- HC Vanlalruata
Mizo hnam kan ropuina ve ber pakhat, khawvelin min hmuh mawi vena ber chu Pathianni a awmni kham a, mahni chenna in khar veka a khawnawta kan inkhawm ţhin leh tirhkoh (missionary) kan tirhchhuah tam te hi a ni lo. Khawvel hnam dang leh India mite’n min ngaihsanna ber chu kan ‘Tlawmngaihna’ thuthlung hi a ni. Tlawmngaihna hi ‘Mizo social values’ ti a sawi an awm a. Mahni indahţha a midang tana inpumpekna ‘selfless service and sacrifice to others’ tiin an hrilhfiah bawk.
Hei hi Kristian sakhaw lo luh hma a nghet taka Mizo hnamin khawi hmuna an awmna-ah pawh an vawn tlat a ni. Kristianna lo luh hlim leh a hnu hun engemaw chen thlengin ‘tlawmngaihna’ hian hmun a chang a. “Sem sem dam dam, eibil thi thi,” tih thupui pawimawh tak pawh hi tlawmngaihna thlarau fa hrin a ni. Mahse, tunah hi chuan tlawmngaihna letling hlauhvin kan kal tam ta hle mai a, ‘sem sem dam dam’ tih lam phei hi chu kan thlauthla hmiah tawh.
Tun hnai mai khan Food Corporation of India (FCI) hotute chuan Bairabi rel chawlhhmuna Mizoram mipuite ei tur buhfai lo thleng chungchanga an harsatna an sawi a. Rel-in Mizoram mipui ei tur buhfai a rawn phurh hi a châng chuan Pathianni-ah a lo thleng thin a, Pathianni a lo thleng hi Bairabi North branch YMA chuan hlan thlak (unload) an khap niin an sawi. An hlãn thlâk loh chuan FCI hian cheng nuai tel a hloh niin an sawi bawk.
Hetiang YMA branch-in thil an ti hi kohhran âtchilhna vang a ni thei a. An hruaitute hi Pathianni (Sunday) serh an nih avang leh an kohhran thurin ţha taka zawm an duh a, an kohhranmi ni ve hauh lote lakah pawh an rinna chu barhluih an tum a ni thei. Sunday serh lova Inrinni serh zawk kohhrante chu palzùt ţhawt ţhawt an pawisa hauh lo tihna a ni thei a. Rel aţanga buh ip thiar thla tur hnamdang ‘ringlo-mi’ an tihte phei chu Pathianni-ah hnathawh khapsak vek an duh a ni thei ang.
Chutiang chu an rilru sukthlek leh an thurolum a nih loh vêk chuan ‘tlawmngaihna’ thuthlung kalhin an che a ni ang a. Pathianni a Mizoram mipui ei tur buhfai rel chawlhhmun a lo thlen a hnamdang hlan thlâktir a Mizo ni lo, ringlo-mi leh nghalin pawisa an hlawh ţeuh tur kha an îtsĭk a ni ang. Chu chu tlawmngaihna huang pãwn daih a ni tho bawk a, ‘kei-in kha hna kha thawk ila, ringlomi phei chuan thawkin pawisa hlawh lo rawh se,’ tih rawng a kai a ni.
Tun hnai thilthleng dang sawi leh ta ila. An khaw bul, an khaw panna kawng, an district chhung kawng chhe lutuk an dodal hi tuma’n kan dem hauh lo. Hun rei tak aţanga kan sorkar natna benvawn chu kawng chhia siamţhat a ţul hun lai a siamţha thei lova an awm ziah ţhin hi a ni. Hetianga ram leh a chhunga cheng enkawltu tura thlante leh kawngpui ţha neih theihna atana mawhphurtu department-a thawkte hian an mawhphurhna an hlen lo kumtin deuhthaw tih hi zép chi pawh a ni lo.
Mahse, mahse, chutiang harsatna kara mahni khaw bil, district bil leh a tuartu ni bîk riauva inhria leh chutiang ringawt ngaihtuaha Mizoram hmun dang amite dinhmun ngaihtuah tel hauh lo ni awm taka kawngpui kan han dangchat ringawt zel mai hi chu mahni hmasialna a nih loh chuan enge ni ta ang? Hei hi ram leh hnam ţhanmawhbawk zing ami tih loh rual a ni lo.
Tunhnai-ah Kolasib district, Mamit khawpui leh Lunglei district-a Tlabung lamin hetiang hi an ti a nih kha. An tawrhna hi kan hriatthiampui em em chungin midang ei leh bar leh nitin mamawh danchahsaktu nih hi kan lungawi lohna lantir thiam dan awmchhun a la nih avangin a zãhthlâk viau thung. Mipui harsatna siam lo zawng leh kawng chhiata a mawhphurtute nêk zawnga chétlãk a hun ta hle.
