- Dr. J.T. Vanlalngheta
February, 2025-a Zakâpa Award Seminar-ah khan sâwm ka ni angin ka han kal ve a, thupui sawitute pawh khan an sawi thain an inbuatsaihna a tha tih a lang reng mai, fak an phu e. Chubakah chawhnu lama sawi hona pawh a tha thawkhat hle. Hun ka ren avangin ka thu sawi tûr hmun ngaa thena hmun khat emaw chauh pawh ka sawi hman lo a, hetah hian kim lo tak bawkin ka’n chhunzawm ang e.
Hetiang taka hmeichhe humhalhna lam Seminar tha hi kum 30 vel chhung khan a la awm lo a ni maithei; a nodal Deptt Women and Child Development changtu Minister Pi Lalrinpuii paw’n fak a phu hle.
Hmeichhe humhalh/hum him (‘humhim’ ni lovin) leh tih chak thu (issues) hi ngaih mai aiin a chipchiar a, rîk rum thil anga, hnawh sa ruma thil tih chi chu a ni lo vang.
A taka hmeichhe chunga thil thleng, khami Inrâwn khâwmna (Seminar)-a Pu Rochana case studies kha hre rengin, a bâk pawh a tul dan anga ZMC&H atang te, Civil Judge hrang hrang atang te, District hrang hranga Police Station atang te, hospital atang te, MSAC, SCPCR, NGO leh private-a thawkte atang tea uluk taka case khawn khâwm belhin State ro rêl khâwl pass tura dân duan a tha hle ang; entir nan: chhûngkuaa nupa inkar: nupa inthah chhan leh a lo bons tûr, naupang khuaikhem chhan lrh a tih bona tûr, pain a fanu a khuaikhem chhan leh a tih bo dân tûr, naupang chhûng leh khat, thenrual tha nia ngaihte leh nau awmtu/chhawnchhaihtu mipate laka invên dân te, unau mipa laka hmeichhe naupang fimkhur dân tur te, hmeichhe naupangin a mipa naupang thian laka a fimkhur dân tûr te, zirtîrtuin naupang a khuaikhemna laka invên dân (code of ethics ang chi) te, hna thawhna hmun (Sawrkar dept leh private)-a hmeichhe hna thawk humhalh dan te, hmeichhe nau paiin a tih tur leh tih loh tûr te: thil chi hrang hrang, hmeichhiate him nana hmaih nei lo thei ang bera hma lâk a hun hle tawh rêng a ni.
A âwm tawka inchei: hmeichhe incheina sâng lutuk hi a tha lo va, hei hian nghawng tha lo a nei thei a ni; incheina man to leh nalh neih duh ve si, nei zo si lo, a tuak nana mahni inzawrhtirna (call girl nihna)a kan nula, adt hruai luh an nih theih dan te hriata, a vên dân tûr te, kohhran hrang hranga hma lak a tul dante thlenga chipchiar taka dân duan a ngai ang.
Chhûngkuaa bul tan a tha ber ang; nupa ber an inlung ruala, chhungkuaah a tûl anga an inpuih tawna, an indawh tawn thiama, thawh hona a that phawt chuan thil zawng zawng hi a fel vek a ni mai. Officer nihna te, ram hruaitu nihnate leh hna sang dangahte hian kan hmeichhiate hi chu an lut zel ang; helam hi tûn tumah khel rih lo ila. A serious leh bul ber: chhungkuaa nupa inkar leh tual zâl nuna hmeichhiate him leh him loh hi eng helh a ngai; hetah hian, nupa nuna tha rum thawha tual thahna a thlen loh nana hma lak a pawimawh leh zual ang; a chunga kan sawite hi an pawimawh lo tihna ni lovin.
Tin, Mizo hnam dâna hmeichhe ro khawm (inheritance of property) chungchang hi en nawna, hmeichhiate chan a that deuh zâwk nana dan siam (to legislate) danglam hlek a nih theih nana hma lak a ngai bawk.
Mizo tawng: Thu sawi zîngah chuan a tlângpuia lâkin tawng dik lo hmang ngaimawhawm han sawi tûr an awm lêm lo, (ziah zawm tûr leh tûr lo lam huam lovin!–JT) tiin Upa R. Lallianzuala’n a sawi kha ring mai ila; mahse, Seminar paper-ah reference tha tak neiin Dr H.Laldinmawia’n MINU hi hmeichhe sawia a ni lo, a ti chung chunga sawi honaa a bika koh hmasak ber leh nghalin a rawn hmang (lui) tlat mai kha chu a zahthlâk zâwk em awt Mi thiamin a dik an sawi hnuah tu mahin Mizo tawng thu mal i hmang dik lo lui tawh lo vang u.
A tâwp nân: kan Chief Minister-in a vei ber ‘Mizorama Pathian ram thlentir’ a nih angin kha seminar-a thu sawi (+pp) hrang hrangte kha Pathian ram thlentîr nana pawimawh berte zînga mi a ni ngei ang. Khâng thu sawi hrang hrang kha tha taka hlen chhuah a nih theih nan mi tin kan pawimawh a, tan i la sauh sauh ang u: Pathian kan lama a tan chuan tuin nge min do thei angt (Rom 8.31; heta ‘tu’ a sawi hi Setana leh a thuihhruai ramhuaihote an nih hi–Eph.6.11-13; 1 pet.5.8 leh Johana 16.33 en tel bawk ni se ).