Mautuai thatna

  • Dr. C. Lalrampana

A KAMKÊUNA

Mau hi thlai chi dik tak Poaceae, kum tam tak awm thei a ni. Bambuseae mauah hian chi 1,000 chuang a awm a, Mizoramah hian chihrang 35-38 vel a awm a ni. Mau lian leh te hi annual te tak te atanga giant timber mau thlengin a inang lo. Mau hi kum maktaduai 30 atanga 40 kalta atanga a lo piang chhuaka ngaih a ni a, Mau hi fur ruah sur hun laiin an phun thin. A chi phun tur khur chu 60 x 60 cm a ni tur a ni a, a inkar meter 5 x 4 a ni tur a ni. Mau hi a puitlin nan kum 5 a ngai a, Mau chi hrang hi chi hnihah then theih a ni a, chungte chu sympodial (clumping) leh monopodial (running) a ni. Sympodial species-te chu lei atang hian zawi zawiin tuft-ah an lo thang lian a, monopodial species-te erawh lei hnuaia rhizome a ni a, original “parent” plant atanga metre engemaw zat a hlaah a chawr thin.

MAU LO CHHUAHNA

Hmanlai China ramah chuan Han Dynasty tir lam 202 BC-AD 220 lai khan Mau hi thlai chi khat anga hriat a ni a. U.S.-ah chuan mautuai hi Chinese ingredient pawimawh berah an ngai a, stir-fries-ah Chinese dish-a crunchy pop tlemte dah nan an hmang thin. Mahse mautuai hi Southeast Asian ei leh in Thai, Burmese leh Indonesian chaw siam nante pawh an hmang nasa hle a, South Asian (Indian) ei turah pawh an hmang nasa hle bawk.

MAUTUAI TAMNA

India ramah mautuai hi kum zabi tam tak chhung chu ei leh inah an lo telh tawh a, a bik takin India ram hmarchhak state: Assam, Arunachal Pradesh, Manipur, Mizoram, Nagaland, leh Tripura-ahte mautuai a tamin an ei uar hle. India hmarchhak state-te hi India rama mautuai tamna ber a ni. India rama mautuai chin dana thil pawimawh tak tak hriattur a awm! India ramah mau hi Hectare maktaduai 13.96 a zauah chin a ni a; Mau hi India ramah a tam hle. Mau hian India ram ramngaw zau zawng 13% vel a khuh a,. Tunah hian India ramah mau chi hrang hrang chi 148 vel awm nia ngaih a ni. Tropical semi-evergreen, tropical moist deciduous, subtropical broadleaved hill leh subtropical pine forest-te hi Mizorama hmuh tam ber a ni. State chhungah hian mau hi a tam hle a, a tlangpuiin ramngaw thing dang nen an awm khawm a; state zau zawng km 2 9,245 (44%) vel chu mau hian a tuam a ni. Chinese hming zawng zawngah hian mau tih ziak a awm a, Chinese thumal leh thumal dang za tam takah pawh a awm bawk niin Dr. W. Y. Hsiung chuan a sawi.

HRISELNA ATANA A THATNATE

Mautuai hi Fiber level sang tak awmna leh calorie tlemte chauh awm si a nih avangin, mau tuai hi LDL cholesterol “tha lo” level tihhniamna tha tak a ni. Hei hian lung natna vei theihna a ti tlem thei bawk. Chaw pai tawih tha lo (Digestive disorder) atanga naupai vanga luak chhuak rehna thlengin, thil ei chakna/duhna a tipung thin.

IMMUNE TICHAKTU

Mautuai hi vitamin leh mineral pawimawh tak tak niacin, vitamin A, vitamin B6, leh vitamin E-te nen a khat a, hei hi taksa tana antioxidant chak ber a ni. Natural takin collagen production a tichak a, taksa detox a pui a, natural immunity a tichak tih hriat a ni.

BP SANG TAN

Mautuai hian phytosterols a pai tam hle a, LDL tha lo emaw cholesterol tha lo emaw tihhniam nan a tha hle. Hei hian thisen kal dan a tichak a, rilru lam hriselna zawng zawng a tichak bawk. Vitamin ‘K’ a tam avangin mautuai hian thisen sang a pangngaia vawng reng turin a pui a, lung venna thlai tia sawi a ni bawk.

