MAHNI THIHNI BAN PHA LO

  • Dr. C. Lalrampana

A KAMKÊUNA

Fox News Sunday, Nov. 13, 2016 chhuakin House Majority Leader Kevin McCarthy (R-Calif.), USA kawmna a neih atanga a lan danin khawvelah hian natna chihrang hrang 10,000 awmin chung zingah chuan natna 500 chauh tihdam theiha ngaih a awm a; a bak 9,500 chu tihdam theih loh an ni. Hetiang a nih avang hian mihringte tan thihna chhan tur tha tak tak natna 9,500 zet a awm tihna a nih chu! Hetiang a nih piah lamah mahni thihna tur thang leh fal kam chawp leh insiamchawp mi tam tak an la awm cheu lehnghal vei nen. Hengte nena chhut tel phei chuan thihna tham thiau natna tihdam theih loh 9,500 chuang zet nitin darkar tin, minute tin, second tin kan hmachhawn thin tihna a ni. Chung thihna tham thiau natna chihrang 9,500 baka thihna tham mihringin thang leh fal kan insiamchawp thinte chu hetiang hian tarlang ila:
Ruihhlo ngawl veina; inawhhlumna; eirukna; thenawm leh vantlang ram nekna; mipat hmeichhiat hman sualna; pawngsual; smugling; fimkhurlohna; chhiatrupna; nunrawnna; lirtheia chetsualna etc. te an ni.

THIHNA CHHAN DANG:

Natna chihrang hrang avanga thihna kan tawh thin baka thihna kan insiamchawp thinte hian mi tam tak mahni thihni dik tak tur emaw, mahni thih hun dik tak tur ban pha lovin min siam tthin niin a hriat theih a; chungte chu a mal maliin i lo thlir teh ang::

Kum engemawti kal ta atang khan thalai kum naupang tê të ruihhlo chihrang hrang ngawl vei, nunna chãn ta tam tak an awm awm. Hengte hian ruihhlo ngawl vei lovin tha takin an nun hmang se kum 80-100 thleng pawh an dam thei tur le? mahse, an thihni tur ban pha lovin kum 18-30 inkar lek lekah an thi zawih zawih ta thin a ni.

Chhan hrang hrang avanga inngaihtua lungpuama inãwkhlum thinte hi kum upa tak an vãng hle. Thalai kum naupang te te hlir an ni deuh ber. Hengte pawh hian an inawhhlum hmain chiang zawkin ngaihtuahna fim hmang hmasa thin se’ng chuan kum tam zawk an la dam phah ngei ang. Mahse, ngaihtuahna fim hmang hmasa lova an rik phut thin avangin an thihni tur dik tak an ban pha lo niin a lang.

Pa pakhat sorkar sum eiru nasaa an sawi chuan nat lawk êm êm awm lovin a fapa naupang te a sun a, a hnu lawkah a nupui a sunleh a; a hnuleh deuh lawkah amah ngei chu cancer rang chiin a boral veleh a, an chhungkua an mang titih ta der mai ! In leh inhmun lo ram an nei thaa Bank lamah lah seol thlan thim lama han chhawm zel hleih theih chi ni si lo tangka rosum an ngah hle. Ani pawh hian sorkar sum, mipui vantlang chan ai eiru lo ta se chuan an thihni tur dik tak an ban pha ngei ang. Mahse, an ban pha ta meuh lo niin a lang.

Pa pakhat duham tak, thenawm ram nêk nuam ti êm êm chuan Aizawl khawpui dãiah huan neiin pisa chawlhni leh inrinni apiang deuhthawin hlawhfa ruaiin a feh thin a, a feh chãng apiangin mi haw reh hun chãngin a thenawmte ram nêk zawngin a ramri hungna tlêmte talin a sawn ru ziah thin. A tawpah kum naupang tein a boral zui ta a ni. Ani pawh hian thenawm ram nek ching lo se chuan a thihni tur dik tak a banpha ngeiin a rinawm.

