- LALNUNMAWIA PACHUAU
India ram politics kalphungah hian inthlanpui (general election) dawnah political party ten mipui tihlawm an tum vang leh an vote hûi an duh vangin mipui hnenah a thlâwna sum sem leh thil thlâwn pek an tiam thin. He kalphung, Freebies leh Redvi Culture an tih hian ram tan rahtha a chhuah em tih hi ngaihtuah tham a ni. He kalphung hian India politics huangchhungah bû a khuar nghet tawh hle a, ngâiah kan nei chho mêk a, kan ram ngèiah pawh nghet takin bû a khuar tawh a, mipui harsatna leh retheihna remchanga hmanga an pumpui hnûna chaih kualna hmanraw tha berah an hmang mêk chu a nih hi!
A HAUHÛK KÀI ATANGIN:
Ram mipui hnena a thlawna thil tiam hi South America khawmualpuia ram pakhat Venezuela atanga lo intan a, lo hluar chho ta nia sawi te pawh a awm a. Kum 1980 bawr chho khan South America khawmualpui ram thenkhat te hian Oil an hralh that em vangin an mipui te chu thil tamtakah hamthatna an tiam a, ei leh in atanga sawrkar motor-a a thlawna chuan thlengin an tihhlawhtlin sak bawk. Amaherawhchu, an oil hralhna lamah harsatna te tâwkin, an oil man te a lo tlâk hniam duai duai hnu ah chuan harsatna namên lo an tâwk chho ta a, sum leh pâiah harsatna lo tâwk chho zelin mipui tana a thlawna an lo kalpui scheme tamtak chu tihtawp a lo ngaih phah ta ni.
Venezuela hian an oil hralhna chu innghahna atan hmangin thlai leh food items lam thawhchhuah an nei mang lo a, an ei leh in 70% lai chu ram dan atanga an lakluh (import) a ni. Hetih lai hian an oil man te a lo tlâkchhiat hnuah an kut hnathawk te hnena Farm loan an pêk te chu an chhunzawm thei ta lo a, an economy a tlachhe chhunzawm a, eirûkna chuan dan rual lohvin bû a khuar chho ta a ni.
INDIA RAMA BULTANNA:
India ramah chuan Tamil Nadu Chief Minister boral ta, J. Jayalalitha kha a bul tantu nia sawi a ni. A ni khan mipui retheihna chu remchangah la in Saree, Washing Machines, Pressure Cookers, TV, etc., sem te a lo tiam chhoh atang khan, election-a hnehna channa atan a pawimawhzia hriain political party dang ten an lo chhunzawm chho ve ta a ni.
Tunah chuan political party dang te chuan a nasa thei ang berin an han tiam chho ve ta a. Amaherawhchu, party thenkhat chuan a kalphung her danglamin a thlawna sem ngawr ngawr lam ni lovin mipui tana rualkhaia hamthatna tur zawngin an lo her rem thung. Tun hnai lawka Pubjab-a General Election-ah khan Aam Admi Party (AAP) khan Electrict Unit 300 hmang chin te a free veka pêk a tiam a, hmeichhia kum 18 chung lam te hnena thlatin Rs 1,000 pêk an intiam bawk a, an tling hneh hle a nih kha.
Nakum maia General Election neihna tur state thenkhatah pawh BJP, INC, TMC, AAP, DMK, SP, etc., ten an State mipui te tan Electricity, Senior citizen leh Hmeichhia te tan hamthatna an tiam nasa hle a. Hetianga mipui te hnena inzawrhna hian rahtha a chhuah ang nge, nghawng chhe tak a thlen ang tih hi ngaihtuah tham a nih vangin Supreme Court thlengin an chai chho mék a ni.
SUPREME COURT-IN A NGAI THUTAK:
Mipui hnena thil thlawn tiam vak vak hi ram inrelbawlna ah nghawng tha lo, leiba saltànna a hring chho mêk a, hetiang tiamtu political party te chu an registration cancel sak hial tura ngènin Supreme Court-ah Ashwini Upadhyay chu a zualko mêk a, Supreme Court pawhin ngai thutakin Chief Justice te meuh pawh an lu a hai (brain-strom) nak mai! Political party te inzawrhna kawngah hian guidelines siam chi a ni ang em? Autonomous body siama committee din chi a ni ang emt Dan siam dawn se Parliament-ah he kalphung hi khap turin eng political party mahin an duh dawn loh vangin engtia hmalak chi nge ni ang? etc., He’ng thil ngaihtuah ngai tamtak karah CJI N.V. Ramana chuan, “All political parties are on one side… Everybody wants freebies, everybody! That was exactly why we wanted a neutral body to look into the issue,” tiin Political party te hi he issue-ah hian an tangrual vek a, tu pawhin a thlawna dawn an duh vek avangin he mi chungchang zirchiang tur neutral body hi din a ngai a ni tiin a ngaihdan a puangchhuak bawk..