INTIHZANNA

Mautuaiah hian calorie a tlem a, mahse, fiber a pai tam avangin taksa rihna tihtlem nan ei leh in hriselna a belhchhah tha hle Fiber hian chaw ei inkar hlat riltamah pawh pum a tina thei lo. Chuvangin, intihzan nan a tangkai hle.

GOUT VEI TAN

Gout veite hian Mautuai, a bik takin asparagus ei loh emaw tihtlem emaw a ngai a, a chhan chu natna a tizual thei a, a lo let leh thei a ni. Mautuai hian purine a pai tam a, chu chu taksaa a luh hunah uric-ah a chang thin a ni. Mahse, Mautuai atanga methanol extract hian nachhawkna (anti-inflammatory effect) tha tak a pe a, thana (arthritis), gout leh ruhseh (rheumatoid) ang chi natna benvawn dona atan an hmang nasa hle.

TAKSA CHAK NAN

‘The Poor Man’s Timber leh ‘The Green Gold’ tia hriat bawk, Mautuai hi damdawi tha tak tak chhiar sen loh neia hriat a ni. Pickles atanga in tur thlengin North-Eastern cuisine-ah kawng tam takah an hmang nasa hle. Bamboo sprouts tia hriat bawk, ??a thar, fermented leh canned form-a siamte hi ei leh inah telh fo a tha hle.

LUNG TAN

Mautuai hian phytosterol leh phytonutrients-te an pai tam a, hei hian thisen kalna kawng khar (clogged arteries) a tifai a, thau chhia (cholesterol) tha lo emaw LDL emaw a tithianghlim thei bawk. Chhum emaw thlitfim (fermented) emawa ei a tha ber a, lung natna veite chuan kar khatah vawi hnih tal mautuai ei a tha a ni.

NATNA VENGTU

Mautuai hi Vitamin leh minerals tamna (powerhouse) a ni a, chu chuan immunity tichak turin a pui a ni. Thlasik laia ei hian virus leh bacteria kai theihna lakah mi a venghim thei a ni.

CHAW EI TUINA

Mautuaiah hian Calorie a tlem a, taksa rihna tihtlem nan an hmang thin. Mautuai tuihang no 1 ah hian calorie 13 vel a awm a, thau gram chanve vel a awm bawk. Tin, dietary fibre a pai tam hle bawk a, hei hian chaw ei a tichakin ei a titui a, ril a titam har hle bawk.

RANNUNG TUR VENGTU

Mautuai tui hian rul, khawmual kaikuang (scorpion) leh rannung tur nei dangte seh lakah mi a veng tha hle. Mahse, rulin a chuk chuan damdawi lam enkawlna lak hmasak tur a ni.

NAU AWLNA

Chinese damdawi hman danah chuan hmeichhe naupai chuan nau neih dawn hnaihah damdawi lam enkawlna hnuaiah mautuai tlemte te chu an ei tur a ni a, chu chuan nau neih dan pangngaia neiih a tiawlsam phah a ni.

SUGAR NEI TAN

Mautuai hian Fiber chi khat inulin tia hriat a pai tam hle. Inulin hian glucose lakluhna a tikhawtlai a, thisen sugar level tihhniamna kawngah a pui tih hmuhchhuah a ni. Mautuai ei fo hian thisen sugar level a tidanglam thei tih hriat a ni.

A TLÃNGKAWMNA

Mizoram hi kan vannei hle. Mautuai tamna ram kan nih bakah mau atchilh Chief Minister kan nei thei riau a. Chuvangin, hriselna atan leh chawhmeh atan a lo tangkai em em bawk nen mautuai chu khawvel tawp thleng pawhin kan nghei lo turah ngai ila a ttha ber ang. Mau hi kan tangkaipui hle, insak nan leh hmanraw chihrng hraang atan leh chaw chhum nante leh chawhmeh atan kan hmang reng tthei bawk a kan vannei takmeuh a ni. Chhungkaw rethei bakberh taka kan awm laiin zzawrh atan mautuai kan khawrh thin. Mautuai khawrh hi thil nuam tak chu a ni hran lo; mahse, chaw ei tur neih loh chuan intunnun nan a tangkai hle. Achunga tarlan tak ang khian hriselna atan pawh mautuai hi a lo tha hle a. Mahse, damdawi pangngai pawh a loa luak chhuaka uar leh ei thin hi mahni inhremna leh tuarna mai a ni tih hriain kum tluana mautuai ei theih tura chihrang hranga sawngbawla nghei lova a tawk chauha ei reng theih hi a tha hle.

Leave a Reply

error: Content is protected !!