Tlawmngaihna thuthlunga bet tlat chu mahni hmasial loh (selflessness) hi a ni. A hma lama kan sawi tawh angin, Mizo tlawmngaihna-in a ken tel chu – sem sem dam dan, ei bil thi thi – tih a ni a. Mahse, tunah hi chuan a letling hlauhvin kan kal ta. Bible-in ‘milem biakna’ ti a a sawi duhãmna leh tangka sum ngainatna a tih hi kan mausãm ngam lo tih hi a chiang êm êm tawh a. Thawhlãwm luh tam lama ţhahnemngai ber chu kohhran hi a la ni zui.
Sum chauh kan ùm lova, engkim mai-ah hian Mizo tam tak hian mahni hma an sialin midang kenna rilru an bosal tawh. Hman kuma ‘chi (salt) avang dawn’ tih thuthang avanga chi bag khat aia tam lei khawl duhte khan ‘sem sem dam dam…’ tih lam chu an ngaihtuah tawh reng reng lo. Covid-19 hrilen lai a nitin mamawh kan chhungkaw tana kan leikhawl a, kan huamhap dãnte kha Mizo nun mawi kan chhuan êm êm ‘tlawmngaihna’ nen chuan thil inpersan hlauh a ni.
Hrilen vang pawh a ni hranpa lo. Chhan engemaw avanga Assam aţanga bungrua rawn phurh luh kawngah ni engemawzat harsatna a awm dawn tih thawm a than tawh chuan Mizo tam ber kan duhãmzia hi a lo lang ţhin a. Vêng pakhata kan awm lai a kan ţhenawm pakhat chuan eirawngbawlna gas bur hi 10 bawr vel an nei a, Silchar-Aizawl kawnga lirthei kal harsatna a awm dawna an hriat chuan an gas bur zawng zawng an dahkhat ţhap zel. Chhungpuinu lah chu Pathian ring ber anga inlantir a thusawi leh ţawngţaimi a la ni zui a.
Hetiang hun a thlen hian petrol leh diesel te kan inchuh a ni ber a. “Kei ka tlãnchhuah theih phawt chuan midang chuan an lirthei hawl chhuak ve lo mai rawh se,” tih ngaihdan nghet tak nei hi kan tam ta ngawt mai. Nitin mamawh/eichawp thil, eirawngbawlna gas leh petrol/diesel a vang dawna hriat avanga mahni hmasial taka kan inchhek duhin thil lei khãwl chiam (panic buying) kan chĭn avang hian kan inţãmchhuah ta ţhin tih hi kan la hrethiam chuang lo niin a lang.
“Sem sem dam dam, ei bil thi thi” tih hi chu Kristian kan nih hma a kan tlawmngaihna peng pawimawh pawh lo ni ta teh reng sela, Kristian (Isua Krista) zirtirna ‘nangmah i inhmangaih angin i vengte hmangaih rawh’ tih nen hian a inmil thlap a ni. Mahse, mihring pianphung leh rilru puthmanga duhãmna hi tunah hi chuan kan hnam ze ţha tlawmngaihna hian a hneh ta meuh lova, kan Kristianna phei hi chuan duhãmna hi a tipunlun’ ta zawk emaw tih hial tur a ni.
Mizote chauh kan ni lo, khawvela mihring tungchhova kal reng reng hi duhãm vek kan ni a, sum leh pai duh vek kan ni. Lehkha kan zirte, hna kan thawh zawng zawngte hi kan nupui/pasal leh fate, kan chhùngte chãwmna atana ti kan ni bawk. Chutah chiah chuan duhãm uchuak bik, midangte tawrhna leh kan neih phawt chuan midangte’n nei ve lo mai rawh se tih duhna thinlung hi a huatthlala-awm ber leh Mizo hnam inzirtirna (tlawmngaihna) leh Kristian inzirtirna (Christian values) kalh chu a ni.
Hei hi kan insiamţhat a ngai em em lai a ni a. Chuti lo chu hun a lokal zel ang a, an nunphung kan hmuhsit em em phai vaiho ang chiah khuan engkim mai hi kan la inchuh thuai dawn tih a lang reng a. Chumi hun a lo thlen meuh chuan ‘Tlawmngaihna’ kuang kan kilh fel ang a, Zonunmawi zawng zawng thlau thla-in hnam duham ber zingah kan tel ang a. “Sem sem dam dam, ei bil thi thi” tih chu thlan chhungah kan zalh fel tawh dawn a ni.