Tunge lehkhathiam chu (A. Sawihlira) versus Mi thiam (C. Vanlallawma)

  • Zoliansanga Tlau

An thupui atangin han khel chho tan ta ila. ‘Mi Thiam’ han tih ngawt chu, eng mi thiam nge, Tu nge mi thiam lo, tih rilruah a lo lang nghal lo thei lo va. ‘Mi’ tih hi hrilhfiahna chi thum a awm thei ang a:

  1. Mi – n. (falling intonation) mihring dang, mahni ni lo, tu emaw; tute emaw. eg. ‘Mi an lo kal’, ‘Mi i biakin fiah takin tawng rawh’.
  2. Mi -adj. (ri sang, phei) neitu sawina, mahni neih ni lo, tu emaw ta or tute neih emaw sawina. e.g. mi in. ‘Mi ta a ni.’ n. thiltih sawina, a titu tu emaw. e.g. Mi saw ka hria.
  3. Mi – n. (falling intonation, a changin ri tawi) mahni; keimah. e.g. ‘Mi i hre thei lo em mai.’ (keimah), ‘Mi i hre na nge?’ (ri tawi; keimah). (Remkunga, Mizo Tawng Dictionary, Second Edition – 2008, p. 337).

A chunga kan tarlan pakhatna leh pahnihna khawi emaw zawk zawk khi C. Vanlallawma hian rilrua hriain a hmang a nih hmel a. ‘Mi’ chu ‘tute emaw’ tih a hriat theih a; mahse, amah ringawt chuan awmzia a neih loh avangin ‘Thiam’ hian a tifiah lehzual a. ‘Thiam’ tih chu “thil tih dan hria leh tithei, a ngaihna hria; sual lo, thil tisual lo, thiam chang” tihna a ni a. A hrilhfiahna hmasa zawk “thil tih dan hria leh tithei, a ngaihna hria” tih khi ‘Mi Thiam’ tiha ‘Thiam’ tihin a kawh tum a nih hmel bawk (Remkunga, Mizo Tawng Dictionary, Second Edition – 2008, p. 522). Pu Buanga paw’n “to know how, to know; to be not guilty, to be justified, etc.” a lo ti ve chiah bawk (A Grammar and Dictionary of the Lushai Language (Duhlian Dialect, 1898, p.193). Tichuan, ‘Mi Thiam’ tih chu tu emaw thil tih dan hria leh tithei, a ngaihna hria tiin a sawifiah theih ang.

‘Tu nge lehkha thiam chu’ tih hi lo en leh ta ila. A hmasa berin ‘Lehkha Thiam’ tih awmzia hriat tumin han bel chiang phawt teh ang. Pu Buanga’n “Lekha, (s.) playing cards, a letter, paper, reading ang writing” (A Grammar and Dictionary of the Lushai Language ‘Duhlian Dialect’, 1898, p.135) tiin a Dictionary-ah a lo hrilhfiah a. Remkunga paw’n ‘lehkhapuan (paper)’ anga ngaiin hetiang hian a ziak a, “thing leh mau rawt dih, etc. atanga siam, thil phek pan tak, a chunga hawrawpte ziak theih, vaihlo zial nan te leh thil tuam nan te pawha hman theih, thu thawn nan te, etc. hman theih. (‘lehkh’ tih Mizovin kan lam hi vaitawnga ‘likh’ emaw ‘likho’ emaw atanga kan lak a ni awm e, chu keini’n a lehkha sawi nan kan lo hmang ta a ni); Lehkhathawn. e.g. ‘A lehkha kan lo hmu a’ ” a ti a. Remkunga hian lehkha’ hi vaitawng atanga kan lak a nih thu a ziak tel bawk (Mizo Tawng Dictionary, Second Edition – 2008, p. 305), James Dokhuma paw’n ‘Lehkha’ chungchang hetiang hian a ziak, “Mizo-in lehkha kan nei lo, Vaiin ‘lehkha’ kan tih hi ‘lekha’ an ti a. Chu chu la-in ‘lehkha’ kan ti ta a ni” (Mizo Tawng kalphung, Second Edition – 2011, p. 142) tiin a ziak bawk. ‘Lehkha Thiam’ chu Lehkhapuana inziak atanga thil tih dan hria leh tithei leh a ngaihna hria tiin a sawi theih ang.

