- Sanga Ralte, Luangmual Vengthlang, Aizawl
Mizote hi Mongolian thlah, Chhinlung chhuak kan ni kan in ti a, chi peng tam tak kan ni. Mizo Union khan April 22, 1947 ah daih tawh khan Memorandum an theh luhah chuan Mizo hnam chi peng hrang hrang 47 vel an ziak chhuak a. MNF party pawhin October 30, 1965 a Memorandum an theh luhah pawh heng hnam chi peng hrang hrangte tho hi an ziak lang niin a lang.
Mizo hnam chi peng hrang hrangte hi Mizoram leh a chheh vel Longitude 920-950 E leh Latitude 200-250 inkar velah kan inzarpharh a. ZORO hoten UN Secretary General Dr. Boutros Ghalia hnena May 20, 1995 a Memorandum an thehluhah chuan heng Mizo hnam hrang hrangte luah chin zau zawng hi Sq.km. 1,45,600 zeta zau niin an tarlang bawk a ni.
Mizo hnam te hi tam tak ni mah ila Political boundary avanga then darha awmin tlang hrang hrangah ram hrang hrangah kan awm darh a, nunphung hrang hrang neiin hun rei tak kan lo awm hrang ta a. Chhul khat chhuak, thlak khat Mizo theuh kan ni tih pawh inhre mang tawh lovin mi tam tak kan awm tawh a ni. Mizo an nihna pawh inhre tawh lovin hnam hrang daih anga lo awm ta te pawh engemaw zat chu an lo awm tawh a ni. Amaherawhchu, a hnuaia Mizo hnam hrang hrangte hi Mizo history a bul atanga chhuitute chuan Mizo hnamah an chhui lut vek a ni.
Chuvangin, heng Mizo hnam hrang hrangte, hmun hranga cheng mekte zawng zawng hi Mizo an nihzia hrilh hre chianga anmahni huikhawm leh kan inpumkhat theihna tura zirtir leh hrilh hriat hi keini Mizoram a cheng, Mizote sawrkar hrang neia awmte hian kan mawhphurhna pawimawh tak a ni.
Mizo hnama hruai luh lehna kawnga kan Mizo missionary te hnathawhte hi a ropui hle a ni. Mizoram pawn nisi, Mizoram thenawma awm Mizo hnam tam tak, Mizo an nih pawh inhre tawh lo, sakhaw dang bia, vai anga khawsa tawh thin tam takte hi Mizo missionary ten chanchintha an hrilh avanga Kristian lo ni ta tam takte hian Mizo hnam an nihzia an rawn inhre chhuak a, vai anga awm tawh thinte inti Mizo leh ta tam tak an awm a ni. Hetiang zel hian hmun hran hrana kan Mizo missionary ten Mizo hnam inpumkhatna atan hian an lo thawh hlawk em em a, a lawmawm hle a ni.
Mizo hnamte hi chi peng tam tak kan ni a, chhui kim sen pawh a har tawh hle a ni. Mizo history lam atanga chhuitu mi tam takte chhui dan atangin Mizo hnam hrang hrangte chu a hnuaia mite hi kan ni e.
Mizo hnam hrang hrang hmingte:
- Lusei 2. Ralte 3. Hmar 4. Lai-Pawi 5. Mara 6. Paite-Zomi 7. Thado-Kuki 8. Vaiphei 9. Gangte 10. Chiru 11. Zou 12. Maring 13. Aimol 14. Anal 15. Kom 16. Koreng 17. Lamkang 18. Chawhte 19. Monsang 20. Moyon 21. Purum 22. Kairoa 23. Baite 24. Hrangkhawl 25. Chorei 26. Ranglong 27. Darlong 28. Sakachep 29. Molsom 30. Kaipeng 31. Halam 32. Koloi 33. Rupini 34. Bawngcher 35. Bawng 36. Thangachep 37. Morsephang 38. Saihmar 39. Langkai 40. Saihriam 41. Pang 42. Bawm 43.Khiang 44.Dawn 45.Miria-Mro-Mru 46.Khumi 47.Tlanglau 48.Pangkhua 49.Chin 50.Asho 51.Chho 52.Zotung 53.Haka 54.Laizo 55.Zophei 56.Tiddim 57.Kachin 58.Dai 59.Falam 60.Sukte 61.Matu 62.Ngawn 63.Tikhup 64.Bawmzo 65.Janiat 66.Tarau 67.Khualsim 68.Biate.
Mizo hnam hrang hrangte, tlang hrang hrang leh ram hrang hranga awmte hi insuihkhawma inzawmkhawma, ram pakhat, rorelna pakhat hnuaia awm theih nisela a tha ber a, chutiang hun thleng thei tur chuan kan bei zel ang a. Tunah erawh chuan kan mamawh hmasa ber chu Mizo hnam hrang hrangte, tlang hrang hrang leh ram hrang hranga chengte pawh ni ila – Thinlung lama inpumkhatna, Unau chhul khat chhuak kan nih anga kan inpawm tawn thiam a, kan tanrual thiam hi a pawimawh hmasa ber a ni.
Mizo hnam hrang hrangte kan inpumkhat theih nan i tang tlang theuh ang u.
Thulaknate :
- India, Burma leh Bangladesh-a Mizo chanchin (History & Culture of Mizo in India, Burma & Bangladesh) – B. Lalthangliana
- Ramthiam unaute chanchin – T. Lalchuanglian
- Tripura Presbyterian Kohhran chanchin – Rev. Chongmunrai
- Zolentu – June 30, 2002
- Mizo chanchin
- Mizo lalte
- Zofate zawn chhuah ram – P.C. Malsawma
- Mizo Chronicles
- List of minorities syb-tribe for students
- The Aizawl Post – 16.12.2006/ 8.3.2009
- The Zozam Times – 27.7.2009
- Vanglaini – 31.3.2011
- LYMA chanchinbu – 4.8.2019