Lirthei dan bawhchhia

  • HC Vanlalruata

Hetiang lam hi kan sawi tam tawh viau na-in kan sorkar hi a la harh thei tak tak lo niin a lang a. Mizorama dan hman ngai ve reng reng lo hi kan hmang tam ta viau mai a. Chutih laiin kan mipui leh khawtlang nun dan mila dan siam ngai ngawih ngawih siam kawngah hian kan dan siam pawl (legislature) hi an mawng a rit em em thung. Assam hnuaia kan awm lai a dan kan chhawm leh district council-in dan a lo siamte kan hmang rei lutukte kha zahthlak a tling lawi si.

Nu nau pai lai a ultra sound emaw hmanga a nau pai lai chu hmeichhia nge a nih mipa tih endik khapna dan Preconception and Prenatal Diagnostics Techniques (Prohibition of Sex Determination) Act 2003 te ang hi Hindu sakhaw betu zinga dan hman ngei ngei ngai a ngaih, ni mah se, keini Mizo Kristiante tana hman ţul hauh si lo a ni a. Heti chung hian kan hmang ve reng a. Mi hausa-in an duh ang anga zau ram an invalh a, hman ţangkai chu sawi loh an enkawl hauh lohva, an rula-raw-neih tihbona tur dan siam tur erawh chuan kan che hlei thei lawi si lo. Kan mihausa ho awmdan hi chu ranin chhunga ui bawk ang a ni ber e.

Entirna tlemte kan han tarlang chauh a ni a. Phairam tana dan siam ţul tak, Mizoram leh hmarchhak tlangmite tana ţangkai lo leh siam/hman ve ngai hauh lo hi a tam em em a. Chutih lai chuan kan nunphung a inanloh em avanga phailama chengte tana ţangkai hauh lo, Mizorama chengte tana pawimawh em em tur si dan la siam loh hi kan la ngah khawp a. Chutih lai a kan ram leh mipuite tana dan siam ngei ngei ngai, la siam si loh hi a tam lawi si hi vei teh ang u.

Tun thla ni khat aţanga hman ţan tak Motor Vehicles (Amendment) Act, 2019 chungchang hi kan sorkar hian chiang zawka a ngaihtuah a, he dan siamţhatna kengkawhtute pawh a kenkawh dan tur kawnga kaihhruaina a pek a ngai khawp mai. A chhan chu a hma aia dan bawhchhetu lirthei khalhtu/neitute chawitir tur zat a săn tak hluai ai mahin Mizoram tăna tih ve ngei ngei tur chi (relevant) a ni em tih ngaihtuah hi a ngai zawk a ni.

Pakhatna-ah chuan lirthei a chuangte’n chetsual palh a an invenna atana kawnghren (safety belt) hren ngei ngei tur (mandatory)-a MV Act-in a tih, a hreng lote hremna atana a lêt tak meuhva pawisa chawi tura tih hi a ni a. Hei hi Aizawl khawpui chhunga lirthei chungchanga thuneitute’n khauh takin an kengkawh lem lo niin a lang a – a lawmawm hle mai. Lirthei a chuan a ‘seatbelt’ hren ngaihna hmun chu phairam kawngpui ţha leh chak tak taka lirthei tlân theihna bakah kawngthlanga tlan liamna tur awm ve lohna phai kawngah a ni.

Keini ram khawpui (a bikin Aizawl) a kawngpui-ah hian lirthei a tawt luat avangin tlăn chak chu sawi loh, kan che hret hret thei chauh a ni a, chuvangin ‘seatbelt’ mamawhna hi a awm lo. Khawpui pawn kawngpui ţha deuhva tlan lahnin tlan liam palh hlauh chuan ‘seatbelt’ hi a ţangkai lo mai ni lovin kan kawng dinhmun enin a khalhtu leh chuangte tan thil hlauhawm zawk a ni lawi bawk si nen. Duh leh chak em em a lirthei tlan ţhinna leh kawngthlang khăm sâng tak tak awm ve lohna phairamah chuan lo hmang rawh se. Keini tan chuan a ţangkai lo mai ni lovin a ţha lo zawk hial a ni.

Lirthei meikhu tihchhuah chungchangah kan Transport leh Forest department changtu minister hi fak tlak a ni a. A chhan chu an tlin bak piahlama hremna lek ngawt lova, inngaihnathiamna hun (grace period) siam nachang a hriat vang hi a ni. Chutih rual chuan he thil hi Mizorama hman ve ngai hlek lova ngaih a ni thung. Sorkar laipui a thuneitu emaw Supreme Court hial pawh khuan dan siam leh thutlukna siam kawngah India ram khawpui ber dinhmun khu an enzawn ber ti ila kan sawi sual awm love. Chumi tehfung ang vek chuan min hrut rual an tum ţhin a, hei hi sapţawng takin a ‘fair’ lo a ni.

