- Dr. C. Lalrampana
- A KAMKEUNA
Democracy ramah chuan zalēn taka inthlanpui buaisaihin mipui duhthlanna milin sorkar din a ni thin. Sorkarna chan ngei tumin political party hrang hrangin an thil tum leh ram kaihhruai an tum dan mipui hriatah an puang zar thin a; an intiamkam thin. Kan ramah pawh political party hrang hrangin chutiang chuan inthlanaah hnehna an chan ngei theih nan an party thil tum leh ngaihdan ziahchhuahna (manifesto) an tlangzarh thin. Mizo District Council kan nih atanga state puitling kan nih thlengin chutiang chuan politician-te’n an manifesto min zawrh thin. Mahse, an han sorkar a, an manifesto ang tak erawh chuan an kal leh lem hlei lova, chutiang reng reng chuan kum 71 chhung zet (1952-2023) mipui min hruai tawh a, mipui beisei ang chuan hlawhtlinna a la awm lem lo niin a lang. Engtik hunah tak mipui beisei leh mipui duhthusam tihlawhtling thei sorkar nei ang i maw?
- ENG NGE AN TIAM?
Kum 71 chhung khan political party hrang hrangte khan ram mipui kaihhruai an tum dan vawi duai lo an tlangzarhin an ãuchhuahpui thin a, kan hun tawn azir zelin an manifesto leh flagship programme erawh a inang vek lēm lo. Mizo Union; PC; Congress; MNF Sorkarna lo chelh tawhte khan mipui leh Zoram hruai an tum dan an zawrh chhuahte a takin an hlen em? tih chu kan hre tlangpui tawh a. Chutih rualin an thiltum an hlen loh dan langsar zual abikin INC leh MNF sorkar tawh thinte atangin i han bihchiang lawk teh ang.
- INC SORKAR-NLUP/NEDP
Congress Ministry Pu Lalthanhawla hruaina hnuaiah New Land Use Policy (NLUP) scheme kha 14th January 2011 khan hman tan theih tura vãwm chhuah (launched) a ni a, khatih lai khan kan political leaders-te khan NLUP scheme tihhlawhtlin nan political platform atangin in tinah kum 5 chhungin Rs 1,00,000/-(nuai khat) theuh sem an intiam a. Mahse, thu vaūk mai a lo ni a, tang ang maiin a thãwm a ring a, a tak erawh hmuh tur a awm tehchiam lêm lo. Kum 10 chhung zet NLUP an kalpui chhung khan chhung tina cheng nuai khat theuh an sem lem lohzia chu a taka hretu vek kan ni awm e. An tih that ber pawl erawh a pung awm lova mi mal leh pawl 30 hnena loan an puktir tun thlenga rulh mumal tãk lohte kha a ni awm e. Mizoram Assembly hnuaia Public Account Committee (PAC) Report, 2023-in tun hnaia a tarlan dan khan NLUP sum atangin Congress Sorkar khan Feb 2011 & March 2014 inkar khan mimal leh pawl 30 hnenah cheng nuai Rs 646 loan a pūktir a, heta tang hian cheng nuai Rs 94 chiah rulh tawh a ni a, rulh loh cheng nuai Rs511 a la awm a ni. Hengte hi Sept. 2012-March, 2017 chhunga rulh zawh tura tih a nih laiin a puktute’n an rūl tha lo hle. A puktirtu department-te puktir dan chu Horticulture-in cheng nuai Rs100 puktirin rulh tawh cheng nuai Rs84 a ni a, cheng nuai Rs16 chiah rulh bang a la awm. AH & Veterinary-in cheng nuai Rs158 a puktir a, rulh tawh Rs 423,000 (nuai li singhnih sangthum) chiah a la ni a; a bak zawng rulh a la ni lo. Tin, Pawl 5 hnenah cheng nuai Rs377 puktir a ni a, rulh tawh cheng nuai Rs36 chiah a ni a, an la bat cheng nuai Rs 342 a la ni. Pawl hminga sum puktute zingah Hnam chhantu hian cheng nuai Rs 230 a pūk atangin cheng nuai Rs 35 a rūl tawh a, Samuel tea factory Biate hian cheng nuai Rs 57. 77,000 a puk atangin cheng nuai 1 chiah a rul tawh a, a bak zawng a la rul lo. Sum pūktu Pawl 3 dangin cheng khat mah an la rūl lo nia tarlan a ni. Hetianga cheng nuai Rs 646/- mi tlēmtē hnena dah tan ai chuan an tiam ang khan chhungkaw 646 hnenah cheng nuai khat theuhin sem ta zawk se, tuna cheng nuai Rs511 bat tan mek hi a awm lo mai tur a?
- MNF SORKAR-SEDP?
