- Mahmuaka Chhakchhuak
India ramah hian National Voter’s Day hi kum 1950-a Election Commission of India (ECI) lo pian atanga hman tan a niin a lawmna hun tak erawh chu kum 2011 atanga hman tan a ni. India ram hian chanchin ngaihnawm tak tak a nei a, kum 1988 atang khan vote thlak thei chin tidanglamin kum 21 atangin kum 18-ah a tihniam a, hei hian democracy-a thalaite aw pawimawhna pawh a ti lang kan ti thei ang. India hi khawvela democracy lian ber niin ram hruaitu leh roreltute thlannaa mipuiin a tam thei ang bera duhthlanna kan lantir theihna atan sorkar laipui chuan ruahmanna siamin hma a la chho mek zel bawk a. Chu chu ram leh hnamin hma a sawn phahna bul pawimawh tak pawh a ni.
National Voter’s Day hian awmzia pawimawhna tak a nei a, India hmalam hun atan lungphum pawimawh tak a ni bawk. Khawvel ram hrang hrangte kan thlirin mimal rorelna kan tih, Dictator taka rorelna hmunah mipui an thlamuan tak tak theih loh zia pawh kan hre thin. Chutiang a nih avang chuan India ram, mipui hetiang zat awmah hian mipuite’n zalenna kan neih theuh theihna atan leh kan duh tak ram hruaitu kan thlan chhuah theihna atan ruahmanna an siam ta a, hruaitu dik, mipui aiawhtu tur kan thlan chhuah theih ngeina turin a tam thei ang ber vote thlak hi a duh a ni.
Ramin hma a sawn dawnin infrastructure leh thil dang tam takah ruahmanna neih hmasak a ni thin. Kawngpuite Kawlphetha lamte leh Tui leh Hriselna lamahte pawh hmasawn a tulin chung zawng zawng chu a ngaihtuah tur bikin ngun taka ngaihtuah hnuin a tawpah mipuiin kan thlanchhuahte chuan thuthlukna an siam thin. Chutiang kan han sawina chhan chu hmasawnna engkimah hian keini mipuite hian pawimawhna kan nei a, kan duhthlanna hi engmahin tibuai losela rilru fim taka vote thlak a pawimawhzia kan hriatfiah theihna atan a ni. National Voter’s Day hi a pawimawhna pakhat chu kum 18 tling chin vote nei tharte zirtirna pekna hun a ni thin a, vote thlak hian hnam kalphung nasa takin a thlak nghawng danglam theih avangin vote thlak pawimawh zia inzirtirna hun atan hman a ni thin.
Mipuiin, vote thlak thei chinin vote kan thlak hi democracy kalphunga a bulthut pawimawh ber a ni a, kum 1950-a Election Commission of India (ECI) din a nih khan india ram pumah vote neitute’n inthlanna mumal tak an neih theihna tura lungphum a ni a. Hei hian mi zawng zawng vote thlak theihna (Universal suffrage) kalpui dan tur lungphum a siam a, kum 18 emaw a aia upa emaw chu mipa leh hmeichhia, sakhaw hrang hrang leh hnam hrang hrangte vote thlaknaa dikna hmang thei turin a phalsak a ni. Indiain Bristish Colonial Rule atanga zalenna a hmuh hma pawhin Universal Adult Suffrage hi alo pawm tawh a, hei hi October 25, 1951 atanga February 25, 1952 thlenga inthlanna hmasa ber neihnaah lantir a niin heng thil pawimawh tak takte hriatrengna atan hian he ni pawimawh tak, January 25, 1952 hi hman a ni. National Voter’s Day hi kum 2011 khan a puan a niin India mipui zawng zawngin vote hmanga hnam chanvo an siam chhunzawm zel theihna atan urhsun taka hman thin a lo ni.
National Voter’s Day thupui (Theme) hi a danglam zelin chi hrang hrang hman a ni thin a, nimahsela a zavai hian democracy kalphung inthlak danglam zel nen an inmil zel tho thin. Heng thupuite hian mipui hriatthiamna leh inrawlhna chu inthlanna kalpui dan tur pawimawh tak takte lam hawia kalpui theihna hmanrua (strategic tools) angin an thawk thin. National Voter’s Day thupui atan hian thalaite tihchakna lam hawi leh an rilru kaihruai thei tur lam hman a ni thin a, chu chuan thalaite chanvo pawimawh tak chu a sawi uar kan ti thei bawk ang. Vote thlak mai a ni lo a, vote thlakin nghawng a neih theih dante pawh hre chunga vote thlak hlutna leh tangkaina an hriat theih phahna turin thupui hi thlan thin a ni.