Delhi khawpui-ah khuan thilkhu tichhuak nasa em em chi, thil siamna leh sawngbawlna (industry) a tam em em a. Industrial estate pawh 29 zet a awm. Mizoramah hian thil siamchhuahna khawl hi nei lo ang hmiah a ngaih (zero industrial area) kan ni a, India ram khawpui dang ngaihtuah chuan kan khawpui ber Aizawl hi ‘industry’ aţanga boruak ţha lo siam thei nei ve lo leh boruak thianghlim berna khawpui zinga tel a ni hial ang. India ram hmun dang aţanga lokalte hian Mizoram chu boruak chhia (pollution) awm lo anga an ngaih thu an sawi fo ţhin reng a ni.

Lirthei pawh Aizawl district-ah hian nuai khat chuang a awm ve mai thei tih chauh a ni. Delhi khawpui-ah chuan lirthei vaibelchhe 1 leh maktaduai 2 a awm thung a, Kolkata khawpui-ah pawh lirthei maktaduai 1 leh nuai 9 a awm a ni. Boruak chhia tichhuak nasa chi industry awm ve bawk si lo leh lirthei pawh khawpui dang ngaihtuah a tlem em zawkna chu Aizawl khawpui a ni. Chutiang hmuna awmte tana kan sorkarin khauh taka kenkawh lohna chang a hria hi a ţha e.

Boruak thianghlim tichhe thei hi chu vei loh chi chu a ni hauh lo mai a. Lirthei, a bikin city bus leh truck ţhenkhat, a hnunga kal hrehawm khawpa boruak chhia pechhuaka khu luih luih ang chi hi chu endik ngei ni se a ţha. A vai mai a hrut rual a, khu tichhuak nasa lo zawng zawng nen lama pollution under control certificate (PUCC) lo phŭt hi a fuh lo. Zawh loh nghawngkawl bahna mai a ni. Hetianga kan ti dawn a nih chuan nikum July ni 22-a Ministry of Road Transport and Highways-in ti tura state sorkar zawng zawng a phut ang hian petrol leh diesel lakna hmun zawng zawngah lirthei meikhu chhuah dinhmun endik theihna dah vek ni rawh se.

A endikna hmun leh endiktu lam indaih hek suh, lirthei neitu leh khalhtu tam tak lah chu an uphuk lungmuan avangin sorkarin engemaw a tihrîk apianga phu zuk chauh zel bawk a. Chutih rual chuan Aizawl khawpui a awmte’n hun pangngai a duh hun huna kan endiktir theih lai hian thingtlang khua a lirthei neite tan erawh chuan a buaithlak hle thung a, Aizawl an kal ve a ngai fo tho si. Hemi chinfelna awlsam ber chu Mizoram hmun hrang hranga filling station-a pollution endikna leh certificate pekchhuahna bun vek leh a pawng a pui a khu tichhuak nasa chauh endik phawt hi a ni.

Chawlhkar hmasa mai khan ka lirthei khalh phalna thih hun ka lo hai avangin Chaltlang a Transport department pisa-ah ka han kal a. Online a ka dilna pawm vek tawh a ni chungin pawisa pek ţul ang pe tur ringawta intlar la thuizia chu hmuh hrehawm tham a ni. Sorkar pawh a dik lohna chu thil hi hnawhchih deuhva tih a chîng a, mipui lam lahin muangchanga thiltih kan chîng hle bawk. Inhnawhtawt lova tih theih dan a awm a, chutah chuan sorkar leh mipui hian tihtur kan nei ve ve a ni.

Dan reng reng hi a taka mipui nawlpui tam zawkin an zawm theih tur leh mipui tana ţha a ni tur a ni a. Mipui tana ţha tur, mihring kan chenhona kawnga harsatna awm theite chinfel theihna tura dan hi duan a, siam a ni bawk tur a ni. Sorkar leh a agency-te paw’n an tlin loh, mipui nawlpui pawhin kan tlin hek loh tur dan siam a, kenkawh nghal ngawt zel hi sorkar ţha tihtur a ni lo. Kan ram dinhmun leh mipui dinhmun mil tura dan hi kenkawh tur a nih rualin kan tlin theih tur chin kan ngaihtuah tel hi thiltih ngei ngei ngai a ni.

Leave a Reply

error: Content is protected !!