- Mahmuaka Chhakchhuak
Tirhkoh Paula chu a zin tum hnihna a zawh hnu chuan a tum thumna atan a in buatsaih lehnghal a, 54 AD-ah a zinchhuak lehnghal mai a ni. He mi tum hian ram a fang zau hle mai a, Galatia ram te, Phrugia ram te, Asia ram te, Makedonia ram te leh Akaia ramte a fang a. A kal lamah chuan Ephessi khuaah a cham a, kum hnih lai a cham nghe nghe. Thenkhatte chuan kum thum lai cham angin an sawi bawk a (TT. 20;31). Ephessi khuaa a cham chhung hian chanchin sawi tur tam tak a nei a, thilmak ati a, ramhuai pai te’n an cho bawk a, an ngam lo leh bawk a (19;13-17). Ringthar tam tak an lo awm bawk a, an zingah chuan dawithiamte pawh an tel bawk a (19;18,19).
Ephessi khua atang chuan Jerusalem lam pan turin a chhuak leh a, chutah chuan an phiar a, harsatna a tawk dawn tih zawlneite hrilhlawk a hre bawk a, Ephessi khuaa kohhran hruaitute chu hmuh leh inbeiseina a nei tawh lo hial a, an ni chuan tap meuhin an thlah a (20;17,18). Kaisari khuaah pawh Thlarau hrilhin Agaba chuan Jerusalem Juda te’n an lo tih dan tur chu a sawi lawk bawk a ni (21;10,11).
Jerusalem a thlen chuan Jakoba inah inkhawmna an nei a, heta an inkhawm hi Judate chuan an hek ta a, mipui an fuihpawrh bawk a, an man ta a ni (21;27). Tichuan kaisari khuaah kum hnih zet Taninah a tang a (24-26), chumi hnuah chuan mitang dang ang bawkin 61 AD-ah chuan Rom khawpuiah a tang leh a ni (28). Heta Rom khawpui Tan ina a tan lai hian “The Prison Epistles” (Tanin atanga lehkhathawnte) hi a ziak ta a ni. Rom khawpui Tan inah hian Paula hi 63 AD vel thleng a tang nia hriat a ni a, tichuan 67-68 AD velah a thi nia hriat a ni. A thihchhan hi hetiang hian sawi a ni: Rom tan ina atan lai chuan Paula chuan Timothea hnenah lehkha a va thawn leh ta a, hei hi thlasik khawvawh lai hun a ni nghe nghe. Chutih hunlai chuan Nero chu Rom khawpui awptu a ni a, hriatnaah a tuihal hle bawk a, kristiante chuan Pathianin khawvel hi meiin ala tiboral vek dawn an tih thin avang chuan Nero chuan zanah, a rukin Rom khawpui dai hmawr fem atang chuan hal turin mi a tir ta a, tichuan Rom khawpui pumpui mai chu alo kang ta hluah hluah mai a, Nero chuan Kristian ho chu a mawh puh ta nghal a ni. Tichuan an hruaitu ber Paula chu man nghalin Rome khawpui pawnah, Ostian Road an tih hmunah chuan a lu an tansak ta a. Nero pawh chu June 68 AD-ah chuan a thi ve bawk a.
The Prison Epistles tih bik, Paula’n a Jail tan laia a lehkhathawnte chu: Ephessi, Kolossa, Philippi leh Philemon a te hi a ni. Hetiang hian i han sawizau deuh ila : –
EPHESSI: Paula hian Tukika hmangin he lehkhathawn hi a thawn a ni (Eph. 6;21). He lehkhathawn hi Paula lehkhathawn zingah chuan a chungnung ber a, Paula lehkhathawn dang te aia ziak dan leh ngaihtuah dante a danglam deuh avang hian mithiam thenkhatte chuan Paula ziak tak tak niloin amah zuitu ten (Onesima emaw Tukika emaw-in) Paula zirtir dan ang takin a hmingin an ziak sak nite pawhin an ring. A dik tak anih chuan Paula huntawp lam, Rome khawpuia a tan lai 62 AD a ziak ni ngei tur a ni.
PHILIPPI: Epaphroditus (Phil. 4;18) hmangin he lehkhathawn hi Paula hian a thawn a. Philippi kohhran aiawh a palai Epaphrodita chu Rom khuaah an hruaitupa – Paula, lungina tang chu tanpuina rawn keng a, nasa takin a dam loh phah nghe nghe a ni. A thi thelh a, in lama haw leh vat pawh a duh a, Paula ngei pawh chuan haw let leh turin a duh a, in enkawl tha turin a duh a ni. He lehkhathawn hi 62 AD a ziak a ni.
KOLOSSA: He lehkhathawn hi Paula hian Epaphras (Kol. 4;12) nge Tukika hmanga a thawn tih hi hriat chian a har hle mai a, lehkhabu pakhat chuan Tukika leh Onesima hmanga thawn tiin a sawi bawk a (Kol. 4;7-9). Nimahsela Ephessi mite leh Kolossa mite hnena lehkhathawn hi Tukika hmanga thawn tia a sawi hi a pawmawm ta ber zawk deuh. A chhan chu a thu tam tak hi a in ang a, 62 AD-a thawn ve ve a ni bawk a ni. Timothea pawh chuan heng lehkhathawnte hi Paula’n a ziah lai hian a tanpui bawk a, tichuan Tukika hian he lehkhathawn hi a keng ta a ni.
PHILEMONA: Philemona hi Kolossa khuaa awm a ni a, Paula rawngbawlna atanga piangthar a ni. Mi fel tak a ni a, chhiahhlawh Onesima a nei a, Onesima chuan a pu bungraw thenkhatte chu a ruk sak a, Rome khawpuiah a tlanchhe ta nghal a, Rome khawpui hi thil tisual tute’n bihrukna hmun a tan an hmang thin a, chuvang chuan Onesima pawh hian bihrukna hmun atan a thlang a, him ber turin a inngai a ni.
Nimahsela, nikhat chu Rome khawpuiah chuan Paula thusawi a ngaithla ta a, a thinlung chuan Isua Krista hriatna tak tak a lo nei ta a, thlaraua siamtharna a lo chang ta a, Isua Krista-ah chuan mi thar a lo ni ta a ni. Tichuan a chanchin – Philemona ina a awm thute leh a pu bungraw thenkhat a ruk sak a, a tlanchhiat thute chu Paula a hrilh ta vek mai a, Paula chuan a sim tak tak tih a hriat chuan a nun chu a ngaina ta hle mai a, a kianga awm reng tur pawhin a duh a, nimahsela, a pu Philemona hnenah chuan a tir kir ta zawk a, Philemona hnenah chuan a bawih hlui leh rukru chu unau ang leh tirhkoh fa anga lo lawm turin a ngen nghal bawk a. Tichuan he lehkhathawn hi a ziak a, ngaihdamna leh khawngaih dilsakna lehkhathawn ang mai a ziak niin he lehkhathawn a ziah hun hi 62 AD a ni.