- Dr. JT Vanlalngheta
Ram hnuai changel hmuna hah leh buai, hlim tak sia hnah kan hih mawlh mawlh lai chuan, ” Tute nge in nih; a mal malin in hming in sawi vek loh chuan ka hrem ang che u,” tih aw kan hria a; amah a hmuh theih si loh a, hnim buk atanga mipa aw lo chhuak kan hriat chuan mi 4 zet ni mah ila, naupang kan ni bawk a, kan hlau hle. Kan thiante chuan an hming an sawi sap sawi a, keiin ka sawi hnuhnung ber a. Kan hming kan sawi vek hnu chuan, hnim buk atang chuan a rawn chhuak nawlh mai a, kan veng – Zaingen Veng tlangval kan u Zira @ Pazira (thlamuangin châwl se) chu lo niin; kan va han ngei tak; amah lah a nui tha duh der lo a; kan hming kan sawi theuh avangin hrem chu kan tawk ta lo va, kan nui ho ta kiah kiah thung a.
Kan naupan laia Masi kan nghahhlelh chhan nia ka hriat thenkhatte chu:
- Duh tâwka sa ei,
- Tlaivara, thiante nen zan laia chhang kan,
- Masi Hnah lâk, leh
- Masi hla saa tlaivar.
Masi dawnah ruai thehna tur hnah kan laa, mahni zo tawk theuhvin changel hnah chu ruksai (racksack) pian anga telin, tel nga laite pawh kan phuar khawm bawk a, kan ak haw thin. Changel hnahte kha uluk takin kan hîk a, a tam avangin muk takin kan zial a, chu chu ram hrui kan chhah theih ang ang: chiar hrui, vawihuihhrui, hruifân leh hnahbial hruiten kan vet tuk thin; kawng pangngai thlen turin kawng mumal zawh tur a awm thin loh avangin tlukpui palh emaw, han tawlh thlukpui palh emaw pawha a phelh mai loh nan, hruia veh tam thawkhat a ngai a ni; chu chu thu hran ni se, khatia ram hruia kan veh tuk khan kan hnah lak, kan hnung puak kha a lan ropui phah niin kan hre bawk.
Masi leh Kum Thar hnah lak hi nun phungah kan nei a, kan than hnan a, vawi khat mah ka thulh ngai loin ka hria; thiante nen kan ni thin bawk a, a nuam thin khawp mai; hnah la tura in atanga kan chhuah atangin masi hla kan saa, ram hnuaiahte kan sa zui zel a; tun thleng hian mas hla han sak hi chuan khang kan hnah lak hun lai kha min ti hre chhuak a, a lunglenthlak thin hle.
Hnah lak hi rilru leh thinlung takin nuam ti mah ila, naupang tan chuan a hautak ve thin khawp mai; ram awih tak takah te kal a, changel kih te a ngai a, tawlh zawt zawt chang te, han lum deuh chang te leh, kan changel kih thlukin min thuai tel changte pawh a awm bawk thin; Pathian zarah kan tawlh/ lum hlum lo hlauh zawk a ni.
Tun hnua ka ngaihtuah hian, a hun laia kan ngaihtuah thlen phak loh Masi hnah kan lak khan thil thenkhat a lo entir niin ka hria:
- Kohhran thu awihna
- Aia upate thu awihna.
- Mizo Christian culture sawh nghahna
- Mizo tualzal nun khalh ngiltu a ni: masi hnah lak leh a kaihhnawihah thil sual tih duhna rilru a leng lo.
- Hnah la hluite chu ruai theha sa sem hunah fatuten min duhsak deuh thin a, duhsak pawh kan phu.
Tichuan masi chu a lo thleng a, kum tir atanga kan lo nghahhlelh, a tam thei ang ber sa ei tum kan nih avangin ruai theh hun dawnah chuan inpaih ruah tumin sikul tlang mualah thianho chu inthiarin kan thu phei fur thin, ek kha chhuak lo mah se, tlem tê tal san chhiah tumin hetiang hunah hi chuan sa ei tam theih loh kan hlauh avangin kan sang vak vak thin.
Mahse, ei hun a lo thlen meuh chuan kan suangtuah ang chuan kan ei leh thei si lo; amaherawhchu sa ei leh hun a thlen har dawn avangin theih ang tawk chuan vawk thaute chu kan hmawm a; lawi, bawng/se sa kan hmeh tum erawh chuan a ruh kan khel uar a; khatiang hunah khan tunlai angin thlaite hnah leh rahte nen kan ei pawlh lo bawk a, kan sa ei chu kan ngeih lo a, kaw that loh phah zui kan tam hle thin; mahse, a reh leh mai a, a kum leha masi kan nghahhlelh loh phah chuang lo a ni. Hnah La Hluite min lo duhsaktu, khang hun laia fatute kha an lo fel ka ti hnuhnawh hle mai.
Masi lo thleng tur hlim taka hmang turin duhsakna ka hlan a che u.