- R. Lalhmangaihsanga,
Shalom Study Centre
Contact : 9774379208
‘Khuarei Sulhnu’ tih lehkhabu hi Pu Bualhranga ziak niin kum 2020 khan tihchhuah a ni a, copy 2000 lai siam niin Gilzom Offset, Aizawlah chhut a ni. Khurei Sulhnu hi lehkhabu chhah tha taka nia,thuhmahruaite, a zawnawlna leha chhung thu zawng zawng nen pheichuan phek 900 chuang a ni. A thuhmahruai ziaktu Pu R. Lalrawna hian lehkhabu chanchin hi tawikim leh chhiar châkawm takin a rawn ziak a, thuhmahruai han chhiar atang ringawt pawh hian he lehkhabu hi chhiar a châkawm nghal at maia ni, Lehkhabu hi thumahruai telin bung 48-ah then a ni. Pu Bualhranga hian a chanchin a chin chhuakin, a pian leh murna te, lehkha a zir dan te, ram leh hnam hmangaih avanga ei zawnna hna tha tak kalsana an ram mut dan te, ram mutna atanga a lo haw hnua ei zawnna bul a tan dan te, politics a luh chilh leh dan bakah khawtlang siamthat hna a thawh dan te a ziak a ni. He lehkha hlutna riau chu a ziaktu hian a chet thatna lai chauh ziak lova a chhe lai leh a kilkhawr ber thlenga zep awm hauh lova a ziak hi a ni, harsatna tam tak karah theihtawp chhuaha amah lo enkawltu a nu Lalzingi leh a pa Bawma te leh an chhungkaw tuamhlawmtu a nupui nu leh pa te-Lianchhungi leh Hauva te hriatreng nan a hlan a ni.
Lehkhabu thlirna hi chipchiar takin kan nei dawn lova, he-lehkhabu ka ngaihpawimawh lai laite ka rawn thur chhuak dawn a ni. Pu Bualhranga chanchin atanga thil pawimawh tak mai chu an chhungkaw inenkawlna lehkaihhruaina hi a ni. Chhungkaw taima leh hnathawk nasa a ni tih a lanna chu kum tinin lo tin 8-10 hmun vel an nei thin. An kham khawp buh an thar mai bakah hralh tham an thar ziah bawk. A pain a fapa a enkawl dan leh hnathawh a zirtir dan hi tunlai nu leh pa tam takin kan entawn atan a tha hle mai.Nu leh pa thenkhat chuan kan fate kan hmangaih luatah kan enkawl khaw lo zo mai dawn, mahni fate hnathawh zirtira kaihhruai tum lovin mahnia engkim tiha fate hah leh hrehawm tawrh phal lovin nuamsa takin kan siam a, mahnia thil tih nachang hre lo leh thil tih thiam nei mang lo nula leh tlangval an tam ta hle. Pu Bualhranga pain a fapa hnathawh a zirtir a, a kaihruaih ang hian nu leh pate hian kan fate hi hnathawh zirtirin kaihruaih nachang hria ila a duhawm hle mai.(Phek 44-45). Aizawl pa hausa Pu Hauva’n a fate a enkawl dan mawlh mai hi tunlai Mizo chhungkaw inenkawlnaah hian entawn tlak a va ni em! A fate zing thawh tlaia phalngai lo,zing dar 5 velah a kai thoin, a tul ang hna thawk turin a tur nghal bawk thin.Thalai hnathawh nachang hre lo leh hna duha dila mahni hna ber pawh thawk tha leh peih lo mi dangte tana harsatna thlentu hi kan tam hle awm asin le! Hnathawh hi chhungkua atanga kan inzirtir uar a tul hle mai.(Phek 535)
Zirna chungchangah an zirtirtupa H.W. Carter-a chanchin hi angaihnawmin, kan ram zirna enkawltute tan hian entawntlak a va ni teh lul em! Pu Cartera’n zirna a kalpui dan leh zirtirtu a duhtuizia te, an zima thatzia an zirlai chher chhuahte atangin a hriat theih a ni. Zirtirtu ropui Pu Cartera enkawlna hnuaia kum hnih chhung lek a awmchu a nun siamtu leh a hun hman dan tangkai ber ber a nih thu a sawi hian zirtirtu dinhmun pawimawhzia a tarlang chiang hle. (Phek31) Kanzirlaite hian kan nun atang hian eng ang thil tha hi nge an nun kaihruaitu atan hian an zir chhuah ve thin ang le tih hi zirtirtuten inenlet nan hmang thei ila a duhawm hle mai. Zirtirtu ni ve si, mahni hna ngei pawh thawk peih lova aikal la leh aikal pawh la chuang bawk silo thawk tha peih si lo leh mahni hnathawnna hmuna awmpeih lova hmun nuam zawka awm bo tlat, engtik lai pawha thawhpuite thawhkep ngai reng(Attach) hote avanga kan ram zirna chhiat nasat tawhzia leh naupang, zirtirna tha dawn loh vanga beidawnga zirna tawpsan ta te leh an