Binary opposition thlirna tarmit han vuah lawk ta ila. ‘Tu nge lehkha thiam chu’ tih thu ep chu ‘Tu nge lehkha thiam lo chu’ tih a ni a. A thu ep hian a nihna tur a tarlang nghal kuar niin a ngaih theih. Chutiangin, ‘Mi thiam’ tih thu ep ‘Mi thiam lo’ tih hian a tifiah deuh nghal der mai bawk. ‘Tha’ pawh ‘sual’ awmziain a tifiah ang deuh hian. Lehkha thiam leh lehkha thiam lo; mi thiam leh mi thiam lo an awm tih a chiang ang.

H. Laldinmawia’n Comparative criticism chu,”Ziakmi kutchhuak, a tlukpui emaw a anpui tawng dang ram chhung leh ram pawna mi nena khaikhinna” (Literature Lamtluang, Third Edition – 2020, p. 262) a tih leh Dr. C. Lalawmpuia Vanchiau-i’n “Comparative criticism chu a tawi zawngin, ‘a study of literary works form different cultures, often in translation'” (Tualchher criticism, April, 2024, p.119 & 120) a lo tih ang pha si lo, Pum (thir chherna in) Comparative criticism tih ve mai tur hmangin A. Sawihlira thuziak leh C. Vanlallawma thuziak kan bih chiang ang a. Kan bihchian dan turah pawh – listening, questioning leh comparing (Zohmangaiha Chhangte, ‘Hmel leh Rilru’ :Introduction to Psychology & Physiognomy, 2010, p.36) hmangin a ni deuh ber ang a, hei bakah hian A. Sawihlira’n EOD a sawifiahna, “E chu Experiment tihna a ni a, tiha tih chhinna a ni a, O chu observation a ni a, ngun taka thil thlir leh en chianna a ni a, tin, D chu deduction tihna a ni, thutawp sawina leh thil nih dan sawi chhuahna hi a ni” a tih leh etymology (study of the origins and historical developement of words) kan hmang bawk ang. Chhiar leh hriat a awlsam nan a point te tein tarlang ila a tha bawk ang:

  1. A. Sawihlira’n “Lehkha thiam kan han tih mai leh lehkha zir sang kan tih hi thliar hran a tul hle” a ti a.

C. Vanlallawma pawhin “…mi thiam kan ngaihdan hi endik a tul hle niin alang” tiin a ziak bawk.

Keimah : Aw le, thuziak thupui kan tarlan ve ve te khi thupui ziah dan hawrawp iang lo mah ni se, tum thuhmun an ni ang tih a rin theih nachhan chu, lehkha thiam leh zir sang thliar hran tul tihna leh mi thiam kan ngaihdan endik tul tihna hian a tarlang thei ang – lehkha thiam leh mi thiam tih hi education-in a tum hlen chhuahna a nih hmel si a.

  1. Zir san ringawt hi lehkha thiam nihna leh mi thiam nihna a nih ngawt loh thu hetiang hian an ziak: A. Sawihlira’n “Lehkha zir sang kan tih hi Ph.D te, M.A., M.Sc leh B.A. te an ni ber awm e. Amaherawhchu, heng mite hi lehkha thiam (educated) kan han tih hi an ni chuang miah lo thei tlat a ni” a ti.

C. Vanlallawma paw’n “Vawiinah chuan Doctorate Degree nei ngawt pawh chhiar mawlh mawlh tham, M.A. rual za tam tak, graduate phei chu sang tam fe kan lo ni ta!…Rev. Saiaithanga’n a thih dawn tep khan, ‘Hming tawpa bawk thliah thluah awm hi a tha a, a ropui e, office nghakah an tha’ a ti duh lek fang a, ka theihnghilh thei lo” a ti bawk.

Keimah : A chunga thuziak atanga lang chiang em em chu, BA, MA, PhD degree neih ringawt hi lehkha thiam leh mi thiam nihna emaw tehna emaw a ni ngawt lo tih a ni.

  1. A. Sawihlira’n “Lehkha thiam kan tihte chu zirnain a tum hlen chhuaka, nuna hmang thiamte hi an ni tur a ni. Kawng hrang hranga mi zei leh hawi zau, nungchang tha, taima, hawihhawm, thil hria leh mite ngainat zawnga awm thiam, ram leh hnam tana mi tangkai ni bawk site hi mi lehkha thiam kan tih chin chu an ni” tiin lehkha thiam sawifiahin lekhathiamin a neih turte a ziak.

