- HC Vanlalruata

Inrinni khan khawvel pum huap, ‘Upate Ni’ (International Day of Older Persons) chu Mizoramah pawh hmun hrang hrangah hman a ni a. He ni hi December ni 14, 1990 a United Nations-in ‘Upate Ni’ a hman ni se a tih avanga hmang zui ta kan ni. Mizoramah hi chuan Mizoram Upa Pawl (MUP)-te’n an khua leh veng ţheuhvah an hmang a. Hmun ţhenkhatah chuan minister leh MLA-te leh official-te’n an hmanpui hlawm.
Kum lama upate hi an zahawm a, khawvel a hnam changkangte chuan kum upa zawkte hnena zahna (respect) hlan hi an ngai pawimawh hle. Chutih rual erawh chuan an khawtlang nunphungah hnam changkang kan tihteho pawh hian an nu leh pa leh pi leh pute an enkawl peih lo ve tho bawk. Nunphung a danglam avangin pawngpaw dem ngawt theih an ni lova. Naupang chungchangah pawh India rama kan fa, nausen leh naupangte nu leh pa-in kan khuma kan riahpui ang hi Europe khawmualpui lamah chuan an pawm thei lova, pindan hrana riahtir kha an tihdan a ni.
Eng pawh ni ta sela, hnam tin thil kalpui dan a inang lo tih hi chu pawm phawt a ngai. Tar leh naupang enkawl dan hi hnam tinin tihdan kan neih miau avangin inbarhluih chi chu a ni lo. Ţhenkhatin upate awmna bik tura buatsaih (Old Age Home) a dah kha a ţha bera an ngaih laiin ţhenkhat erawh chuan nu leh pa/pi leh pute anmahni chenna in ngei a enkawl a, an ek leh zun thlenga thiar sak a, an hnuk chah hun pawha dawm hlum kha an lungawina a ni ve thung. An thih hma a, an mamawh anga, pawnléra pho chhuah a an mamawh ang phuhruk an inhuam tel a ni.
Mizote’n kan zinga upa zawkte kan en dan leh enkawl dan hi ngaihtuah chian a ngai ta khawp mai. Kan naupan’ lai chuan (ti ve ta khanglang ila) kum lama upa tak pawh ni lo, keini aia upa hrette thu kha i-he lovin kan zawm mai ţhin a. Ruahpui vanawn a sur zăn pawhin thil lei tur emaw la tur emaw a min tirhna-ah khan nihliap pawh khum lovin kan kal dawr dawr mai ţhin. Chu ai mah chuan Liandala hla “Aia upate zah thiamin” tih khan thŭk takin kan nun a kaihruai nasa em em ţhin a ni.
Aia upate thu kan awih a, min tirhnaah chuan i-he lovin kan kal mai a. Thlanmuala zana thingthu nung indahhlatsiakte pawh kha huaisen min zirtirna a lo ni reng mai. Aizawla town bus a tlan tirh lam kha chuan aia upa leh hmeichhiate ţhutna ken nachang hre lo kha chu kan dah hniam viau ţhin. Tun angin mi zawng zawng hi ‘ka pi’ ‘ka pu’ kan ti ngai lova, kan u rual chu ‘U Thang’ tiin kan kova, kan pa rual pawh ‘Pa Mawi’ kan ti ţhin a, rambuai laia vai sipaihovin an tihdan angin tunah chuan mi zawng zawng ka pi-in, kan pu ta mai niin a lang.
Tunlai kan Mizoram khawvelah hian aia upa zahna hi a tlahniam ta em em a. A bik takin khawlai a mahni pa/nu rualte pawh zahpahna nei hauh lova ţawngkhum chîng phei chu naupang te te zingah an tam tawh mai a. Chu mai chu ni lovin a huhova pate rual sual rawn chiam ching tleirawl rual pawh kan ngah tawh a ni. Mizo hnam nunphunga kan ngaihsan (value) em em heti taka kan palzut tak chhan hi enge ni ang tih hi bengsika ngaihtuah a hun tawh hle mai.
