Lehkhabu Thlirna : Mizoram Politics Bihchianna; A ziaktu : K. Remruatfela

  • Mahmuaka Chhakchhuak

K. Remruatfela’n Mizoram Politics Bihchianna lehkhabu a buatsaih chu uluk takin ka lo chhiar a, hetiang lehkhabu hi kan neih awm pawh ka la hriat loh avangin hlu ka tiin ka roh hle mai a, lawmawm ka ti takzet a ni. A ziaktu Fela hi a hming ang deuhin a fel hle mai a, rual pawl thiam tak leh midang tana nun leh hun hmang mi a nihna avang hrim hrim pawh hian a kutchhuak lehkhabute hi ngaihhlut pawh a hlawh bik deuh em aw tih tur hi a ni. He Mizoram Politics Bihchianna a ziak hi a kutchhuak lehkhabu sawm hnihna niin a kutchhuak lehkhabu dangte ai pawh hian ngaihhlut a hlawh zawk hial awm e.

He lehkhabu hi phek 200 thlenga awm niin cheng 300/- man a ni a, chhiar nuam tak turin a ziak pawh a hraw thain a lehkha puan pawh mit a hahdam hle bawk a ni. He lehkhabuah kawm hma lam leh hnung lamah hian thlalak awmin a bu chhungah pawh thlalak 21 lai a awm bawk a, heng thlalakte hi a hlu hlawm hle mai a, hmun danga la hmuh ngai loh tur chi tak tak hlir niin thlalak hlu tak a ni. Heng thlalakte hi engtinnge a hmuh theih bik le aw tih tur niin mi tam tak tan pawha neih harsa tur tak an niin a rinawm. Tin, hetiang bihchianna lam lehkhabu meuh buatsaih hi thil harsa leh buaithlak tak a ni a, Seminar paper ang zawnga buatsaih pawh niloa lehkhabu meuh atana buatsaih chu thil hautak tur a nih laiin Fela hi chuan hei mitin chhiar theih turin a han buatsaih thei tlat bik mai hi thil lawmawm tak a ni a, Politics lam ngaihven tute tan chuan ro phumruk chhar ang maia hlu a nih ngei pawh a rinawm hial a ni.

Mizoram Politics Bihchianna tih a nih ang ngeiin Lal neia khawtlang pawh kan awm lai hun atanga sawi chhoin Kumpinu awpna hnuaia kan luh tak dante min hrilh hre hmasa a. Chumi hnuah Mizo Politics zinkawng hmasa lam chu a indawt danin min hrilh chho leh a, tawngkam tawi fel tak taka a sawi avang hian chhiar pawh a nuam hle mai a, chhiar laklawh awl tak pawh a ni. A bengvarthlak zawnga ziak a ni bawk a, Politics ngaihven tan leh ngaihven lem lo tan pawha chhiar ninawm loh tur takin kimchang tak si leh uar bik nei siloin tawi fel takin a ziak zel a, a bengvarthlak viau thin a ni. Chutih lai erawh chuan Politics meichher chhi hmasatu Kulikawn pahote chanchin erawh a ziak lang lo chu kim lo ka lo ti a, Telelate hoin kum 1922 atanga Mizo mipuite tana hna an lo thawh tawh dante kha tarlang sela ka lo ti viau mai. Anni hming lamri lo chuan Mizoram Politics hi kim lo ka ti a, anni hmalakna sawi lang lo chuan a khingbai ka ti tlat a ni. Anni hmalakna vanga Mizorama Politics khawfing chat thei a ni pawh ti ila kan uar lutuk kher awm lo e.

Phek 26-naah hian Bawrhsapin Ch. Saprawnga a ben thu rawn ziak lang a, a ziaktu hi dan hre mi a nih ang bawkin a thuziak pawh dan lam mit atangin a ziak bawk a, a bengvarthlak hle a ni. Nimahsela a ben chhan ber hi Bawrhsapin a duh duha a tihkawi ve theih loh vang leh a thuhnuaia a dah ve theih loh vang niin Phek 29-naah a rawn ziak lang a, hei hi fiah tawk lo deuhin ka hria a, R. Vanlawma’n Oct. 10, 2005 nia a makpa hnena lehkha a thawna a ziak dan hi ka pawm dan ala ni reng. Chu lehkhathawn chu hetiang hian a pawimawh lai han la chhuak ila: ‘British leh Japan chu an indo tak zel khan Japan chu an tlawm dawn tih a hriat theih tawh lai khan indo zawh hmain Pu Churchill chuan inthlanna a siam ta a. Nimahsela America chuan British chuan India chhuahsan ngei sela a tih avangin Pu Churchill chu a pui duh ta lo a, Pu Atlee-a Party kha a pui ta mai si a, chuvang chuan Churchill chu a tla ta a ni. Mahsela a aiawhtu Atlee chuan Churchill-a rawtna kha tha a tih zawng tak alo ni a, London Parliament-in The Indian Independence Act 1947 September thlaa a han pass pawh khan Chapter 30, 7© ah chuan Lushai Hills (Mizoram) chu Independence ni turin pass a ni ta.