C. Vanlallawma pawhin hetiang hian a ziak “A hmasa berah chuan zir thiamna hian mi puitlingah min siam a tum a. Taksa leh rilru hi inrem thlap leh ziaktluak taka thanlentir a tum a ni. A awmzia takah chuan ran hi mihringah siam a tum a, mihring hi Angel-ah; a tawpah Pathian ang min nihtir a tum a ni. Thil tha hmuh ngawtah hi chuan ran nen kan lem chuang lo. Thil tha tih hian mihring min nihtir a, awm that hi chu Pathian anna a ni tawh a ni. Hei ngei mai hi zirnain min pek a tum chu a ni a. Kan zirna hian heti zawnga min chawikan loh chuan dik lo a awm a ni thin…Zir thiamnain a tum chu mi tling lo leh tlaktlai lote chu mi tlaktlaia siam hi a ni bawk.” a ti.

Keimah : Lehkha thiam chu zirnain a tum hlen chhuaka, nuna hmang thiamte an ni tur a ni a. Hei hian mihring nunah a tha zawnga nghawng neiin: zei, nungchang tha, taima, hawihhawm, thil hria leh mite ngainat leh ram tan mi tangkaiah a siam a ni ang. Chutiangin, mi thiam chu, zir thiamnain mi puitlingah siam a tum a, taksa leh rilru inrem taka thanlentir a tum bakah thil tha ti turin mihring a chher thin bawk tiin a khaikhawm theih ang. A tawp khawhah chuan zirna leh zir thiamna hian hriatna thiamna bakah mihring nun, hawiher, chezia leh rilru a khawih tel tur a nih tiin a khaikhawm theih. ‘Zirna’ tih leh ‘Zir thiamna’ tih pawh hi kawh tum inang, sawi chhuah dan hrang deuh si ni maiin a hriat; education-in a tum an sawi ve ve niin alang.

A. Sawihlira’n “mi zei” a tih leh “mite ngainat zawnga awm thiam” a tihte hi han khel lawk ila. ‘Zei’ tih hi Remkunga chuan “Zei – adj. & v. thiam thlap; che fel thlap; thil fel taka ti thiam. e.g, ‘A zei thlap mai a,’ ‘I zei lo em mai’.” n. awmdan; duh dan; rilru sukthlek dan. e.g. ‘An zei kan hre lo a ni.’ ‘Mi zei en nachang a hre lo a ni.’ ” (p. 687) a ti. Lehkha thiam chu ‘mi zei’ a ni tur a ni han tih ngawt chu a duh fir mah mah mai thei. Remkunga anga ‘Zei’ tih hrilhfiahna “thiam thlap, che fel thlap, thil fel taka ti thiam” tura lehkha thiamte kan phut a nih chuan kan ti lutuk ve deuh ang em. Albert Einstein-a kha E = MC2/General/Special Relativity-ah chuan ‘thiam thlap’ a ni ang a; mahse, mawza tel lo va pheikhawk bun a chin avangin ‘che fel thlap’-ah hian a tla mai ang em? Science leh Mathematics hi fel thlap ni chiah lo mah se, subject dang ai chuan fel thlap huangah a hmasa lamah a awm a rinawm a. Hetiang subject zirte hian chu chu an rilruah a beh duh avanga ‘mi zei’ tih chhiar tur lo awm ta hi a ni mai ang em?

