga ram court sang berin thutlukna a siam chhan chu, phairam hmun tam tak, a bikin Delhi khawpui-a misualte’n lirthei chhunga pawn lam aţanga hmuh theih lohva pawi an khawih ţhin vang a ni a. Khatih hunlai a Delhi khawpui-ah lirthei darthlalang dum vuah chhunga hmeichhe pawngsual a tam em em vang a ni ber.

Mizorama lirthei darthlalang a thil dum vuah a, a chhunga pawngsual thubuai pakhat pawh a awm ve loh lai a, he thutlukna zăwm tura kan hmanhmawhzia kha mak kan ti ve hlawm awm e. ‘Sun control’ kan tih mai vuaha sum lalut tam takin pawisa an chân a, tunah lém sorkara thuneitute chenin an vuah leh vek tawh a. Thuneitu lam lahin ‘pip e, pup e’ an ti leh tawh hauh lo leh nghal a.

Sorkar laipui emaw court sang ber thu emaw hi kan zawm dawn a nih chuan a vaiin zawm vek mai ila a ţha mai a. A ţhen rang taka tihpuitlin nghal a, a ţhen, a bikin state commission pawimawh leh ţangkai tak tak din duh leh si loh ang chi a sorkar a che hi chu a fuh lo ngawt mai. Mipui mimir hekna tur, ţangkai chuang lem lo kan lo tihpuitlin thuai zél hi a mipui tana ţha (public interest) a ngaih a harsa ngawt mai.

Eng pawh ni se, tuna sorkar laipuiin kum 2019-a Parliament-in ‘Motor Vehicles (Amendment) Act a lo siam daih tawh pawh ni se, chawlhkar khat bawr vel chauh hun pe a hman thut chuan mipui an lungawi lovang tih a hlauhawm hle. Lirthei khu tihchhuah endikna hmunte pawh inhawng rei deuh tura tih a, dan zawhkimna atana DTO lamin an zawh tawkte ngaihtuah tel a, khawngaihna hun hawn belh hret hi chu a ţul ngawt mai. Dan hi mipui tan, mipui hamţhatna leh thawvenna atana siam a ni si a.

Leave a Reply

error: Content is protected !!