zir zelna kawnga harsatna tawk mekte nun han hmuh hian kan ei zawnna hna zah leh theihtawp chhuaha thawha tulzia hi zirtirtute hian i hre thar leh ang u. Zirtirtute Ni-a zirtirtute zahna lch an dinhmun pawimawhzia kan ram leh hnam innghahna zirlaite enkawltu an nihzia kan hriatchian ang bawk hian zirtirtu lâkna leh enkawlzuinaah pawh hian duhtui zel ila chuan vawiina kan ram zirnaa harsatna kan tawh tam tak hi chu kan pumpelh ngei ang le.He lehkhabu ziaktu nun atang hian zirna innenkawlna tha pawimawhzia te, zirtirtu tha pawimawhzia leh amah ngei pawh zirtirtu tha tak a nihzia chiang takin kan hmu a ni. (Phek 76-77)
He lehkhabu ziaktu hi kum 1966 March ni l-a Pu Laldenga hova Mizo National Front-in Mizoram Independence anpuan laia a khaipate zinga mi a ni.(Phek91-92) Mizoramin zalenna a sualna kawnga tihtakzeta an beih dan te, zalenna sualtute zinga harsatna lo thlen dan te,rilru na beidawng taka ram mutna atanga a lo haw chhan te pawha tarlang a ni.He lehkhabuah hian Mizoram zalenna tura theihtawpchhuaha beitu thenkhat beidawnga an lo haw dan te leh Mizoram Independence sualna a hlawhchham chhan bulpui ber nia a hriat pawh chiang takin a ziak a ni. Mizoram Independence sualtute zinga a khaipa, an thluak burte thluak zinga miin a tawn hriat a ziak hi zirlai mai bakah politics tuipuite tan chuan he lehkhabu hi chhiar ngei ngei chi a ni.
Serchhhip bial atanga PC pårty ticket-in MLA atan thlan tlin a ni a, MLA a nih chhung hian nun kaihruaitu fel tak neia thil ti a nih avangin amah thlang tlingtute ngei lawm pawh a hlawh lo a ni.“Mahni hmasialna politics chhangchhe deuha inhman hi ká thiam lo a ni lo a, a tih dan ka hre lo pawha ni lo.Ka tum lovin ka duh lo hrim hrim zâwk a ni,” a ti a ni. (386-387)MLA kum 5 a nih chhungin TA/DA leh Medical bill vawi khat mah a la duh lo a ni. A lak duh loh chhan pawh chiang takin a ziak bawk.(Phek373-374)MLA Pension a lak loh chhan a sawite hian ram leh hman hmangaihtu dik tak a nihzia a tilang chiang khawp mai.(Phek 695-699) Tunlai kan ram dinhmun han ngaihtuah hi chuan Pu Bualhranga anga nun kaihruaitu nei tha MLA hi Constituency tinhian han nei ta ila chu kan ram hian hma a va han sawn dawn tak em!Pu Bualhranga’n rinawm taka kum 8 chhung an hnung a lo zui ve ve tawh thin Mizoram Chief Minister Brig.T.Sailo(Pu Thenphunga) leh Pu Laldenga te nun a khaikhinna pawh hi a ngaihnawma ni mai lo,a bengvarthlak hle.(391-395)
He lehkhabua thil pawimawh tak chu kan ram leh hnam tichhetu eirukna (Corruption)chungchang a sawina leh chumi dona kawnga an hma lakna hi a ni. Pu Bualhranga hian ei rukna hi hmui chauhin a haw ve lova, thil tihin a lantir thin. A eizawnna kawngah pawhmi tam takin kan hnar phal loh tur sum thianghlim lo awlsam taka hmuh maina tur thlemna pawh a tawk thin. Mahse, chiing thlemnate chuan a tinghing eih lo a ni. Mizorama eiruk dona kawnga hmalakna lian Íeh thawm ring ber chutih laia kan Chief Minister Pu Lalthanhawla eirua puhna chhuichiang tura ngenna India rama Court sang ber Supreme Court-a PIL an theh luh thu leh hemi kawnga an hmalak chhoh dan mawlh mai hi he lehkhabu tingaihnawmtu a ni.PIL thehlut tura atira hmalatu mi 10 chuang ni kha a tawp thleng ngam chu Rev. Dr. Zairema leh amah chauh an nih tâk thu a sawite hian ngaihtuah a van tithui tak em!(Phek452-479)
Khuarei Sulhnu hi mi tin mil lehkhabu a ni. Nu leh pa te tan chhungkua leh fanau enkawlna kawngah te, ni tin ei bar zawnna kawngah te, ram inrelbawlna politics tuipuitu -politician tan te, eiruk dona kawnga hmala mektute tan leh Mizo hnam Movement hrechiang duh tan pawh he lehkhabu hi lehkhabu tangkai leh nun kaihruaitu dik leh tha nei tura min tanpui thei lehkhabu hlu a va ni em!A bik takin zirlai tan phei chuan he lehkhabu hi chhiar ngei ngei chi a ni.