Amah vekin “mite ngainat zawnga awm thiam” a tih pawh hi enchian a ngai. “Ngaina – v. (ei tur, etc.) tui ti; duh zawng; (mihring, hmun, etc.) an bula awm nuam ti; hmangaih leh lainat; hmuh fo nuam ti; rilrua duh ru viau” tiin Remkunga’n a ziak a (p.125). Pu Buanga paw’n “Ngai-na, (v.) to be bond of, to like, to set great store by” (p. 150) a ti bawk. Mite ngainat ni tur chuan ‘mite’ ngainat zawng anga awm a ngai a. Mi zawng zawng duh zawng, tha tih zawng, fel tih zawng, tui tih zawng, ei in duh zawng a innan lo avangin, mi zawng zawng ngainat hlawh chu thil harsa tak tur a ni ang. Amaherawh chu, mi thenkhatte ngainat hlawh erawh a nih theih tho ang. A. Sawihlira sawi “mite ngainat zawnga awm thiam” a tih hi William Shakespeare-a’n “All the world’s a stage and the men and women merely players. They have thei exits and theis entrances; And one man in his time plays many parts” a tih hmaithinghawng vuaha lemchan nun min kawhhmuh tlata hriatna ka nei. Lehkha thiamte zawng zawng “mite ngainat zawnga awm thiam” tura beiseina hian rah tha lo a chhuah theih avangin sawi dan fimkhur a ngai ang. Lehkha thiamte Joker emaw actor/actress emawa ngaihna emaw hetiang tura awm tura ngaihna emaw a awm palh ang tih a hlauhawm. Chutih rual chuan, khawvelah hian mi sual aiin mi tha an tam zawk turah ngai ila, chutiang mite ngainat tur zawnga awm thiam chu a tul tho mai. Mahse, thil dik leh tha te chu mi mal chungah, khawtlang leh ram pum huap ang pawhin ti mah ila mite’n kan bula awm nuam tiin, min hmangaihin min lainat ringawt thei ang em tih erawh ngaihtuah ngai niin a ngaih theih bawk. A. Sawihlira sawi tum nia lang ta ber chu lehkha thiam chuan mi nawlpui ngainat loh zawngin a awm lo ang a, chutiang a hnehin, mite ngainat zawnga nungchang, hawiher, chezia leh tawngkam a neiin a hmang tur a ni ang.

C. Vanlallawma’n “A awmzia takah chuan ran hi mihringah siam a tum a, mihring hi Angel-ah; a tawpah Pathian ang min nihtir a tum a ni” a tih pawh hi a fu chiah em aw ka ti. Education hian ran hi mihringah, mihring hi Angel-ah siam a tum a nih chuan a tih theih loh tawp tur siam tumin a zirtir niin a ngaih theih. Engti kawng zawng pawhin ran hi mihringah siam theih a ni lo ang. Chutiangin mihring hi Angel-ah. Education-in a tum huang a zauhin a valh zau mah mah niin alang. “a tawpah Pathian ang” a tih erawh “ang” hian pawm a tinuam ta deuh. Mahse, education-in a tum a sawi process hi thil tha taka anga ngaih theih mah ni se, hlawhtling thei lo tur a ni ang. “Pathian ang” erawh kan ni thei mahna tih chauh a ni, “ang” hrim hrim ringawt chu. Mahse, hei pawh hi mihring tan chuan sang tak a ni.

Remkunga khan “Siam – v. 1. (in chhia, thil chhia, etc.) tih hi “chei tha; a tha lo lai titha. (chaw, etc) ei mai tura thlengah te khawrh, chawhmeh te pawh thlengah suak bawkin. e.g. chaw ei siam, (thingpui, etc.) in tura buatsaih. e.g. thingpui siam,. thil, eng emaw atana hman tura buatsaih, a hlui awm sa ni kher lo. e.g. huan siam; kawng siam; thil siam; (thil hnawk, thil tang leh invet, etc) ching fel; kal tha thei tura ching fel. 2. sih te, thil hlauhawm dang te, etc. a hlauhawm lohna tur te, ramhuai a lungawina tur tea inthawina hlan. e.g. sih siam, kawngpui siam; thing zung kai siam” tiin ‘siam’ a hrilhfiah a (p. 483 & 484). Remkunga sawifiahna eng atang chuan ran (mihring ran vulh) chu mihring ang tura ‘chei that’ tur a nih hmel ta a. Hetiang a nih chuan ran-mihring chu mihring a tling thei dawn em ni. Science huanga Evolution Theory (slow process of change from one form to another) te pawh min hriat chhuah tir a. Mahse, Charles Darwin-a chuan a lehkhabu kum 1871-a a tihchhuahah ‘Decent of Man’-ah kha chuan mihringte leh zawng (apes)-te hian thlahtu thuhmun (common ancestor) nei angin a tarlang a; Mihringte hi zawng (ape) atanga lo evolve ni lovin. Education hian mihring siam that leh tih hmasawn a tum ber a, ran/ramsa te ni lovin. Mahse, chu mihring hmasawnna chuan ran/ramsa-ah a tha zawngin nghawng a nei ang tih erawh a chiang. Amaherawhchu, Eng pawh ni se, C. Vanlallawma hian ‘ran’ hi uncivilized anga hmanga ‘mihring’ hi civilized anga a hmang a nih chuan thuhran.

