PHULLEM vrs HRISELNA

  • Dr. C. Lalrampana

A KAMKÊUNA

Chhungkaw enkawlna kawngah pa berin chhungkaw mamawh lem loh a vei tlat chuan chhungkuain mamawh tlãkchham a nei thin a; chu chuan chhungkaw mualphona leh tlãkranna a thlen thin. Chutiang bawkin ram hruaitute’n ram mipuite mamawh ber lem loh an vei tlata ram mipuite enkawlna tur sum leh pai an sen fo chuan ram leh mipuite’n an tuar a; a tawpah rampum mualphona leh tlãkranna a thlen thin. Chuvangin, ramhruaitute hian an kaihhruai mipuite mamawh leh that tlãnna ber tur ngaihtuahin rualkhai thei ang ber an ngaihtuah thin tur a ni. Hemi kawngah hian kan ram hruaitute hian tlãkchham an nei fo thin niin a lang. Chuvangin, enge an tlãkchham chu kan thupui hmang hian i han thlir teh ang.

PHULLEM CHU ENG NGE NI?

Phûllem kan tih mai hi “AstroTurf ” tih a ni a. James M. Faria & Robert T. Wright-te’n 1950 vela an hmuh chhuah tawh a ni. Tichuan, 1965 khan humhalha hauh (patent) a nih bakah chhinchhiah (trade-marked) a ni nghal bawk. A hming dik tak chu Houston Astros baseball team-in a phah hma khan “ChemGrass” tih a ni a; a hnuah company-a thawktu John A chuan “AstroTurf ” tiin a brand hming a thlãkleh ta a ni. A tirah chuan Waughhtel-Howe Field House-a Moses Brown School Providence, Rhode Island -ah kum 1964 khan enchhin a ni. Khawvêlin a enchhin leh hman hnu kum 47-na February 28, 2011 khan Mizorama a hmasa ber atan Chief Minister Pu Lalthanhawla khan phûllem phah chu a hawng ve chauh a ni.

University of Plymouth-in a sawi danin Phûllem hi polypropylene or nylon (polyamide) atanga siam a ni a, hei hian leiah microplastic pollution a siam thei a, environment a tichhia a, carbon dioxide a siam nasaa mihring hrisel nan a tha ber lem lo a ni. Hetih lai hian infiam mi tan leh infiamna chihrang hrang (sport discipline) atan a tangkãi hle a, phaitual hnim (natural grass) chereu mai tur a humhim ve thung a; environment chhe tur humhimna chikhat a tling veleh tho si a ni. Sum sên a hautak lutuk tih mai loh chu kan ram ei leh bar dinhmunin tlin se chuan khawtin khelmual leh indoor stadium-ahte hian phah vek thei ila a tha ngawt ang.

HRISÊLNA LAM VE THUNG?

Khawvelah hian natna chihrang hrang sing khat (10,000) zet a awm a, chung zingah chuan natna 500 vel chu tihdam theih loh a awm. Tihdam theih loh zinga lãr zual deuhte chu Cancar, HIV/AIDS,; Thisensãng; zunthlum; nguina; anxiety; Parkinson’s disease; dementia; Alzheimer; muscular dystrophy; Huntington’s disease; stroke; neurological diseases; motor neurone disease; multiple sclerosis. Kal natna; thin; lung; chuap natna; phungzawl etc. Mahse, heng hi a chhãwk zangkhaina damdawi nena inenkawl that chuan dampui ve reng theih a ni. Hrisêlna hi a pawimawh em em a, mihring bawrhsawm chuan sum leh pai ngahin inchhêk muk hle mah se, hlimna tak tak a nei ngai lova, nuam takin damchhung hun a hmang thei thin lo. Chuvangin, hrisel hi mihring nun hlimna leh nawmna bulpui a ni. Ram changkang leh hnam fing apiangin hriselna an ngai pawh a; an ram budget leh plan & project-ah pawh hriselna lam an ngai pawimawh thin a, an ram budget pawh hriselna lamah an dah uar bik thin. Kan ramah ve thung chuan covid-19 avanga loh theih loha hma lãk a ngai tih mai loh kha chu hriselna atan abika budget vohbik a awm ngai chuang lem lo.

PMJVK HI ENG NGE NI?

Pradhan Mantri Jan Vikas Karyakram hi hnam hnuaihnung leh hnam tlêm zawkte chawikãn nana sorkar laipuiin a ruahman a ni. Ministry of Minority Affairs hnuaia Centrally Sponsored Scheme a ni a, kum 2008-09 khan bul tan niin minority tamna district 90-ah bul tan a ni. 2017-18 khan ennawn niin state & UT 33-a minority-te chenna district chauh ni lovin district headquarters 109, block 870 leh khawpui tenau 321-ahte kalpui a ni ta a ni.