Kum 2011 atanga National Voter’s Day thupui lo hman tawhte chu:
2011 – Greater Participation for a Stronger Democracy
2012 – Ethical Voting
2013 – Inclusion
2014 – Easy Registration, Easy Correction
2015 – Easy Registration, Easy Correction
2016 – Inclusive and Qualitative Participation
2017 – Empowering Young and Future Voters
2018 – Accessible Elections
2019 – No Voter to be left behind
2020 – Electoral Literacy for Stronger Democracy
2021 – Making Our Voters Empowered Vigilant, Safe, and informed
2022 – Electoral Literacy for Stronger Democracy
2023 – Nothing like voting, I vote for sure
2024 – Nothing like voting, I vote for sure
Khawvel thil thleng tawh chanchin tawite han sawi lawk ila: Cuba ram hi kum 1492-a khualzin mi Italy hnam Spain lal hnuaia awm Christopher Columbus-a’n a hmuhchuah a ni a. America chhim chhak, Florida State-a Miami beach nena inhnaIh ang reng tak, mel 112 leka hla a ni. Ram te tak te, a vang lam mel 125, a dung lam mel 745 a niin a ram pumpui chu mel 60 bial vel chauha zau niin mi chengte pawh an tam lo a, tunhnai lawka a ram mipui an chhiarnaah chuan mi 11,313, 252 an ni. Spain chuan kum zabi 16 – 19 chhung an awp a, an tawng hman pawh Spain alo ni ta hial a. An ram awptu Fulencio Batista chuan sipai chakna hmangin thuneihna a chang a, kum 1933 – 1959 chhung vel zet mipuite rethei takin a awm a. Chutih lai chuan kum 20 mi chauh Fidel Castro chuan kum 1946 atangin Cuba mipuite tan zalenna an neih theihna turin rawlrala che tur pawl a din a, nasa taka an beih zel hnuin kum 1959 ah chuan Cuba mipuite chuan zalenna famkim an lo nei ta. He chanchin atang hian ram roreltu tha leh tha lo chu kan hre fiah theiin a rinawm.
Mipui thlan, roreltu tha lam han sawi leh ila: David William Donald Cameron chu kum 35 mi chauh a nih laiin MP a ni a, kum 2001- 2016 chhungin Witney bial MP a ni a. Kum 2005-ah meuh chuan Conservative Party Leader niin kum 2016 thlengin a ni a. Kum 2010 atanga 2016 chhung hian United Kingdom Prime Minister a ni bawk. Kum 2011-ah chuan European Union Treaty hnawlin British PM zinga hnawl hmasa ber a ni nghe nghe a. Chu pawh chu mipui ngaihdan a lak vang nia sawi a ni. Scotland zalenna chungchangah pawh kum 2014-ah mipui ngaihdan ala leh a, chutiang zelin kum 2016-ah pawh mipui ngaihdan a lak leh avangin Prime Minister dinhmun atangin alo chawl leh a. Amah lah chuan a nupui bulah ‘Mipuite duh dan hi zah leh pawisak a ngai, October thlaa Conservative Party Conference hma-in ka kiang ang’ tiin a sawi mai a. Chuti chuan May 11, 2010 atanga Prime Minister thutthleng a luah chu July 13, 2016-ah chuan alo thawhsan ta a ni.
US President Abraham Lincoln chuan Nov. 19, 1863 chawhnu lamah chuan Gettysburg-a thumal 257 lek hmanga a thusawiah chuan heti hian thutawpna a hmang a – He ram hian Pathian hruaina hnuaiah zalenna tha zawk leh tluantling zawk nei sorkar; mipuite din leh mipui te’n an duh anga an duan; mipui tana thawk zel tur sorkar chu he lei atang hian tihchhiatin a awm leh tawh ngai lo ang tiin a sawi a. He thu hi America-a tualchhung Indona thlen laia a sawi a niin America chanchinah thusawi ropui bera sawi a ni nghe nghe.
Silaimu aiin mipui vote thlak hian thil a ti thei zawk – Abraham Lincoln