Hetiang bawk hian pa pakhat chuan kawngpui kamah in sain vantlang ram a nek na hle a; an veng chhung Jt. NGO tangrualte’n tha takin vantãng ram nek lo hrãm tura an ngen hnuah pàwh engahmah a ngaih loh avangin a insak zawh hnu kãr khat pawh a luah lum hmain nat lawk pawh awm lovin chhuatlaiah a let tawpa a thi zui ta a ni. Ani pawh hian vantlãng ram nêk lo se chuan a thihni tur dik tak a ban pha ngei ang.

STD VANGA THIHNA:

Nula tlangval thalai kum naupang te te hmeltha tak takin an vãnglaini pawh chen hman lova mipat hmeichhiatna hman khawloh vanga Sexually Transmitted Diseases (STD) chihrang HIV/AIDS, gonorrhoea, syphilis, chlamydia, hepatitis an vei avanga seol thlan thim lam pana setana’n an duh lo chung chung a’n hnuk liam vawn vawn mai thinte hian rilru a va han tina thin tak em! India ram States/UT’s-te zingah HIV/AIDS vei tamna ber kan la ni zawm chho char char mai hi Kristian zaa 87.16% awmna ram dinhmun atan chuan a van zahthlak tehlul êm! Kan nihna dik tak a ni miau si a! Zoram tãn chuan dengue aiin STD hi a hlauhawm zawk daih tihna a nih chu?

Nula tangval chauh ni lovin nuthlawi/pathlawi, nupui/pasal fanau nei lai, rawngbawltu kohhran upa leh tirhkoh leh pastor thlengin chhui chian dãwl lo leh thih hma phah a taka hmuh tur leh hriattur an awm ta nual mai! Hengte pawh hian an tuh rah tha lo tak chu sengin an thihni tur dik tak an ban pha lo niin a lang.

PAWNGSUAL VANGA THIHNA

Mipat hmeichhiat tisa chãkna uchuak avanga insumtheihna nei lo leka khawsa mi pawngsual chingte pawh hian an thihni tur an ban pha lo fo niin a lang. Munirka, Delhi-a Dec 16, 2012-a Nirbhaya pawngsual hrep hnua rãwng taka that zui nghaltu mi pali Mukesh Singh (32), Pawan Gupta (25), Vinay Sharma (26) and Akshay Kumar Singh (31) March 20, 2020 zirtawpni (05:30am)-a khai hlum takte pawh kha kum naupang tak tak vek an la ni. A upa ber pawh kum 32 chauh a la nih khi! Nirbhaya kha rãwng taka pawng sualin that lo se’ng chuan an thihni tur an ban pha ngei ang. Mizoramah ngei pawh naupang pawngsual vanga chilhlum leh minu uire ching, mi pasal chhuhsak ching nunna chãn phah sawi tur an awm ta nawk mai, hengho zawng zawng pawh hian an tuh rah sengin an thihni tur an ban pha lo vek niin a lang. Hengho pawh hian uluk takin an nun hmang se an thih hun tura ruat a tawng thleng pha ngei ang.

RUIHHLO LEH A DANGTE

Ram changkang US, China, Mexico, Japan etc. ahte smugling vanga khaihlum leh chiuhlum an tam tawh hle. Kan ramah erawh justice a awm loh avangin hetiang tãwk hi an la awm lo, vawi khata tual 5 thattu pawh khaihlum a la ni ve lo tlat. Mahse, an nun a tluang lova, an chhungkua nasa taka nghawngin an nun a tawi thin. Hengte pawh hian an thihni an ban pha lo tlangpui a tih theih awm e. Fimhur loh lutuk avanga kawlphetha hrui zam duhdah leh mahni chhit zat tur tehkhawng awmsa aia tam uchuak chhit thin avanga kãngmei chhuak thin hian Zoramah chhiatna rapthlãk tak tak a thlen thin. Hei hian mihring nunna tam tak a chhahsak tawh tih kan hre tlang theuh awm e. Heng avanga nunna chãnte pawh hian an thihni an ban pha thin lo.