Reife kan han sawi hnu chuan Macdonald chuan ‘Independent ringawt chu in hmu ta a, mahsela kan chhuah hnu hian India chuan sipai chaknain a la let leh mai thei che u a, a sawt vak lo mai thei a. Amaherawhchu, keini Scotland ram leh England kan inzawm dang anga, duh duh huna mahnia indang leh thei tura kan tih ang Scottish Pattern hi an pawm thei a nih chuan a tha ber ang. Chutiang chu tha kan ti ta a, kan hotute pawh chuan an lo remti a, a tukah chuan keipawh ka liamthla ve leh ta a, Assam-in Pakistan zawm lo tura chhan turin India kan zawm ang a, eng hunah pawh kan duh hun hunah Independent ni leh mai turin thu kan zuk thlung ta a, kan hlim haw viau mai.

Pu Macdonald chuan chutia Independent kan lo nih huna kan Constitution tur chu a duang a, Pu Zairema’n Mizo tawngin a dah a. Chu Constitution chu Mizoram Bial aiawhte nemngheh turin Bial inthlan vawi hnihna a siam dawn ta a. Chu chu Pu Ch. Saprawnga’n alo hriat chuan Assam C.M. Bordoloi hnenah a kal a, ‘Assam sorkar hian Mizo Lalte hi an ban phal ta sela, tuna Mizo Union hi a chhe nghal vek ang a, tichuan Assam-ah hian Congress sorkar a ding thei ang a, kei chu Minister-ah min siam ve ta che u’ a ti a. Chutiang ti tur chuan thu an thlung a, tichuan Pu Saprawnga chuan Sialsukah Mizoram Block Officer te ko khawmin Bawrhsapin Bial aiawh thlanna a koh chu boycott turin a sawm ta a. A tuka an lo hawng chu kan Bawrhsap chuan Pu Saprawnga chu a ko ta a, Pu Vanthuama’n a zui a, Bawrhsap In an va thlen chuan a ni chuan ‘Saprawng, Mizo tan thil tha thei ang ber tur tih ka tum a, nangin tihchhiat zel ilo tum a ni maw, Lung Ina khung thei che ka ni a, mahsela khung tlak pawh i ni lo, ka beng zawk ang che’ a ti a, zak kau zawk khawpin a lo beng ta a ni. (ZALEN CABIN. Page. 104 – 105).

Nang eng nge i pawm ve dan ni le?

Kum 1952 atanga 1957 chhunga Mizo Districts Council Term hmasa ber bul tan dan leh an hunlaia an hnathawh chanchin a sawi hi thil chhinchhiah tlak tak tak a ni. MDC Term hnihna, Term thumna leh Term lina pawh fel fai taka a rawn dahin MDC Term chhunga an hruaitute leh an hmalakna pawimawh chi hrang hrangte a rawn dah chhuak zel bawk a, a bengvarthlak hle a ni. Mizo District Council Inthlanna hmasa ber hi a hun atan May 14, 1952 a rawn tih erawh dik lo deuhin ka lo hria a, MDC Inthlanna hmasa ber neih ni hi lehkhabu hrang hrangte ziak dan a inang lo hlawm viau mai a: April 5, 1952-ah nei angin Kohhran leh Mizoram Politics – Rev. Darchungnunga chuan a ziak a (61), J. Zorema chuan April 4, 1952 tiin a ziak bawk a (Kumpinu leh Mizoram 147), C. Hermana pawhin April 5, 1952 tiin a ziak a (Zoram Politics thli tleh dan vol – I, page 28), Jan. 4, 1952 tiin Chaltuahkhuma’n a ziak bawk a (Political History of Mizoram 140), Mizo District Council kha – K. Lawmzuala, 20 page & Mizoram Politics chanchin (1952 hmalam) – H. Vanthuama chuan an ziak a. HC. Thanhranga chuan January 1952 tiin a ziak thung – District Councils in the Mizo Hills (Updated) page 89.

Tin, Bial 18-ah inthlanna hi neih a niin Mizo Union leh United Mizo Freedom Organization (UMFO) te Party pahnih chuan Bial hi chan tumin an inchuh a ni. MU lamin bial 17-ah hnehna an chang a, UMFO hian Bial pakhatah hnehna changin Nominated seat 6 awmin; Lalho aiawh seat 2 a awm a, Sorkar aiawh seat 1 leh Hmeichhe aiawh seat 1 leh Vantlang aiawh seat 1 leh Hnam tenau aiawh seat 1 a awm a, hetiang hian han tarlang nghal ila:
Sorkar aiawh – Pu Sainghinga Babutlang, Aijal
Hmeichhe aiawh – Pi Lalziki Sailo, Lungleh
Lalho aiawh –Pu Taikhuma Pukpui (Pu Lalthawvenga Sailo Sailam Lal hian a pawm loh avangin Taikhuma Pukpui chauh hi ruat a ni)
Vantlang aiawh – Dr. Rosiama, Lakhipur, Cachar District
Hnam tenau aiawh – Pu Medhi Chakma

