- Reuben Lalnunthara Hnamte
Chin tawk tih hi a saptawng tak chuan limit a ni mai a, mizo tawng ang maia kan hriat ni mahsela, mizo tawng hi han thupuiber se la, saptawng nen hian kan sawi pawlh nawk dawn a ni. Mizo tawng aia a fiahna chen pawh a awm thin a. Thil chi hrang hrangah hian chin tawk (limit) hi a awm deuh tlangpui vek a,chin tawk awm lo(unlimited) pawh a awm ve tho; a tul dan ang a zir a ni a. Mahse, tuna kan sawi tur thupui erawh hi chu chintawk neih a pawimawhzia lam a ni thung. Kan hringnuna chintawk neih a pawimawhnate kan sawi tlangpui dawn a ni. Pathianin min siam danah mihringte hi chu chin tawk neia thil a hun leh hmun a zir zel a hringnun hi hmang turin min buatsaih a ni. Mihring chin tawk nei lo lutuk chu atkhat a che deuh thin. Chin tawk nei miah lova khawsa, a hun leh hmun pawh thlu lem lova mahni tuina leh duhzawng anga kal pawp pawp mai hi chu chet fuh aiin chet chhiat hi a awm zawk mah a ni. Mizo hi kan hnam la naupan vang nge ni chin tawk nei lo leka khawsak hi kan ching khawp mai a. Hnam upa leh changkang zakte hi chuan chin tawk fel tak hi an lo nei thlap bik thin.
Mizo hi chu a tlangpuiin thil intihhmuh chi, miin an uar a nih chuan uar ve vak mai ang chi hi kan ni a. 2004 vel atangin Mobile phone alo chhuah pawh khan BSNL simcard chiah kha ala awm si a, zankhua khuain kan intlar put mai a nih kha. Mobil kan han uar chhova, thingtlang khaw kil ber thlengin nei leh nei lovin neih ve ngei kan duh a. Mobile phone an han siam changkang chho zel a, mahni dinhmun phu lem lo pawhin a changkang thei ang ber neih tumin kan phu suau suau a. Nula tleirawl ho thnekhat lahin mobie phone changkang neih duh a an zahawmna lo phal mai tawkte an awm hlawm te pawhin sawi a nih thin kha maw, tak tak a ni nge chu ka hre lem lo. Chutiang chuan kawng hrang hrangah hian chin tawk neia khawsak hi kan thiam lo hle a. Bike, scooty, motor changkang neih tumin kan inel a, mamawh vang pawh ni lem lova intih engemaw nana neih duh hrim hrim hi a tam zawk kan ni. Mamawhna leh tulna avang ni lem lo va, mite tih thika thil neih ve duh hi mi tam zawk kan ni ngei ang. Chuvang chuan kan ram hauhsakna phuloh hian thil neih lamah kan changkang a, kan khawpui millo khawpa tam lirthei kan neih tawh avang hian kan khawpui pawh hi kan hnawhchep ta hle a nih hi.
Hnam changkang mawl ho tih dan hi ka entawn e kan ti a, heng hnam changkang zawk nisi, awmze nei lem lova khawsa, khawsa mawl ho hi Pathian hre lo, sakhua pawh nei lo an ni chawk. Keini Pathian neitu intite hian sakhaw nei lem lo, duh an ganga khawsa ho tih dank an entawn ngawt hi chu a a tul lem lo khawp mai. Zu in te hi kan han thiam lo em em mai a, zu ruih tawh chuan buaina siamturah te kan ngai tlat a, in chin tawk( limit) kan nei lova; chapopui nan kan hmang zawk emaw ni tur a ni a, kan mawl zia hi kan pholang lek fang a ni. Mizoramah hian zu zawrh permitte hi awm ta se kan la hmangthiam mai ang tih hi sawi a tam khawp a; mahse, kei chuan ka ring chiah lo. Vai ho vai ho tiin kan han deusawh thin tak nain; keini ai hian an puitlinna tam tak sawi tur a awm. Vairamah kan lo awm ve nualin, training leh engemawin ka lo kal nasa ve tawh a. Zu chu an zuar ngei mai, mahse, rui hmuhtur hi an vang khawp mai a, rih avanga pawr emaw, buaina siam tum hmuh tur phei chu ka kal chinah chuan ka la hmu lo. Zu chu an in tih ka hria, mahse, chin tawk an nei thiam tlat hi an entawntlakna a ni.
Zuk leh hmuam chung changah pawh hian mizote hi a ti nasa ber pawl kan nih ka ring a, chin tawk lah kan nei hek lo. Aizawl khawpuia kan zialbung paih ringawt pawh hi chharkhawm ta ila truck trip fe chu a awm thin ngei ang. 2009 GATS figureah chuan mizote hian nikhatah Cigarette zu thin ten Rs 317/- an hmang a, zo zial zu thin ten Rs.113/- an hmang bawk a. Chuti a nih chuan thlakhat chhungin mizote hian meizial man atan Nuaih 1,720 kan hmang a. Kum khatah chuan Nuaih 20,640/- kan hmang tihna a nih chu. A rapthlakin anamai lo hle tihna a ni a, kan hriselloh em em na chhante pawh hi zuk hmuam kan uar lutuk hi a ni pakhat a, ruihhlo chikhat chu a ni mai lovang maw? Vaiho hian zial zuk hi an uar ve viau a, mahse, chin tawk hi an nei thiam riau; dawrahte hian a bawma lei hi hmuh tur an tlem, a tlangpuiin a tlawn mal hian an lei thin. Kan ram mipui hrisellohna siamtu pakhat chu ei leh inah chin tawk kan nei lo va; zuk leh hmuamah lah chin tawk kan nei hek lo, hei hian kan taksah bu khuarin cancer, lung na, thisen sang, stroke leh a dangte a hringchhuak teuh a ni. “ A siamtute’n a nihna tur taka an siam zinga a hmangtute tihlum thin awmchhun chu meizial hi a ni” tiin Mpower Worshop chuan an lo sawi a ni.
Thil chi hrang hrang kan tihah hian chin tawk kan neih a ngai a; ei leh inah chin tawk kan neih loh chuan kan tan ‘Tur’ a ni a ni thei. Ruihhlo lah a hlaur em em bawk si a, kan thalai ruihhlo ngai tam ziate hi sawi mai aiin an tam a ni. Chutah zu in lah kan tam, kan in thiam bawk si lo, kan zuin a chhe ropui si a, a ngawl pawh an vei hman lo. Kuhva lah a mak amakin kan uar a, kan ei tawp bawk si a, kan khawtlang hi fai ngaihna pawh a awm lo a nih ber hi maw. Heng kan sawi ho te hi sim a tan chuan a tha hle vek a, mahse, kan sim thei lo a nih pawhin chin tawk limit) neiin a ti thin ang u.