LIRTHEIA CHETSUALNA VANG

Heng zawng zawng baka sawi tam ngai leh inzirtir tam ngai chu lirthei chihrang hrang chetsualna avanga mahnì thihni tur ban pha lo tam lutuk thinte hi a ni.

Mizoram bikah kum 2020 chhung khan litthei chetsualna (road mishap) hi vawi 71 awmin mi 37-in nunna an chãn a; 2019, khan vawi 62 lirthei chêtsualna thlengin mi 48-in nunna an chãn bawk. Kum 2024 chhung khan Mizoramah lirthei chesual vawi 124 thlengin mi 112-in nunna an chân a. Heng zinga 75% chu fimkhur loh vang a ni a, rui chunga lirthei khalh 85 awmin, a sir dik lo lam (wrong side) 44 leh mibile phone hmang chunga khalh mi 5-in an thih phah bawk a ni. Kum 2023 khan india ram pumah lirthei chetsualna avanga thi zat chu mi nuai 1.7 an ni. Heng chetsualna zawng zawngte pawh hi a tam ber chu fimkhur tawk lohna vang a ni tih hriat theih a ni. Heng lirthei chesual zingah hian kepahnih nei (2whheeler) a tam ber a; thi zingah pawh 2wheeler khalhtu an tam ber bawk. Engvangin nge 2wheeler khalhtute hian an hmaa lirthei tlan rêng rêng chak taka lehpelh kher an tum zel thin le? Midangin an thih khalh an hlauh vang em ni, nge dam rei an hlauh vàng zawk aw? 2wheeler ka khalh ve fo, hmun thawl leh remchang tak thlithlai rãn chungin ka hmaa lirthei tlante ka pel thin. Tun thlengin Pathian zarah ka la chesual ve lem lo. Lirthei lian chi tlan pelh dawn phei chuan fimkhur theihtawp a ngai. Tuna kan dinhmun mek thlir hian Mizo zingah mahni thihni ban pha lova thi tur an tam tual tual dawn niin a chhut lawk theih. Heng 2wheeler chetsualna avanga thi tawh tam berte pawh hi a tlangpuiin kum lama naupang te te deuh vek an ni. Heng zawng zawngte pawh hian an thihni an ban pha meuh lo vek niin a lang.

A TLÃNGKAWMNA

Thenkhat chuan-” tupawh thi se, a thih ni leh hun chu a tana thih hun leh a thih ni tur dik taka ruat a ni mai alawm” tiin ngaihdan an nei fo thin. Hetih lai hian mithi vuitute leh khawhar ina thusawitu tam berte hian- “A thih hi a la hun lo asin mawle” an tileh vek lawi si? Chuvangin, kan nundan leh hun hman dan azirin kan thih hun tur kan thlen hmain kan thi thei a ni tih a hriat thiam theih mai awm e. Tuman mithite hi a hun taka thiah ka puh ngai meuh lo chu a nih hi! Khing mahni thihna tura thang leh fal insiamchawp zawng zawngte khian uluk tak leh fimkhur takin an nun leh hun hmang ngat se’ng chuan an thih chhan a dang ngei ang a, an damrei zawk ngei ang. Chutiang a nih chuan an zavai khian mahni thihni tur dik tak ban pha lovin anmahni thih hun tur hisap aia hma vekah an thi a ni tih a hriat thiam theih a, hei vang hian mahni thihni ban pha lova thihna rapthlak thlentu chu keimahni mihringte ngei hi kan lo ni e.

Leave a Reply

error: Content is protected !!

Notice: ob_end_flush(): failed to send buffer of zlib output compression (1) in /home/thezozam/public_html/wp-includes/functions.php on line 5427

Notice: ob_end_flush(): failed to send buffer of zlib output compression (1) in /home/thezozam/public_html/wp-includes/functions.php on line 5427