Freebies chungchang hi kum 2013 khan Supreme Court-ah hian chai hrep a ni lo ni tawh nghe nghe a (Subramaniam Balaji case), hetah hi chuan freebies hi thamna leh eirûkna tia han sawi theih a ni lo tiin thuthlûkna a lo siam tawh a. Indian Constitution Part IV, Directive Principles of State Policy hnuaiah mipui hamthatna turin sawrkarin scheme a kalpui theih thu te, scheme an kalpui danah rualkhai takin mipui hnenah scheme kalpui a nih thu leh Article 14 of Indian Constitution a kalh lo tiin thuthlukna chu a lo siam tawh a. Amaherawhchu, Freebies leh Redvi cultures hian zual lam a pan zêl vang leh political party ten an hmangsual nasa nia ngaiin Supreme Court hian ngai thutakin a ngaihtuah leh mêk a, thuthlûkna engtin tak siam ang maw? Lo nghak phawt teh ang.
MIZORAMAH RAHTHA A CHHUAH EM?:
Kum 1990 chho ah khan Mizoramah Congress Party-in NLUP scheme chu an han kalpui tan ve a, chutah chuan sum tlêmtè an sem a. Chumi hnuah kum 1998-2008 inkarah MNF Party lo tling chho ve lehin MIP Project hnuaiah Rs 50,000t- lo tiamin sum tlemte an lo sem leh bawk a. Amaherawhchu, Mizoram mipui zingah han dinchhuah pui sawi tham an awm lo. Tichuan, Congress bawk chuan kum 2008 Election dawnah NLUP cheng nuai 1 sem an lo tiam leh ta rup mai a! Mipui ten an thusawi an rin loh deuh vang nge ni, Prime Minister Man Mohan Singh te, Rahul Gandhi te an chah chho rup rup mai a, PM Special Package tih thawm a ring hle bawk a, an tlinpui chiang hle! Tichuan NLUP Scheme chu kalpuiin an rorel hun chhung kum 2008-2018 inkarah Vaibelchhe 3,000 dawn lai hmang ral nia sawi a ni. Hetih lai karah hian an sawrkar hnu term khat chhunga an sem zawh loh vangin thiam takin a term leh atan an tawktarh chhunzawm a, a next term-ah phei chuan an solid lo chauh a nih kha!
NLUP kha han thilr ila, kum 2022 kan chuan kài hnu hian NLUP hlawhtlin pui tia han sawi tur hi khawtinah hian kawh fak fak tur an váng hle nia sawi a ni. Heta tang hian NLUP sum tamtak luanralna kha scheme hlawhtling taka chhâl chu a harsa hle.
NLUP hnuaia Vaibelchhe 3,000 bawr vel an semral lai khan Mizoram chhunga kan kawngpui dinhmun kha chanchin tharah kan hmu chuai chuai a, hmasawnna kawngah kan than a thu hle a tih theih awm e. ‘PM Special Package’ tia an sawivul chûk kha, PM Special Package a lo nih miah loh tih thu leh Mizoram Budget, Department hrang hrang atanga pawhkhawm a nih thu mi thenkhat ten an lo sawi bawk! Amaherawhchu, NLUP sum an sem zawh hnu leh NLUP atang hlawhtlinna hmuh tur a awm tâk loh hnuah NEDP tiin scheme thar han tlangau leh pui viau mahse mipuiin an bengkhawn tawh loh vangin paihthlakin an awm ta a ni. ‘NLUP vàng khan sum lamah harsatna kan tâwk lo a, leibá kan ngah lo’ tiin thiamthu han sawi thin mahse, an mahni zu khapna dan siam hnawla Wine Shop meuh hawn a ngaih tâkna chhan kha chhût tham fê a ni awm e.
TUNAH SEDP CHENG NUAI 3:
Congress-in NLUP Scheme an hlawhtlinpuina hmuh tur a awm loh hnuah kum 2018 Election a lo thleng leh a, kan Hnam Party lal ber chuan tlawr hlapin, “Chéng Nuai 3 aia tlemlo in dawng dawn a ni.. NLUP dawng tawh zawng zawng pawhin in dawng leh vek ang….” tia mipui an tiam leh meuh chu thlipui ang maiin Mizoram mipui min nuai leh ta hum hum mai a. Chéng Nuai 3 dawn beiseina sáng tak nen MNF party chu kan han thlang tling ta rup mai a. Chutah Hnamrûnah, “Chêng nuai 3 an sem thei lo ang tih te zawng a mawl thlak lutuk, eng aiah nge kan sem loh ang” tia kan Minister chhuanvawr ber Pu Robert Romawia Royte-a’n a han tuihnih phei chu kutbêng thawm a ring ham ham hle. Amaherawhchu, Pu berin sawrkar tûk atanga Bawng insi ang aphata tan tura a sawi hnu kum 4 liam hnuah ‘SEDP’ chu an han khuh hawng leh rup mai a!