(H.C. Thanhranga, District Councils in the Mizo Hills (Updated) page 103. C. Hermana, Zoram Politics Thli Tleh dan page 33, B. Sanghnuna, Mizoram Sorkar lo pian dan leh Hmasawn zel dan page 57, etc)

Phek 61-na kan chhiar chuan Mizo District Council hmasa ber khan an hnathawh langsar berte zinga pakhat chu ‘Lal an ban’ hi a ni a rawn tih hi a bengvarthlak ka ti a. A chhan chu Lal ban hi Union hoin an thupui ber pakhat leh an thil ngaimawh tak a nih avangin MDC hunah chuan hneh taka sorkarna an lo lak tak bawk avangin mipui beisei (?) ang ngeiin hna an thawk nghal a ni. April 1, 1955 ah Mizo Lal 259 chu banin a hnu lawk April 15, 1955 (Lehkhabuah hi chuan 1995 a ti a, a ziak sual palh a ni) ah Pawi leh Lakher Region huamchhunga Lal 50 ban leh an ni a, an zavaiin Lal ban hi 309 an ni. Tichuan, khawtlanga rorelna fawng chelh turin Village Council pawh July 29, 1954 atangin neih tan a ni a. Hei pawh hi MDC Term hmasa berin Session vawihnihna, Sept. 27 – Oct. 9, 1952-a an neiha an rel thluk a ni.

Ekhai, sawi tur ala tam tehlul nen duh aiin kan ziak sei tawh mah mah tlat mai. Sawi tawh angin he lehkhabuah hian thil chhinchhiah tlak tak tak a awm a, tun atan hian chungte chu kan tarlang vek hman lo ang. All Party Hills Leader Conference din chhan a sawite, Prime Minister Nehrua’n Assam tlang mite ‘Scottish Pattern’ min sawihmuh te, EITU dinchhan a sawite leh A. Thanglura’n Mizorama Congress Party a din chhan a sawite hi a mal mala sawi tham a awm nain kan sawi hman lo ni mai teh se. April 11, 1961-a Congress Party ding thar chuan kum 1970 inthlanaa seat 10 lai an lak thu min hrilhte hi a bengvarthlak ngawt mai. Amaherawhchu sorkar hruaitute inkarah harsatna neuh neuh awmin tluang taka sorkar a kal hi a awm meuh lo thung a, No-Confidence Motion putluh thu pawh hriat tur a awm zauh zauh reng a nih kha.

A tawp ber atana ka sawi rik leh hram duh chu UT Sorkar-a Chief Minister hmasa ber tura Pu Ch. Chhunga leh Pu Ch. Saprawnga te inhnawn chungchang a sawi hi MC. Lalrinthanga ziak ka chhiar nen chuan a in ang lo viau mai a, Pu Ch. Chhunga kha mi inngaitlawm tak a niin a tawngkam leh thiltihna reng rengah pawh midang tana hnawksak tur zawnga awm ngai lo mi a ni a, Politics lamah pawh midang tan a hnawksak lo thin hle. Party chhunga hruaitu nihnaah ngei pawh dawhthei takin a nghak thin zawk a; kum 1952-a Mizo District Council inthlan hmasa berah khan Pu Pachhunga a hneh lo a, chumi kum vekah chuan Mizo Union President a nih laiin MLA thlanah Pu R. Thanhlira MLA seat chhuahsan chu luah turin Pu Chhunga chu an han sawi deuh nain Pu Lalsawia chuan a luah ta zawk a. Kum 1957-a Assam MLA inthlannaah Pu C. Thuamluaia nen an inkhing a, Pu Chhunga hian a hneh lo leh a, reilote hnua C. Thuamluaia a boral tak thutah chuan Bye Election-ah a tling ta hram a. Kum 1962-a District Council term thar atan Party President chu a han tla leh a, hemi kum vek hian Party chhung buaina avangin Party President atangin a chawl bawk a, kum 1972-ah UT tharah chuan Kolasib bial atangin thlan tlin a ni a, a thawhpuite zinga Chief Minister ni tuma chuh ve an awm tlat mai bakah Lt. Governor SP. Mukherjee chuan May 1, 1972 tlaiah hian ‘Zaninah in ti fel ngei tur a ni’ a rawn tih tlat bawk si avang chuan Party hruaitute leh MLA thlan thlin tharte chuan amah chu lungrual takin CM atan an thlang chhuak ta a ni. (Mi Dik, Rinawm leh Huaisen, Hmangaihna ngah MC. Lalrinthanga, page 280 – )

MIZORAM POLITICS Bihchianna lehkhabu hi lehkhabu ro tling tak niin chhiar tawh pawha chhiar leh fo tlak a ni a, vawiin thlenga kan sorkar kal dan leh an hnathawh dan chanchin kimchang taka a tarlan avang hian a bengvarthlak hle bawk a ni.

Leave a Reply

error: Content is protected !!

Notice: ob_end_flush(): failed to send buffer of zlib output compression (1) in /home/thezozam/public_html/wp-includes/functions.php on line 5427

Notice: ob_end_flush(): failed to send buffer of zlib output compression (1) in /home/thezozam/public_html/wp-includes/functions.php on line 5427