- Dr. C. Lalrampana
A KAMKEUNA
Ram changkang USA leh China etc.-te kan ang ve ta. India ram heti khawpa mihring tamna, hnam hrang leh tawng hrang tamna; political party hrang hrang tamna ni mah ila tunah chuan ‘right wing conservative political alliance leh left wing political alliance-in hlawm lian pui pui pahnihin kan kal ve ta mek a, a tihzia phian. Hmalam hun zelah engang tak ang maw?
NDA CHU ENGE NI?
Bharatiya Janata Party (BJP) kaihhruai Central-a sorkarna chelh mektu pawl ‘National Democratic Alliance (NDA)’ tihna a ni a; kum 1998 khan din a ni. Tun dinhmunah India ram State & UT Sorkar 15 a thunun mek a ni. Sorkar laipuia Ruling party intelkhawmte an ni a. ‘NDA Sorkar’ tia sawi a ni bawk thin.
UPA@INDIA VE THUNG HI?
Hei hi chu ‘United Progressive Alliance’ (UPA) tih a ni ve thung. Central sorkara eptu pawl hlãwm inzawmkhawm Indian National Congress (INC) kaihhruainaa party hrang hrang tangrual inhlãwmkhãwmte an ni. Anni hi kum 2004 khan din niin 2014 thleng khan Sorkar laipuiah rorelna an kengkawh a ni. Tunah hian India ram State 7-ah ro an rel ve mek bawk. Anniho hian July 28, 2023 khan an hming thlãkin ‘Indian National Developmental Inclusive Alliance (INDIA)’ tia invuahin kumin 2024-a Lok sabha inthlanpui lo awm tura hnehna chan ngei tumin tan an la thar mek a ni.
ENGE AN AN?
Heng party hlãwm lian pahnih ‘right wing’ leh ‘left wing’-te hian Sorkar laipuiah rorelna an chang ve ve tawh a; an rorel dan kan hre chiang ve ve tawh bawk. Inpuhtawn dan political campaign ãu hla (Slogan) an nei ve ve a. NDA hian UPA lam hi Nehru family kingship hmanga India ram kaihhruai tumah an puh bakah miretheite retheihlehzualna thlentuah an puh a. UPA @INDIA lam ve thung hian NDA chu ‘Hindutwa’ atchilha sakhaw zalenna (secularism) rap beta sakhaw dangte tiduhdahtuah an puh ve bawk. Hemi denchhen hian Mizoram bikah phei chuan BJP kaihhruai sorkar leh BJP nih hrim hrim chu India rama Kristian Sakhaw zalenna daltuah ngaiin namen lovin puh chhiat chitin rêngin an puh thin a; hei vang hian Mizo mipui thinlungah BJP party chu chhan mumal tak tak awm lem si lovin mipuiin an tih khai deuh thup thin niin a lang. Mahse, an puhna ang em em hi chu a dik ber lo a ni mahna NDA hian term hnih thuneihna an chang mek tawh a, kan la buai êm em lem lo chu a nih hmel hle.
MIN HMANGAIHTU ZAWK CHU?
Duan lãwk angin April 1, 2023 khan Union Home minister Pu Amit Shah chuan lehlangin AR-ho Zokhawsanga sawn chhuahna tur; Laldenga Centre lungphum leh project panga dang lungphum a vaiin cheng vbc 2,500 senna tur a rawn hawng a; kum 36 chhunga Mizoramin vanneihna a tawh ropui ber a la ni hial mai awm e. PM Modi phei hi chuan North Eastern State-te changkanna tur a vei em avangin vawi 53 zet North East a rawn tlawh kual tawh a, hetiang PM hi India Independence 1948 ata tun thlengin tumah an la awm ngai lo. UPA pian hma daih atangin INC hian kum 40 zet Sorkarna a chang tawh a; hetianga development project & scheme chhenfakawm tham min rawn thlensaktu an la awm lem lo niin a lang.