  1. A. Sawihlira’n lehkha thiam tia a chhiarte chu : i) Lehkha thiam chu hriatna lamah a zau tawk.
    ii) Lehkha thiam chuan a hna a thiam.
    iii) Sakhaw mi
    iv) Lehkha thiam chu a nungchang a tha.
    v) Lehkha thiam chu a rinawm.
    vi) Lehkha thiam chu inzir peih mi a ni.
    vii) Lehkha thiam chuan a hriatna a takin a hmang tangkai.

Hetiang hian a khaikhawm: “Tichuan, miin lehkha a zir sana, a chunga kan sawi tak nihnate khi a neih bawk chuan mi lehkha thiam dik tak a lo ni mai dawn a. Zir sang lem lo mah se, heng kan han sawi tak nihnate hi a neih phawt chuan mi lehkha thiam (educated person) a ni ve tho dawn tihna a ni. Kan zir thlen chin chu eng pawh ni se, mi lehkha thiam nih hi kan tlin vek a, chutiang ni thei tura tan lak chu kan mawhphurhna liau liau a ni” tiin.

C. Vanlallawma chuan :

i) Thil eng emaw hriat teuh hi tawk a ti lo va; mi thiam ni turin thil pakhat hriat chian bik neih phawt tha a ti a. “Thil eng emaw hriat chian bik han neih hian a dang zel hriat duhna leh hriat theihna a hring nghal a. Chu chuan puitlinna leh zahawmna a siam thin a ni” a ti.

ii) Mi thiamte nuna kan hmuh heng – mahni inhriatna te, thil hlu pathum an tih – thatna, dikna, mawina te hi lung phuma hmang ve tur chuan Pathian hriat a ngai a ni. Pathian tel lo chuan miin a hriatna a dinpui zo ngai lo.

iii) Thiamna dik takah chuan nun dan tha hi a lo chhuak ngei ngei a… Mi thiam chu a zahawm em em rualin a nelawm tel tlat a; mi rilru nghet tak ni mah se a nem hle bawk a ni. Khawi hmunah pawh hian a tlangnel thei a, tu pawi mah a sawi si lo. Thuhnuairawlh tak a ni ang a, mahse, hneh mai mai chi a ni lo vang. Thil tha lamah thahnem a ngai em em a, dik lohna leh mawlna hi a vei ber a ni. Mahse, rilru sawizawi tawh a nih avangin a hnam chhan turin a hnam mawlna leh atna te chu a dawhthei em em ang. A rilru a zalen em em bawk a, chu chu mi dangte tundin a duh ngawih ngawihnaah khan a innghat a ni. A hriatna zau tak khan rilru sang tak a pe a. Chu chu mi dang hmuhsit nana hmang lovin, chapona hmawr zum tibil tur leh a tul apiang tlawm lua awm lova thihtir theituah a hmang zawk thin.

iv) Mi thiam chu a inthuam danah te, a thil eiah te, thurin mumal neih kawngah te hian a zir thiam hle a, amah tak erawh kha chu tihdanglam theih pawh a ni lo. A nun kha a nghetin a tak a, chu chuan a chenna khawvel chu a hneh zawk thin. Thil tih tak tak theihna te, dikna te, rinawmna te, taimakna te, chhelna hi a nun ze rawng mawi tak takte chu a ni.

v) Mi thiam chuan chiang tak leh thuk taka thil a hriat thin avangin ngaihsan tur leh ngaihnep tur a tehna pawh a danglam chawk.

vi) Mi thiam chuan awm dan sang zawk a hriatna enga ama tlin lohna a hmuh chian em avangin amah aia tling lo zawkte pawh a hre thiam em em a, a nun hi a tlawm reih a, a kianga awm a hahdam hle a ni.

vii) A tawp berah chuan thiamna hlu tak neitu chu a hlim a ni…mi thiam chu thlamuang takin a kal zel dawn a ni, a ti.

