A hun taka inven emaw, a hun taka inenkawl emaw vangtein khawvelah hian natna tihbaiawm pui pui an lo tinepin an lo umbo hial tawh a; chhul-hmawr cancer pawh hi a ziarang leh nihphung tam tak hriat chian a lo ni ta a, nasa taka mipuite leh hriselna lama thawktute kan tanrual chuan engtik niah emaw chuan kan la umbo ve thei ngei ang.
Chhul-hmawr cancer chu engvang nge?
Natna hrik ‘Virus’ chi khat, Human Papilloma Virus (HPV) hi hrik ngawichawi leh chimawm zet mai, mi tam takin kan kai tih pawh kan hriat loh a ni a, chutiang natna hrik chuan a bikin hmeichhiaah rei tak pawi-tawk (infection) a bu a khuar chuan chhul-hmawr cancer a thlen t hei tih hmuhchhuah a lo ni tawh a.
Ram thenkhat India, Bangladesh leh Nepal angahte phei chuan HPV 16 leh 18 (HPV hi a zeril ang zelin chi hrang hranga then sawm a ni) te hian chhul-hmawr cancer zawng zawng zinga 80% atanga 81% lai a thlen a ni tih hriatchhuah a ni.
Mipat hmeichhiat na kawnga inthlahdah (Multiple sexual partner), invawn fai kawnga tladah, mipat hmeichhiatna hman hma lutuk, rethei bakberh lutuk leh HIV hrik paiahte hian chhul-hmawr cancer a awm duh bik tih hriat a ni. Chutihrualin HPV laka kan inven theih chuan nasa takin chhul hmawr cancer kan titlem thei a ni.
India ram leh chhul-hmawr cancer:
India ramah hian chhul-hmawr cancer hi a mikhual lohle a. Kum tinin mi 1,32,000 zet hmuhchhuah ziah anga ngaih a ni a, chung zingah chuan mi 74,000 lai in an thihpui thin nia ngaih a ni. India rama cheng hmeichhiate hian an damchhung hun zawng zawng atanga 2.5% lai chhulhmawr cancer kai theihna (cumulative lifetime risk) hi an nei a, 1.4% lai thihpui thei (cumulative death risk) dinhmunah an ding a ni.
Chhulhmawr cancer siamtu pui ber HPV erawh chu hmeichhia 100 an awm chuan an zinga mi 6.6 zet ten he hrik hi an pai zel nia ngaih a ni.
HPV chu an engtin nge chhul-hmawr cancer a thlen?
HPV 16 leh HPV 18 te hi a chimawm leh tihbaiawm an ni a. HPV hi mipat hmeichhiatna hmang tawh leh hmang mek zinga 75% lai hian a eng chi ber emaw hi chu kai ngei tura ngaih an ni a, chung zinga 80% atanga 90% hi chu amahin thla 36 hnuahte a kiang (Regress spontaneously) ve leh mai thin a, 5% atanga 15% vel hi an chambang hlen a, a chambang hlen zinga 5% aia tlem ten cancer a chang mai thei turin chhul-hmawr chu an suasam ta thin a ni.
(Chhunzawm tur)