MIZORAM VE THUNG
Mizoram Chief Minister hmasa ber C. Chhunga 1972-’77 Mizo Union a nih atanga chhutin Pu Hãwla Congress, Brig. T. Sailo People Conference, Laldenga MNF, Zoramthanga MNF, an vaiin Political party hrang hrang 4 Sorkar hrawn tawhin Chief Minister 5 kan hrawn tawh. Political Party hrang hrang Pali (4) kan hrawn tawhte khan an hunlai theuhah khan an phãk tãwk ang zelin mipui rawng an bãwl theuh tawh a; mahse Zoram mipui duhkhawp an tling tãwk lo hle tih erawh kan hre tlãng theuh awm e. NDA Sorkarin 1998 atanga UPA Sorkar a rawn thlak ang khan kum 51 liam hnu nikum 2023 kum tawp Dec. 7, 2023 atang khan Polical party thar diai ruah tham loh ZPM Party chuan Sorkarna a rawn thlãk ve ta.
ENGANG TAK ANG MAW?
Kum thar 2024 atangin sorkar thar diai kan hrawn chho dawn ta. Tun sorkar thar hi kum 51 chhunga political party 5 kan hrawnna tur leh CM paruk kan hrawnna tur a ni ta. Tu huatthu ni suh se, kum 51 kal ta chhung zawnga ministry chelh tawhtute khan Zoram mipui hnena an thutiam an hlenleh tak tak thin loh avang khan tuna sorkar thar pawh hi Zoram mipui tam tak hian rinhlelh rukna nen an thlir thuap a ni ber mai. Mahse, thla khat chhung lek an la sorkar chhung hian ni 100 chhunga an tihtur puan chhuah engemaw zah chu an ti tawh, ti mek zel niin a lang. Chungte chu-thlai thar leina Assembly budget-a dah, healthcare bill ba rulh, healthcare scheme tha zawka duan, tar pension lawmman pek, ASHA lawmman pek, sorkar hnathawk hlawh pek, MSSSB thiah, CBI general consent pek, inrenchemna a taka kalpui, Sorkar hnathawk aikal (proxy) late zawn chhuah, ruihhlo do, smuggling do, police lumum private hnathawka chhawr khap, thenawm ramri leh thenawm state ramri enfiah, boundary committee din, monitoring committee din, oil depot nei tura hmalak, lokayukta zirchian, hna hnuaihnung zawk thawkte hlawh pek hmasak, ZMC & Lengpui Airport central kuta dah etc. Heng bak pawh hi sawi tur a la awm thei awm e. Hun reilote chhunga a thiltih ringawt pawh hian hun hmasa lama Sorkarna chelh tawhtute hnathawh kha a khum thuak tawh law’ng maw? Ni 30 chhunga an hnathawh hi a ropui hle mai. Ni 100 chhunga an tihturte uluk takin thlir zel ila. A vaia a taka a hlen a nih chuan a thawk ropui lehzual hle a ni ang.
A TLÃNGKAWMNA
NDA & UPA@INDIA awmzia leh an sukthlek dan kan hretawn ve ve ta. Chutiang bawkin Mizoramah pawh MNF (NDA) leh Congress (UPA@ INDIA) awmdan leh sukthlek dan kan hrechiang tawn tawh hle. Zoram an hmangaih tak tak lo tih mipuiin an hriat avangin tu zawk mah mah thlang lovin Party thar ZPM an thlang tling ta a ni. Central Sorkar NDA-in hna a thawh that êm avangin Congress Sorkarin kum 48 zet ro a rel chhunga a thiltih zawng zawng a khum hneh hle a, chuvangin, kumin 2024-a Lok sabha inthlanah pawh hian BJP (NDA) bawk a sorkarleh ngei a rinawm hle. Hetiang bawk hian ZPM sorkar hian Zoram tan a thawh tak tak chuan MNF(NDA) leh Congress (INDIA)-te hi engtikah mah an sorkar tawh lo mai thei. Chutiang a nih takzet chuan khawchhak palin China Lalpa xixinping ang mai khian Pu Lalduhawma hi a damchhung chu a CM tawh mahna le? Mahse, ZPM sorkar hian mipui rinhlelh ruk anga an thawk tha lo hle a nih erawh chuan inthlanlehah anmahni paihleh theitu mipui bawkin an paih thlaleh nghal mai dawn a ni. Chuvangin, “Kristian kal fimkhur rawh, hlauhawm a hnai..” tih fuihna hla ang khan ZPM Ministry hi a kal fimkhur hle loh chuan a tan tlãkleh a hnai tihna a ni ang.