Keimah : An inana lai leh an inzulna lai tarlang hmasa ila :

i) Hriatna zau/chiang tak leh thuk taka thil hriat
ii) Sakhaw mi/ Pathian hriatna
iii) Nungchang tha/nun dan tha
iv) Hriatna a takin a hmang tangkai/(a) A hriatna a zau tak khan rilru sang tak a pe a. Chu chu mi dang hmuhsit nana hmang lovin, chapona hnawr zum tibil tur leh a tul apiang tlawm lua awm lova thihtir theituah a hmang zawk thin.

(b) Mi thiam chuan chiang tak leh thuk taka thil a hriat thin avangin ngaihsan tur leh ngaihnep tur a tehna pawh a danglam chawk.

(c) Mi thiam chuan awm dan sang zawk a hriatna enga ama tlin lohna a hmuh chian em avangin amah aia tling lo zawkte pawh a hre thiam em em a, a nun hi a tlawm reih a, a kianga awm a hahdam hle a ni.

(d) Rilru sawizawi tawh a nih avangin a hnam chhan turin a hnam mawlna leh atna te chu a dawhthei em em ang.

v) Lehkha thiam chuan a hna a thiam/ Thil tih tak tak theihna te, dikna te, rinawmna te, taimakna te, chhelna hi a nun ze rawng mawi tak takte chu a ni.

Point – 4-na a C. Vanlallawma thuziah thenkhat han bih chiang leh lawk teh ang. “Thil eng emaw hriat chian bik han neih hian a dang zel hriat duhna leh hriat theihna a hring nghal a. Chu chuan puitlinna leh zahawmna a siam thin a ni” tiha puitlinna leh zahawmna siamtu ‘hriat chian bik’ atanga ‘a dang zel hriat duhna’ leh ‘hriat theihna’ tih hi a inzawmna ka hmu thiam ve lo. Miin thil hriat theihna a neih avang ringawtin a puitling emaw a zahawm emaw kan ti ngawt ngai em ni. Miin hriatna leh thiamna a neiha chu chuan a nungchangah a tha zawnga nghawng a neih chiah khan, a nunpui chiah khan, a hman tangkai chiah khan leh, a rilru put hmang a lo dik chiah khan puitlinna leh zahawmna kawng a hnaih chho tan a ni zawk ang em. BA, MA, PhD degree neite, sawrkar hna sang emaw sawrkar hna hrim hrim emaw hnathawkte hi an puitling emaw an zahawm emaw kan ti ngawt lo mai thei. Puitlinna leh zahawmna chu mihring thinlungah a awm a. Chu chu hmuh theihin nungchang leh thil tihah a rah chhuak zawk thin a nih hmel. Tunlai postmodern khawvelah hian puitling leh zahawm kan hrilhfiah duh dan leh sawifiah duh dan bakah kan hriat dan a inang lo fu ang. Chutih rual chun mitin pawm tlan theih mi puitling leh zahawm chu a awm tho ang tih a rin theih tho. Remkunga chuan “Puitling – n. & adj. (mihirng, etc.) thang lian tawh; nu leh pa tling tawh; than kin tawh. v. thang lian, len tur anga lian. (mihring) mihirng nih tling hle; thil hria leh kawng-hmang hria’ fing leh fel” (p.407) a ti a. Zahawm chu “adj. (mi) ngaihsan leh zah tlak; pawisak tlak; (mi) ropui leh ngaihsan phu; mi lian leh mi tha; hotu lian leh fel, etc” (p. 670) tiin a hrilhfiah bawk.

“A tawp berah chuan thiamna hlu tak neitu chu a hlim a ni…mi thiam chu thlamuang takin a kal zel dawn a ni” a tih pawh hi hriatna leh thiamna hian nei nia kan hriatte hi an hlim kher lo mai thei. Hriatna leh thiamna sang tak neite pawh rilru hah avanga inawkhlum sawi tur an awm nual ang. Mahse, hriatna leh thiamna dik chuan thil dawnsawn dan min thiam tira, chantawka lungawi dan pawh a tel ang. Chantawka lungawi thinte baka mi hlim tute nge awm chuang ang. Mahse, chantawka lungawina tak tak chu Pathian atang lo chuan neih a har mai thei. Hei vang hian hlimna tlem chu Education-in a pe thei mai thei a. Hlimna tluantling erawh education pawn lama Pathian hnenah a ni ang; chutiangin thlamuang taka hmalam pana kal zel theihna pawh Pathian nena inzawmna atang lo chuan a har ang.

