- Reuben Lalnunthara Hnamte
Chungkaw pawimawh zia hi mi tam zawk chuan kan hre viauin a rinawm. Chutih rualin a awmzia leh a pawimawh zia hre fumfe lo va nupui/pasal nei a, fa te pawh nei deh duah pawh kan kat nawk awm e. Chhungkaw din nana a bultanna ber chu mipa leh hmeichhia nupaa insiam kha a ni a. Inneihna dan ceremony hman chung changah chuan kohhran hrang hrangte tih dan a in ang chiah lo te pawhin, mahse, a tum ber chu inneihna kha a ni a. Mizo zingah pawh kohhran dan ni lem lo va, innei ta sawi tur pawh an awm zauh zauh. Kan tleirawllai deuh hian , kan thiannu pakhat chuan Forest danin pasal a nei a, mak kan ti thin khawp. Court dana innei te Sorkar Dept. dana innei ta te pawh sawi tur an awm zauh zauh a, a pawimawh ber chu nupaa insiamte kha an ni. Thenkhatin kohhran dan thianghlimin an innei a, thenkhat dan hnihna kan tih mai te pawhin; mi awmthei deuh chuan nuaih sawmhnih(20 lahks) lai sengte pawh an awm fo. Khawpuiah phei chuan mi rethei deuh tan chuan nupui/pasal neihte hi huphurhawm tak a ni ta. Lockdown laia innei te kha an vannei za phian.
Chhungkua hi kan inanglo khawp mai; thenkhat chuan zantin chhung inkhawm neiin, Pathian thu a inkaihhruaina tha tak an nei a, thenkhat lahin an ngaipawimawh em em hlei lo va. Hman deuh khan chhungkaw pakhat inluah ka zawnna lamah in pakhatah ka lut fuh hlauh a. Anni chuan an fa la naupang tak takte nen Video lo enin, film dukdaklo tak hi an lo en ho mai mai a, nui tat tat chungin ka chhuak leh thuai a. Ka rilru in “ Chu mite chhungkua zet chu- an fa te chu an hmakhua lam chu a ngaihtuahawm ve hle mai” ka ti rilru nauh nauh a. Chhungkaw pakhata ka va lut leh chu – an fapa kum 5 mi vel hian anu leh pa zialzuk lai chu lo laksakin alo zu a, a si ang hlap hlap a, a nu leh pa lah chuan an en vel mai mai a. Chhungkua theuh theuh hi a inlan loh theih khawp mai. Chhungkaw awmzia leh a pawimawh dan hre hawt lo va, nupaa insiam mai mai hi thil hlauhawm tak a ni. Fa te enkawl dan lah a in ang hek lo; Pathian thu nena uluk taka enkawl emaw kan intih lai pawh hian fa te zinga lo awmherh tawk an lo awm tho a. Chutih laia naupang enkawlna mumal awm lo va lo seilian chu eng anginnge alo puitlin ang? tih hi ngaihtuah tham tak a ni.
Naupang enkawlna Children Home ah kum 5 zet kan lo awm ve tawh a, chutah chuan nu leh pa thenkhat hoh zia leh an fa te an ngaithah zia hrechiangtu zinga mi ka ni ngei ang. Naupang chhungkaw awmzia hre lo an tam em em mai a, thenkhat phei chuan nu leh pa hmangaihna awmzia hi an hre miah lo tih theih a ni. Khawtlangah leh ram chhunga sualna lo pun chhan leh misual hnawksak an lo awm chhan ber chu chhungkaw tobul fuh lo, chhungkaw kehchhia (Broken family) vang hi a tam ber a ni. Khawvela serial killer, pawlsual hrat leh tuatthattu nunrawng tak tak, kan hriat thin tam ber te pawh hi, an bultanna chhungkua a fuh lo em vang a ni thin. Chhungkua bultan fuh tak, Christian chhungkua dik taka inkaihruaite zingah ruihhlo ngai, tualthah leh pawngsual hrat, khawtlang tana mi hnawksak an awm a nih pawhin an tlem viau ang. Thalaite hian chhungkaw tha din tura ngaihtuahna seng hauh silova nupui/pasal inneih ngawt te hi kan fimkhur a hun hle mai. Kan duh emaw duh lo emaw, chhuan engemaw zat thlahtu kan la ni dawn tho tho a, kan thlah te’n anchhia an dawn lohna tura kan fimkhur a pawimawh em em a ni.
Vawikhat tawngtai rualna kan neih dawnin nu pakhat chuan tawngtaina subject ah “ Kan chhungkua hian thlahtu anchhia kan la dawng niin ka hria, khawngaihtakin hei hi a reh theih nan min tawngtaipui rawh u” a ti hial a ni. Hmanlai kan pi leh pu te kha an lo strick viau mai; sawn thlak leh pai te kha thil zahthlak tawpah an ngai a. Sawn man kha cheng sawmli ( Rs.40) a ni a, kha tih lai khan sial a man tih a ni a. Tunlaiah chuan sial pakhat man chu cheng nuaih chuang a ni tawh a, sawn thlak mai mai kha a ngamawm loh viau a sin. Tunlaiah chuan dan mumal a awm bawk silova, hei hian nula tlangval zingah sex hmansualna a tipung em ni awm a tih theih. Mizoramah chuan nupa lah hi inthente hi kan awlsam em em mai a, thu engemaw inhmuh loh hlekin ‘ ka ma che’ sum ka chhuah’ kan ti awl lo va, hei hian naupangteah tuarna a thlen nasa em em a ni. Inthenna chung changah pawh hian sorkar lam hi khirh deuh ta se; ram changkang te ang hian inthen mai maite hi theih loh se la, kawng tamtakah chuan kan sawipui a rinawm.
