- JC Chawnghmingthanga, Pol. Science, 3rd Semester, ICFAI University
Politics hi sawrkar lam thil chauh anga ngaih a ni fo a, sawrkar lam thil leh inthlanna chungchangah chauha innghat a nilo a. A nghawng chu policy siamtu leh politician-te ram tana ha tur thil daih a ni. Politics hian kan ni tin nun kawng tinreng a tuam a, kan thil tawn te, kan hun remchang te leh kan inpawhna te a siam a ni.
Zing kan thawh aang hian politics hian kan ni tin nunphung a nghawng nasa hle a. Kan boruak leh tui te, kan veng himna te, leh ‘healthcare service’ hmuh theihna te hi policy thutlukna siamin a nghawng vek a ni. Ni tin kan kalna tur mihring leh motor kal kawng thleng-in a nghawng a, kan fate zirna pawh an thil zirtur leh sum ruahman danin thui tak a siam a ni.
Politics chu pawl hrang hrang inkara thutlukna siamna, mipui leh mi zawng zawng nun a nghawng a ni a, politics hian ni tin kan thil tawnah hmun pawimawh tak a chang a ni. Entæreg;r nân, hun hen dân chuan kan in, sikul, leh hnathawhna hmunte chu a hril a ni. Environmental regulations hian kan thawk tur boruak leh tui kan in tur hat zawng a thunun a ni. Mipui hriselna policy-te hian natna laka invenna, leh rilru lam hriselna lama mawhphurhna hrang hrangte a nghawng a ni.
Economic Politics lam hawi
Kan economy te pawh hi a politics lam thil anga ngaih theih ni a. Kan nitin eizawnna te, tax policy te, sumdawnna inremna te, leh hnathawh dan te hian kan hnathawh theihna te, kan sum lakluhna te, leh sum leh pai lama kan himna te a hril a ni. Ei kan zawnna senso, thil man sang leh a punna te hi politics thutluknain a nghawng vek a ni.
Central bank-te, Rural bank te leh bank hrang hrang te’n sum leh pai loan lak man, sum khawlkhawm rate leh economic growth a nghawng a ni. Fiscal policy hian sawrkar sum hman dan, budget ruahman dan leh social welfare programme te a siam a. International trade agreement hian thil leh service awm dan leh man a nghawng bawk a ni.
Khawtlang Politics chungchang
Kan khawtlang nunphung, nunphung hlutna leh mimal zalenna te chu politics hian a siam chhunzawm zel a. Inneih, intluktlanna, chi thlah theihna, leh hnam intluktlanna chungchanga dan siamte hian khawtlang rilru put hmang leh politics duhthlanna a lantir a ni. Online-a kan inbiakpawhna hi zalenna thu sawi, data privacy, leh cyberbullying chungchanga dan siam a ni.
Immigration, raltlante, leh asylum seeker-te chungchanga policy-te hian khawtlang hrang hrang leh khawtlang inpumkhatna a nghawng a ni. Zirna policy hian curriculum thupui, sum ruahman dan leh hman theihna tur a siam a . Silai control, policing leh criminal justice chungchanga dan siamte hian mipui himna leh khawtlang dikna a nghawng bawk ni.
Environment Politics chungchang
Khawvel boruak inthlak danglam te, humhalh tumna te, leh boruak humhalh dan tur ruahmanna te hi a pianphungah chuan politics lam thil a ni a. Policy thlan dan hian kan energy source te, bawlhhlawh sawngbawl dan te, leh natural resources kan hmuh theihna te a hril thui em em bawk a.
Environmental policy hian boruak inthlak danglamna kan hmachhawn dan a siam a, renewable energy target aanga carbon man siam thlengin a huam a. Ramsa humhalh tumna chu ramsa chenna hmun, national park, leh tuipui humhalhna danin a nghawng a ni.
Identity chungchanga Politics chungchang
Politics hian kan inhriat dan leh khawtlang chhunga kan hmun kan hmuh dan a nghawng a. Immigration, racial justice, leh disability rights nena inzawm dan leh policy te hian mimal nihna leh khawtlang thil tawn a nghawng a ni. Dikna chanvo, hmeichhia leh mipa inthlauhna, chungchanga policy-te hian mimal thuneihna leh zalenna a siam a. Tawng, nunphung leh hnam nihna chungchanga dan siamte hian khawtlang inpumkhatna leh thawh ho-na ha a siam bawk a ni.
Tunlai digital hunah hian thu dik lo leh thil dik lo a darh chak hle a, kan ngaihdan leh thutlukna siamte a nghawng nasa hle. Thudik leh thudik lo inkara ramri chu a fiah lo fo va, thutak leh thu dik lo thliar hran chu a harsa hle. Kan hman reng tura duan social media platform te hian thu dik lo a tidarh thei a, information hrang hrangte chu a ti buai zual thei a ni.
Engagement thiltihtheihna (Power of Engagement)
Kan ni tin nunah politics-in hmun zau tak a chanzia hriat hian politics kalphung nena inzawmna nei turin min tichak a ni. Thil hriat rengna te, khawtlang inkhawmaa tel te, kan ngaihdan sawipui te, midangte zirtirna te hian kan chhehvel hi kan siam ha thei a ni. He thawhhona ha tak hian khawtlang dik zawk leh ha zawk a siam thei a ni.
Complexities hrang hranga kal kual
Politics boruak chingchi vet tak takte zawh tur chuan thu thar kan dawn dan hi kan fimkhur a ngai a ni. “He thu hi khawi aanga lo chhuak nge?” leh “A chhan chu eng nge ni?” tih ngaihtuahin, kan hman hin information te ngun taka ngaihtuah turin min pui thei a. Chutianga kan tih chuan thu tlûkna dik tak kan siam thei a, vântlâng thusawi hriatna nei zâwk tûrin kan thawhhlawk thei bawk.
Politics hi mi ngaihdan mai mai a ni lo va, nitin kan tawnhriat pawimawh tak a ni. A nghawng pawm a, politics kalphung nena inzawm hian kan chhehvel khawvel hi kan siam thei a, khawtlang dik zawk, ha zawk leh inlungrual zawk kan siam thei a ni.
Vote thlak leh theih hunah thlak ngei rawh. I awmna hmuna pawl hrang hrang awiawm ha rawh. Khawtlang pawlah tel ve la, midangte nen zah taka thawh ho-na ha neihpui a ngai bawk. Kan thawhhona chuan politics thiltihtheihna hi kan hmang angkai thei a, hmalam hun ha zawk kan siam thei a ni a. Chumi tur chuan heng hi a pawimawh a ni.
- Tualchhung sorkar website hrang hrang
- Policy lamah pawl hrang hrang awm lo
- Khawtlang tana thurawn petu pawl hrang hrang
- Chanchinbu leh podcast hrang hrang
Heng resources te hi kan hman angkai a, politics kalphung nen kan inzawm hian politics leh kan ni tin nunah a nghawng dan kan hriatna kan ti thuk thei a ni.
Khawvel lo hang zelah nang leh kei hi kan ram,kan khawtlang leh kan chhungkaw tan hian mi pawimawh tak kan ni heuh a. Nang leh kei aanga bul kan an loh chuan he kan chenna kan ram hian hmalam pan aiin thluk chhiat lam a pan thei tih kan hriat chian a pawimawh hle bawk a ni. Zofate kan harh a hun tawh hle a, politics hi hausa te tan chauh a ni lo a, mi tin tan a ni. Kan zavai atan hian a pawimawh em em a, chhuan lo awm leh zel turte tan hian tun aanga hma kan lo lak ho a ul zia leh pawimawh zia i hre nawn sauh sauh ang u.