A tawp bera pawimawh chu C. Vanlallawma’n “Mi thiam chuan awm dan sang zawk a hriatna enga ama tlin lohna a hmuh chian em avangin amah aia tling lo zawkte pawh a hre thiam em em a, a nun hi a tlawm reih a, a kianga awm a hahdam hle a ni” a tiha “ama tlin lohna a hmuh chian em avangin amah aia tling lo zawkte pawh a hrethiam em em a” a tih lai hi a ni. Socrates-a khan “Nun bih chian loh chu pho chhuah tlak a ni lo” a lo ti a. Bible-ah pawh “In kawngte chu chhut ngun rawh u” (Hagaia 1 :5) tih kan hmu a. Isua pawhin mahni inbihchian pawimawhzia sawiin “Tin, engati nge mahni mita khanchhuk awm chu ngaihtuah si lovin, i unau mita hmawlh te tak te awm chu i hmuh ni” a tibawk a (Mathaia 7 : 3). Amah vekin fapa tlanbo chanchin a sawinaah mahni nun inbihchiannain rah tha a chhuah theih thu hetiang hian a sawi bawk “Tin, a inhriat chhuah veleh, ”Ka pa hnena inhlawhfate chaw ei sen lohva nei an tam ve nen, kei lah chu hetah riltamin ka thi dawn si a! Ka tho vang a, ka pa hnenah ka kal ang a, a hnenah, ‘ka pa, vana mi chungah leh nangma mit hmuhin thil ka tisual e. I fapaa vuah tlak ka ni ta lo ve; i hnena inhlawhfa pakhat angin min siam ve rawh,’ ka ti ang” (Luka 15 : 17 – 19) tiin. Mi thiam chuan mahni nihna inhre chiang turin a inbihchiang thin tur a nih chu. Tichuan “Realisation of the self is the path of wisdom” tiin Swami Vivekananda pawhin a lo sawi ve chiah kha.

‘Tu nge lehkha thiam chu’ tih ziaktu Anslem. Sawihlira hi kum 1931 khum khan Thinglian khuaah a piang a. Kum 1961-ah B.Sc a zo va, kum 1971-ah B.T. a zo leh. Zirtirtu, Headmaster, Science consultant hna te, Science Promotion Officer bakah Joint Director hna te thawkin kum 1995 khan a pension a. Hemi zawh hian MBSE President hna thawk lehin kum 1997 khan a pension leh a ni. Science leh hmasawnna kawnga Zofate tana a thawh hlawk em avangin India chawimawina sang Padma Shri chu kum 1983 khan a dawng a. Mizo zinga dawng hmasa ber a ni nghe nghe. AMSA pawhin Best Contributor in the field of Science an hlan bawk a. MAL chawimawina pawh tum hnih ngawt a dawng bawk a ni. Lehkahbu a ziak nual a, a lehlin pawh a awm nuam. Hla phuah leh lehlin pawh a nei nual bawk. Mizo tana mi hlu tak chu April 7, 2013 khan thawhlehna nghakin a lo muhil ta a ni. A lehkhabu tih chhuah zingah kum 1989-a a tihchhuah ‘Finna Kailawn’ leh kum 1997-a a tihchhuah ‘Science Thungaihhnawm’ te kha Mizo zingah hre lo leh chhiar lo an awm lo ang tih theih tura lehkhabu lar a ni ang (A. Sawihlira, ‘Finna Kailawn’, Third print – 2014, p. 9 – 16). A thuziak kan sawi hi tuna Class – VIII Mizo zirlaibu atanga lak chhuah a ni.

‘Mi Thiam’ tih ziaktu C. Vanlallawma hi March 29, 1960 khan Sailam khuaah a piang a. Zirna lamah MA (Philosophy) a zo va. Assosiate Professor niin College-ah zirtirtu niin Mizo a zirtir a. Lehkhabu pasarih a ziak tawh bawk. A thuziak hi Dr. Laltluangliana lehkhabu tihchhuah ‘Thu leh Hla Thlitfimna Lam (Literary Criticism)’: Mizo Thuziak Thlan Chhuahte Bu Hnihna, kum 2016 tihchhuah atanga lak a ni.

Leave a Reply

error: Content is protected !!