Soviet hruaitu hlui, muanawm taka Cold War a tihtawp avanga fak leh hriat hlawh, Mikhail Gorbachev chu kum 91 mi niin a thi.
Kum 1985 atanga thuneihna nei tan, Gorbachev-a hian Soviet Union inhung hrang tak chu khawvel nena inpawh zawkin a siam a, an ram chhunga kalphung tam tak a siam tha bawk.
Hetih rual hian tuna Russia ram a pian chhuah phahna, Soviet Union tluchhe tur erawh a dang zo bik lo.
Khawvel hmun hrang hrang atangin Gorbachev-a ui leh thlahna thu an sawi a. UN chief António Guterres chuan ‘chanchin kal dan thlak danglamtu’ tiin a sawi.
“Mikhail Gorbachev-a hi ram hruaitu bik zinga mi a ni,” tiin UN Secretary General Mr Guterres chuan Twitter-ah a thlahna thu a tar lang a. “Khawvelin hruaitu ropui bik a chân a, mi dang tana inpe leh muanna atana chawl lova beitu a ni,” a ti.
Moscow khawpuia a thihna damdawi in chuan a damlo rei tawh a, dinhmun khirh takin a awm rei tawh hle tih a puang.
Tun hnai kum eng emaw zat liam ta atang khan Gorbachev-a hriselna dinhmun hi a hniam hret hret a, damdawi in a luh leh chhuah a indawt zut reng a. June thla khan chanchinbu hrang hrangte chuan a kal lam fel lo vanga a nat thu an tar lang hlawm a, tuna a thihpui tak natna erawh puan a ni lo.
Russian President Vladimir Putin chuan Gorbachev-a chu a ui tak zet tih a thupuangtu, Dmitry Peskov chuan a sawi.
US President Joe Biden chuan ‘amah ang awm zen zen lo hruaitu’ tia sawiin Gorbachev-a chu politician danglam bik, Cold War laia ‘nakin zela hun la danglam tur thlir thiam’ niin a sawi.
European Commission President Ursula von der Leyen pawhin ‘hruaitu rintlak leh zahawm’ tia sawiin ‘Europe zalenna kawng hawngtu’ a ti a. “A sulhnute hi kan theihnghilh tawh loh tur a ni,” a ti bawk.
UK Prime Minister Boris Johnson chuan Gorbachev-a huaisenna leh a nghehna chu a entawn tih a sawi a, “Putin-a’n Ukraine a nawr mek lai hian, mi dangte tana Soviet society a hawng hi kan tan entirna a la ni reng,” a ti.
Khawthlang ngaihsan
Gorbachev-a hi kum 1985-a Soviet Communist Party-a general secretary a nih khan an ram hruaitu (de facto leader) a ni tan.
Hetih lai hian kum 54 mi chauh a la ni a, kum upa zawkten rorel lai rorel khawl, Politburo an thunun reng laiin thalai zawk a lo chhuak a. Kum 73 mi nia kum khat vel an ram hruai hman, Konstantin Chernenko a thlak a ni.
Hruaitu dangte chuan khawvela inzar pharh duh lo viau mah se Gorbachev chuan Europe khawchhak lama Soviet inhren beh reng chu tha a ti lo va, an khawtlang nun huang zauh a duh.
Hetih lai hian Soviet eibar dinhmun chu US nen kawng hrang hranga an inerna leh epnaa insen a nasat avangin a chhe hle a; a policy, Perestroika a tih hmangin sorkar enkawl thil lei leh hralh kalphung chu nasa takin a thlak a ni.
US nen ralthuam thununna kawngah inremna a siam a, Europe khawchhak lam rama Communist roreltute lakah engmah a inrawlh duh lo va, Afghanistan-a kum 1979 atanga an kalpui tawh Soviet war pawh a titawp.
Hetih lai hian a policy-a inhawn zau a duhna chuan mipuiah pawh nghawng neiin sorkar sawiselna pawh huai tak takin an sawi ve ngam phah.
Soviet len zel duh leh an ram chauh dah vawngtu tam tak chuan hmun hrang hrangah an beiin an sawisel a, an ram ngheh loh phahin tluk chhiat lam a pan phah.
Kum 1991 khan communist rumrutho chuan helna chawk chhuakin Gorbachev-a chu paih thla thei lo mah se Soviet Union chu a thian a, hruaitu lu a nihna pawh a kalsan ta a ni.
Khawthlang ramte chuan ram siam thatuah ngaiin Soviet Union khawthlang ram, US leh Britain pawh telin, inepna, Cold War titawptu-ah an ngai.
‘Khawchhak leh khawthlang inzawmna tha a awm nana tha thawhtu’ a nih avangin kum 1990 khan Nobel Peace Prize hlan a ni nghe nghe.
Kum 1991 hnua Russia ram thar a din hnuah khan politics aiin zirna leh mi dang tana thawhna lamah a nhmang zui nasa ta zawk.
Gorbachev-a hi kum 1996 khan politics-ah let lehin inthlan a chuh leh a; mahse, president thlanaah hian vote tla 0.5% chauh a hmu.