Sept. 19, 2012 khan tuna kan CM zahawm tak Pu Zoramthanga hian Socio Economic Development Programme (SEDP) Scheme a rawn vãwm chhuak (launched) veleh a. He flagship programme tihhlawhtlin nan hian political platform atangin political leaders-te’n in tinah Rs 300,000/- (nuai thum) theuh sem an tiamleh kha a ni a, Assembly House-ah pawh member zahawm tak takte hmaah tuna kan CM ngei hian -“SEDP-ah khawnge in pek in tih chuan a dam lo apiangin damdawi ina an rawn hman theih turin in khat tan nuai hnih thlengin SEDP-ah hian tunah hian kan dah vek a ni.” a tih ri thãwm mawi takte kha kan bengah a la chãm reng awm e. Mahse, kum 5 chhung sorkarna an chelh hnu, 2023 ral dawn hnaih tawhah pawh a tak hmuh tur a la awm chuang lém lo. SEDP an sem chhun pawh chhungkaw tlēmte hnenah Rs 25,000+25,000=50,000 (singnga) theuh chiah a la sem thei a nih hmel a, an thutiam hlen tur chuan hmabak a la ko hle. Kum 2019-2020 chhunga SEDP Rs 750vbc ruahman atangin Rs 561vbc department hrang hranga an sem zai dan tlangpui chu hetiang hi a ni:
1.PWD- Rs15,000 nuai;
2.GAD-Rs1,200 nuai;
3.Planning & prog implementation-Rs1,200 nuai;
4.Horticulture-Rs 430 nuai
5.UD&PA-Rs7,000 nuai
6.SEDN-Rs5,000nuai
7.P & E -2,800 nuai
8.Sport & YS-Rs1,500 nuai
9.LESDE-Rs1,300 nuai
10.Home Department-Rs1,000 nuai
- Agriculture Dept-Rs570 nuai
- AH & Veterinary -₹ 520 nuai
- Health Department-Rs180 nuai
Grand Total Rs17,000 nuai
- ENG ATAN NGE AN HMAN?
SEDP Flagship programme an sem rual dan hi a mak ve ang reng hle. Mizoramah’ sorkar Department 44 lai a awm a, department 13-ah chiah sem a ni a; chutih rualin department 31 erawh an dawha reng mai tihna a ni. Mipuite trade hrang hrang an thlantir a, an trade thlan zinga kaihhnawih ve miah lo department-te chu sem ve lo mah se a dik thlap a, chutih laiin sem an ni ve lawi si a, a chang tam tam an ni bawk si nen. Entir nan:
1.PWD- Rs15,000 nuai;
2.GAD-Rs1,200 nuai;
3.Planning & prog implementation-Rs1,200 nuai;
4.UD&PA-Rs7,000 nuai
- SEDN-Rs5,000nuai
- P & E -2,800 nuai
- Sport & YS-Rs1,500 nuai
- LESDE-Rs1,300 nuai
- Home Department-Rs1,000 nuai.
Kuthnathawktute trade thlan mila line department hnena sum hi sem rual ãwm tak a nih laiin line department tur ber bera ngaih-Agriculture Dept-Rs570 nuai
AH & Veterinary – Rs 520 nuai
Horticulture-Rs 430 nuai an chang pha ve tawk a, Industry, trade & commerce, fishery, irrigation etc.te phei chuan an chang pha ve lo niin a lang a, thil mak tak chu a ni. SEDP sum hi Kawng siam leh in sak hnavthawh nan an hmang ta ber niin a lang a ni. Tichuan, thil lang chiang ta ber chu SEDP hi miretheite chawikanna ni lovin restricted tender hmanga contractor tlatlum bikte vulhlenna flagship programme a ang ta ber a nih chu!
- A TLÃNGKAWMNA
Mizorama chhungkaw awmzat hi kum 1991-2011 chhiarpui NLUP/NEDP flagship programme tlangzarh tirh lai khan 221,077 kan ni a, Congress Sorkar khan chhung tinah cheng nuai khat theuh chu a sem hman lo chiang hle tih kan hre tawh. Tunah phei chuan 2011-2021 chhiarpui behchhanin chhungkaw nuai 222, 853 kan awm tawh a, in tinah an intiamkam angin Rs300,000/- (nuai thum) theuh sem dawn ta se tihngaihna a awm lo hulhual a ni. Kristian zaa 87.16% awmna ram kan ni a; Pathian thu kan hre rilin ka sawi peih hle a, a taka nunpui erawh kan tum chuang hauh si lo. Pathian thuah chuan-“Thu tiama hlen si loh ai chuan tiam loh law law hi i tan a tha zawk.” (Thuriltu 5:5 ) tih a ni a, kan ram hruaitute hian an tih theih loh tawp tur an tiam a, an ti theileh dēr si lo,; tiam lo law law se a tha zawk tur? Chuvangin, kan ram hruaitute hi tiamthu sūt hmang der thiam mai an lo ni e. Tunah pawh political platform atangin sorkar siam tumin an tih tur an sawileh ta chuah chuah mai! A rualin ministry 5 a ding thei si lo, sorkar siam ngei turin an insawi theuh bawk si? Intizawlneiho lah hian ministry siam tura an puan a inang bar bawk si lo; Burma Sorkar leh Manipur sorkar ang khian thuneihna kan inchuh luai luai mai dawn em niang? I lo thlir phawt mai teh ang u.