NITI Aayog-in a zir chian hnuah 2025-26 thlenga kalpui dan tur duan tharleh a ni a, a huam chhunga mipui nunphung leh ei leh bar dinhmun (socio-economic condition) chawikãnna atana hman tura tih a ni. He programme hi mipui nunphung leh hmasãwnna inang lo lutuk sutkianna tura duan a ni. A hmanna tura duansa education, health, skill development leh hmeichhe chawikãnna tur bakah a dang duan belhte chu–sports, sanitation, solar energy, drinking water project-te an ni.

He programme hnuaia state 9-te project hmanna atanga thlirletin Mizoramin Sports-ah phullem phah kalpui nan 63 lai a hmang ral a; hriselna (health) lamah cheng khat mah hman a ni ve lo. Hetih lai hian thenawm state Manipur chuan hriselna (health)-ah 67 lai a hmang thung. Hrisêlna lamah infrastructure development kan mamawh lutuk rih lo a nih pawhin Cancer; HIV/AIDS & drugs ngawl vei enkawl ngaite chhanchhuahna lamah tan lãk kan ngaih tehlul nen sports-a hmanral chanve 31 tal hriselna lamah hman ral ni ve ta se’ng chuan a tihzia viau tur kha a ni ale? Mizoram State Cancer Institute (MSCI) tih changtlun a mamawhziate leh cancer vei damlote nunna chhan nana chêt a pawimawh tehlul nen hriselnain ngaih pawimawh a hlawh ve ta lo kha chu a uihawm hle niin a lang. State dangte hian hriselna leh zirna lamah he project hi an hmang tha tlangpui a, keini erawhin Sports-ah chauh ngaihtuahna kan hmang a nih hmel hle.

A TLÃNGKAWMNA

Tãrlan tak ang khian phullem (AstroTurf) chu infiam mite tan leh infiamna chihrang hrang tan a pawimawhin a tangkãi hle. Khawtin khelmual leh hulhliap khêlrûn (stadium)-ahte phah vek thei ila changkanna leh infiamna lama hmasãwnna ropui tak a ni ngei ang. Mahse, kan state dinhmunin a la tlin ve lo tih erawh hai rual a ni lo. Tun hnaia PMJVK project hman dan tarlanna kha han bihchian chuan ei leh bara intodelh lo ber leh natna tihdamtheihloh ngah ber Mizoram chuan phullem (AstroTurf) phah nan PMJVK project atangin 63 lai kan hmang kha a ni a; a uihawm hle mai. Israel ram ei leh bara intodelh, technology lama changkãng leh entawn tlakte khuan infiamna lam ringawt an ãtchilh ve lova rampum huapa hmasãwnna leh intodelhna an ngaihtuah zawk thin. “World cup-ah in va lang ve ngai lo ve?” tia zawhna Israel-in a chhãnnaah chuan-“sports buaipui hman kan ni ve lo, mahni kea dina intodelh kan mamawh zawk” tih bak zãwttute’n chhãnna an dawng lo nia sawi a awm thin.

Phullem hi pawimawhin tangkåi hle mah se, a chhawr tangkãi tak taktute erawh mi tlem tê chauh an ni. Hrisêlna erawh mitin tana pawimawh leh chhawr tangkãi chu a ni. Phullem hmang tangkai tur pawhin infiammi kha a dam thata a hrisel that a ngai thin. A hmang tangkãitu tur ber a dam that loh miau chuan hlobet hringdup hmuna a lo thlawna bawh zãl vel mai mai ang a lo ni ang. Chuvangin, he programme hmanga project kan la kalpui fo dawn a nih chuan he project hman tangkaina tur kawng hrang hrang 9 duansa atangte khian kan ram mamawh hmasak leh tlãkchham dik takte thlangchhuak (earmark)-in project siama kalpui thin ni se a lãwmawm ngawt ang. Hetiang kan ram mamawh dik tak leh tlãkchham thlanchhuaha hmalakna kawngah hian alawm kan ram hruaitute’n tlãkchham lian tak an neih fo thin chu! Kan CM hlui zahawm tak Pu Hawla’n kan mamawh zualpui phuhruk nana AR lammual etc.-a phullem a phah tawh ber chuan kan mamawh leh tlãkchham dang hriselna, zirna, industry, agriculture, skill development, etc.-ahte semrual ila, public sector leh private sector inbuk tãwkin kalpui ni bawk se tun ai hian hma kan sãwn ngeiin a rinawm. Phullem (AstroTurf) a to si a, kan ngah ta mah mah niin a lang. Khati zozai phullem phah nana kan sênsote kha hriselna leh mamawh dangahte han sem rual ila chuan PMJVK project hi kan zavaiin zoram mipuite’n kan chhawr tangkãi zawk ngei ang.

Leave a Reply

error: Content is protected !!

Notice: ob_end_flush(): failed to send buffer of zlib output compression (1) in /home/thezozam/public_html/wp-includes/functions.php on line 5427

Notice: ob_end_flush(): failed to send buffer of zlib output compression (1) in /home/thezozam/public_html/wp-includes/functions.php on line 5427