SEDP sem tur hi an ruahman danah chuan chhungkaw singruk (60,000) hnenah Rs 50,000t- sem tur niin, Rs 25,000/- theuh a thawhkhatna atana sem tura ruahman a ni. Tichuan, a thawhkhatna atana an sem tur hi a vai hian Vaibelchhe 1,500 chuang semral tura ruahman a ni. Department hrang hrang chan tur thliar fel a ni. Hemi hma hian SEDP Teacher te an lo la nual tawh bawk. Hetih lai hian SEDP scheme duangtu bera an sawi Dr. R.Lalthangliana’n, ‘SEDP chu a sumfaia sem tur a ni lo’ a tih thu social media lama lo phochhuak tawk lah bo lo! Engtin tak kalpui zel ang maw?
Hetih mêk lai hian kawng leh lamah Electric bill vaibelchhe engemawzat kan bâ a, Health Care Bill vaibelchhe 74 chuang ba mêkin RBI atangin sum tamtak kan pûk bawk a, CSS sum te kan lo hrènsak teuh piah lamah ASF vanga vawk thi te zangna dawmna Central atanga kan dawn pawh pekchhuah kan harsat hle bawk. Pension ten chhuah pui tur an nei meuh lo a, SAMAGRA leh NRHM lama thawkten an mangana an lo auchhuah pui mek bawk a. August thla tira Treasury khâr leh khâr loh dinhmuna ding, sawrkar hnathawk hlawh pe dawn nge dawn lo tih lai kara dinhmun harsa tak kara kan din hnu lawkah Vaibelchhe 1,500 chuang lai semchhuah tur kan lo nei leh ang lawi a! Kamrula Chhangte ten Vaibelchhe 100 tel lai contract hna an lo thawk mup mup bawk a! Lehlama thál tui kang kan nghah lai hian mual lehlamah khawhlut zur zurin a lo liam zur zur a ni ber e. Kan kalphung hi bang chhak pinna a tana bang thlang sât thla an tih te pawh hi kan ang zozai e.
SEDP SUM HI AWMZE NEIA HMAN ATAN A ÎTAWM:
Sum hlawm lian hetianga Rs 25,000t- te tea han semral mai hi a uihawm mang e! Kan ram lal ber phei chuan MNF Unit te SEDP dawngtu tur thlan dan thiam tura a beisei thu public speech-ah meuh a sawi leh nghal a! Kan kalphung hi a la danglam lo a, min hruaitu te hi hmâna mi te, kan nin em em vanga kan hnawl tawh te kha an ni tih hi a rilruah a thar leh fo thin. ‘Thinlung danglam chuang lo, sual pawisa lo’ tia kan zawlnei in a lo sawi te kha kan huntawn mêk nen hian hmehbel pawh ni ila, kan tisual lo mai thei e.
NLUP hun laiin Vaibelchhe 3,000 bawr lai an lo hmangral tawh a, mahse kha scheme hlawhtlinpui ta kha sawi tur an váng hle. Tunah SEDP thawhkhatna atan Vaibelchhe 1,500 chuang an han sem ral leh dawn chu a nia! Sawrkar hnathawk grade hniam ber te hian Rs 25,000/- hi thlakhatah an hlawh khûm var varin a rinawm. Chhungkaw inenkawlna atan pawha beitham tak hi kuthnathawktu te han dinchhuahpuina tur atan chuan a beitham ve khawpin a rinawm a, mi fing zawk kan hruaitu te ngèi pawh hian an dinchhuah pui thei bik ang em? Congress-in NLUP cheng Nuai 1 sem chunga an hlawhtlinpui loh laiin SEDP Rs 25,000/- hi engtianga hlawhtlinpui tir tum nge an nih tih hi zawhna awm thei tak a ni e.
Tuna kan party pahnih Congress leh MNF ten NLUP leh SEDP an kalpui dan hi chu mipui hnena Sangha man dan zirtir lova, a thlawna sangha va pek tawp anga awmze nei lova sum tamtak va khawhral hi kan ang ber e. A taka thawk, chhawmdawl phu ngawih ngawih an awm laiin, mahni tanghma hâi leh therhlo ûm ten an hap zawh khalh zung zung si a! Kan kalphung hian thawkrim te chhawmdawl leh tanpui lam a hawi lo a, mipui harsatna denchhena an pumpui hnûna chaih hi a kawk ber niin a lang.
Vaibelchhe 1,500 hi development infrastructures lian tak kalpuina tham a ni. Mipui te hnena tlem tê tê a sem darh lovin, an tán kawngpui tha, power supply, health facilities changtlung, cold storage, primary sector industry, etc., siamna tham a ni. Sum tlêm tê tê hian engmah a thawk thei lo a, sum hlawm lian hmang erawh chuan development infrastructure hi mipui tan thawhsak theih a ni. Hei vang hian tuna SEDP kalpui kan tum dan hi chu awmze nei lova sum hlawmlian khawhralna, mahni party mi leh sa kawihbeh leh tihlawm tumna bakah kum 2023 Election-a in hamtân leh tlin leh hrâm dan tinzawnna ni berin a lang.