- Centenary C. Lalzahawma
Kan hnam tawng hi a bilha tho tawh lo ang maiin Zotawng lehkhabu tam zâwkah leh social media—Facebook, WhatsApp, Instagram, adt., lamah mi tam zâwkte thuziah chhiar a har êm êm mai a. Ziah sual hi ngãiah kan nei a, ziak sual na nã nã chu loh theih lovin kan chhiar sual leh nge nge thìn. Mi thiam zâwkte lahin an ziak dik duh mang lo leh nghâl a. Kan hriat thiam a, kan tawngkam chhuakah a dik chuan a tâwk tih ringawt hi a tâwk lo tih kan hriat a pawimawh. Ziak dik bawk a, lam dik bawk hi mi tinte mawhphurhna a ni.
Social media lama kan thu hman làr leh kan hman tam zual, kan ziah dik si loh thu mal thenkhatte tãwi te tein sawi fiah kan tum dáwn a ni. Chüngte chu—mi dang leh midang, ngaih dàn leh ngaihdàn, mahse leh mah sé, ani leh a ni, tlák leh thlák.
‘Midang’ tia ziak lovin ‘mi dang’ tia ziah tùr a ni. Mi thiam tak takte pawh hian ‘mi dang’ tia ziak lovin ‘midang’ tìin an ziak fo mai a. An ziak dik duh lo a nih ngêi ka ring. ‘Dang’ hi ‘mi dang, thil dang, hun dang, hmun dang, hna dang, khaw dang, ngaihzáwng dang, ni dang’ tih ang chî rêng rêngah a hmaa noun nèn a hranga ziah zêl tùr a ni.
‘Ngaihdàn’ tia ziak lovin ‘ngaih dàn’ tia ziah tùr a ni. ‘Dàn’ hi tawng bung hrang a ni emaw, suffix a ni emaw a hranga ziah zêl tùr a ni. Suffix ni si, a hmaa thu nèn a hranga ziah hi special case a ni. Chuvàngin, ‘ngaihdàn’ tia ziak lovin ‘ngaih dàn’ tia ziah hrãm hrãm tùr a ni.
‘Mahse’ leh ‘mah sé’ tih hi mi tam takin a hmanna tùr dik takah hman nacháng kan hrelo fo. ‘Mahse’ tih hi thu zawmna (conjunction) anga kan hman loh chuan a hranga ziah tùr a ni. Entírna pakhat vè ve han siam ila. Mahse, Lalpa’n min awmpui a. Chu chu lo ni mah sé, kan ti tho tho ang.
‘Ani’ leh ‘a ni’ danglamna kan hriat a pawimawh. ‘Ani’ tih hi sentence tàwpa hmang kan awm leh thìn. ‘Ani’ tih hi hming ái awh (pronoun) a ni a, sentence tàwpah ni lovin sentence bul tannaah hman a ni thìn. ‘A ni’ tih erawh sentence tàwpah hman a ni deuh tlángpui thìn.
‘Tlák’ hi hmanna chi hrang hrang a awm, a enga pawh a hmaa thu nèn ziah zawm loh tùr a ni. Ba tlák, rin tlák, belh tlák, chhiar tlák, adt. ‘Thlák’ hi suffix a nihin a hmaa thu nèn ziah zawm tùr a ni. Âtthlák, buaithlák, finthlák, hahthlák, khawngaihthlák, adt. Tin, tawng bung hrang zínga mi a nihin a hranga ziah tùr a ni. Ka pheikhawt ka thlák. I kut thlák a na hle mai.
Eng pawh ni sé, Zotawng zirna lehkhabu tha tak tak lehkhabu tam tak a chhuak tawh a, ziak leh chhiar thiam pângngai chin tal hi chuan lehkhabu thà lei nacháng kan hriat a pawimawh. Kan incheina chauh a changkang ang a, kan thuziah a dik si loh chuan kan changkàn dàn a khingbái hle ang. Mi tin mai hian ní tinin thu kan ziak a, kan hman than thu mal thenkhatte tal hi chu ziah dik hrãm hrãm kan tum tùr a ni.