Upate Ni a lo thlen apianga a lawmna inkhawm hmanpuitu ram hruaitu leh mi pawimawhte’n upate hlutzia an sawi leh ringawt ţhin hian awmzia a nei tlem tawh hle a. Naupan’ tet aţanga kan inzirtir ţhat leh a ngai tawh a ni. Primary School zirlainu-ah Liandala hla emaw aia upa zahna lam hawi thu leh hla dah leh hi a pawimawh ta khawp mai a. Tunhma anga khawtlanga rual-u zawkte’n naupang thunun kawnga tha an thaw hang kha a rem chiah tawh lo mai thei a, chuti chung chuan sikul leh sande sikul lama kan inzirtir uar a ngai tawh a nih hi.
Hnamtin leh sakhaw hrang hrang biate hian aia upate zah hi an inzirtir vek a. Hemi kawngah hian nu leh pa/pi leh pute zah kawngah Mizo Kristian intite hian ‘vai’ kan tih mai Hindu sakhaw betute hi kan tluk loh takzet tih hi a chiang a. Television a film kan en tam tak, an hnam leh khawtlang nun ril zawk kan hriat thŭk si lohte hian kan naupang leh ţhalaite a hruai sualin a hruai kawi nasa hle tih hi hai rual a ni lova. Kan hnam nunphung ţha leh mawi tak mai neilet leh tur hian sorkar, khawtlang leh kohhran hruaitute’n ngaihtuahna an sen a ţul takzet tawh a ni.
Political party-ah te, sorkarna chelhtu-ah te leh pawl hrang hrangah pawh hian ţhalai zawk leh ţhangtharte hi hruaitu an nih a ţha tih kan hre vek mai. Tunlai khawvel ningkhawng an hria a, tunlai hmasawnna anga kalpui turin an tling bawk. Ţhalaite hi he ram leh hnam hian a mamawh a ni. Chutih lai chuan tawnhriat (experience) ngah zawk leh thil hre tam, rilru pawh dai zawk upate kaihhruaina erawh chu an mamawh tho. Thluak dai zawkte thurawn nen chuan kan ţhalai nihna pawimawh chelhte hi an ţangkai leh zual dawn tih hi a chiang a ni.
Aia upa zahna chang hre lo hnam ang mai a kan khawsa ta hi a pawi takzet a. Kan hnam nun hlu leh mawi hi kan kalsan hlen vaih chuan hnam zahawm kan ni thei ngai lovang. Ţhalai mawng zăng zawk, thahrui ngah zawk leh lehkha pawh thiam zawkte hian aia upa zahna thinlung kan tharthawh leh a, chumi piahlamah pawh aia upate rawn a, an thu kan lâk thiam hi mi changkang, fing leh thil hria nihna a ni tih kan hriat a hun tawh hle.
Tun anga kan nun chhoh zêl a, nu leh pa/pi leh pu upa tawh tak takte thawhchhuah sa a thil manto tak tak nei thei, hnathawh tum si lo, chutianga kan mamawh kan neih theihna atana rim taka chak lo chung pawha hnathawkte zahna chang kan hriat loh chuan he ram leh hnam hian ral bak hmabak a nei dawn lo. Nu leh pa/pi leh pute chhawk zangkhaitu, zahna lantir ţhin leh hnathawh tur awm apiang thawk ţhalai kan neih chhoh zel loh chuan he hnam hi a ral thum ang tih hi kan hriat a hun ta hle mai.
Aia upa zahna châng hre lo, an thurawn lakna châng hre bawk si lote chu pa răwn an ni thei ngai lova. Mi kawngbo an ni a, mi lâktlakah an chhuak thei ngai hek lo. Chuvangin aia upate zah hi a bulthum aţangin zir ţha leh ang u. Chumi ti tur chuan sorkar thuneitu, a bikin zirna lama mawhphurhna neitute hian ruahmanna siam nghal teh se. He hnam hian, tunhma a kan ngaihsan kha nei let lehin aia upa zah kawngah bu i let leh teh ang u. Chu chuan aia upate a tizahawm dawn a ni mai lova, he hnam hi a tizahawm thar leh dawn a ni, tih i hre reng ang u.