Tunah hi chuan nu thenkhat uirenna leh engemaw avanga pasal leh fanau te kalsan ta lawp lawp, pa thenkhat fa te hmakhua ngaihtuah miah lo va nupui dang nei ta daih, fa te ti fahraha a enkawl zuina pawh ngaihtuah miah lo kan awm nawk a. Sorkar lamah lah fa te enkawlna tura pa emaw, nu in emaw a tih ve tur lam kaihruaina Dan engmah awm si lo. Han chhutchian tak tak chuan Ramsa ang chauh em ni kan nih tih mai tur a ni. Lal Isua’n “ Tupawh a nupui maa midang nei apiangte chuan a a nupui chu uiresan a ni, ani pawh chuan a pasal a then a, midang a neih chuan a uire a ni bawk “ (Marka 10:11-12) a ti a. Kan ramah hian he ti khawpa Pathian thu a tlan kan tam lai hian UIRE kan tam awm mange. Isua vekin” Pathianin a zawm tawh chu mihringin then suh se”(Marka.10:9) a ti a. Thihna leh harsatna engemaw tak avang inthen tul thei a nih loh chuan kan Pathian thu hian nupa inthen mai mai hi a khap bur a ni. Chuvangin inthenna pumpelh tur chuan inneih hmaa engkima ngaihtuah lawk leh fimkhur hle a ngai a ni. Tunlai khawvelah leh kan ramah ngei pawh tunhmaa kan la hriat ngai loh, rilru nguaina( Depression) te atamin mahni nunna la te kan pung ta zel a. Hengte achhan pakhat chu chhungkaw tobul fuh lo a ni chawk.
Sum leh pai thianghlim lo la lut a chhungkua kan enkawl a nih chuan kan chhungkaw hmakhua chu ngaihtuahawm tak a ni. Pathian hi chhuan li na (4 na) thlenga hrem hin Pathian a ni si a. Fa te tana zirtur leh entawn tur awm miah lo va nu leh pa kan awm a nih chuan kan fa te hmakhua chu a ngaihtuahawm viau bawk ang. Kan damchhung hi a rei lo va, kan thatlai chhung lah a rei hek lo. Kan damchhung leh kan thatlai hun reiloteah hian kan hun kaltawha inchhir vawng vawngna tur awm hauh lo va kan awm a, Pathian kan tih tlat chuan kan damchhung hi hlimtakin kan hmang dawn a ni. Pathian ringtu tak takte chu an taima a, Pathianin finna a pe a, an rethei lutuk ngai lo. Aristotle chuan “ Retheihna hi thilsual tihna leh thil danglam thutna hringtu chu a ni” a lo ti a. Vanduaina avanga nilova chhungkua retheih lutuk avangte hian naupangteah rualawhna avanga thilsual tih duhna a hring thin. Sualna tam tak hi retheih lutuk avang lo piang a awm bawk thin a. Kan retheihnate kan chhuang zawkin kan chapopui thei tlat; thatchhiat avanga kan rethei a nih chuan thianghlim lo taka sum hailuh duhnate a hring thin.
Mi hausate hi thenkhat chuan an han pawng dem ngawt thin a. Taima taka hna thawkrimte chuan hauhsak kha an hmabak tlat. He khawvel leilungah hian Pathianin mi taima leh a haichhuak thiamte tana dinchhuahna tur tam tak a dah a ni. Ringlo mi kan tih te pawh khu keini aia hausa fe fe leh nuamsa an tam em mai. Chutih rualin ringtute ngat phei chu kan taimaa, rilru nei tak leh rinawm taka hna kan thawh chuan Pathian hian mal min sawm a chak hliah hliah. Amaherawhchu, thianghlim taka kan neih pawh nise, hausak lutuk erawh a chakawm em em lo; hauhsak lutuk pawh hian sual a hring hma em a ni. Nupui/pasal inneihna kan bultan dawnin, chhungkaw enkawlna turte leh engkim lo ruahman lawk hi a pawimawh hle a ni. Mithiam zawk te’n an lo sawi thin angin, chhungkua hi engkim bul tanna a ni a. Kohhran hmasa ber te, zirnain hmasaber te, Sorkar hmasa ber te an lo tih thin angin, chutiang tura chhungkaw tha din turin inzirtir uar ila; zoram hian mi rinawm, lehkhathiam leh ram hruaitu tha a neih zel theih nan chhungkaw tha din turin tan ila ang u.