- Vanlalremruata Tonson
Kan hriat danah chuan Mizoram sorkar hian Airports Authority of India (AAI) kuta hlan a duh kha a ni a, a nih loh pawhin sumdawng pawl (private operator) hnenah tal. ZPM-in sorkar an lak tirah pawh an tih tur hmasa te zingah a tel. Chiang takin. Mahse, AAI chu email an zu thawn a, an lo chhang lo a, ‘online meeting’-ah vawi khat chu an thuneitu sang vak lo, executive director (ED) a va tel ve a, mahse, han dawr leh umzui chiah an ngai lo tih a ni. Sumdawng pawl nena an indawr zui leh zui loh hi ngaihven zui tura ngai an awm miah lo emaw ni! Kan ram leh hnam hruaitu tura kan thlante hi hotea haider (ignore) leh hnawl kian mai theih chi an lo ni dawn em maw ni le! A chhangtu nih bik a chakawm loh! Kan chief minister nge dahsan tur AAI chairman? ED tih vel hi chu CM nena khaikhin a ralah chuan a khu eng emaw zahah khuan a ni mai a.
An sawi dan chuan AAI hian airport ram zawng zawng an hnena hlan a, an mamawh ang ang pek belh thlengin an phut a, chu chu Mizoram sorkarin a thei lo tih a ni. An mamawh ang pek belh tih chungchang hi chu an ngeiawm em mai kan tite a nih loh chuan sawi a tul kher awm lo ve, ba thin pawh a nei lo na na na chu tihngaihna a van khawp hi. Ram pek chungchang pawh central institution kan rama awmte pawhin kan dan nena inmilin ram chu an neih ve vek hi. Private institution, ICFAI pawhin a nei a ni ang, an bulding leh campus te a ni zaih mai. AAI hian kan ram dan ang lo a ram neih an phut thiang dawn em ni? Sipai pawhin kan ram dan nena inmilin ram an nei chu a nia. National highway te pawh National Highways Authority of India (NHAI) ta ni awm tak a nia. Indian Railways pawh an ram neih kan sawisel hran lo a. Sipai leh central institute-hote hi kum 99 chhung atan ram kan neih tir thin a, chu chu hawhte pawh kan tih kha. Hydel project atan te pawh ram chu company kan pek hi. AAI chauh ni loin IAF kutah pawh Lengpui Airport hi kan pe dawn a nih chuan ram kan pek ngei chu a ngai. Eng pawh ni se AAI pawh ngam, be pawh ngam, dawr pawp ngam hruaitu nei tur kan ni. Ram inpek chungchanga kan dan laltir ngam leh thei nei awm tak kan ni. Hruaitu huaisen leh ram leh hnam hmangaihna kawnga pa-hrak mai neih a chakawm.
AAI hian pawisa nei vak lo ang a sawina te a awm a. India-in thlawhtheihna hmanga mipuite inkalpawh theih dan tur buaipui tura a din, tunah phei chuan thlawhtheihna hi mi lian leh hausa chauh chuanna tur a ni lo tih ngaihdan mipuia tuh nana hmanruaa a hman AAI hian pawisa a nei lo a nih chuan India hian sum leh paia harsatna (economic/financial crisis) tawng tur a ni. Chutiang chu kan hre lo a, aviation-ah budget sang tak a nei a, AAI chu a hmangtu ber tur chu a nih hi maw? Crisis chu sawi loh Vikshit Bharat an ti chu a nia. An thawm pawh keini takngial hriat phakin.
Sawi awm pakhat bawk chu AAI hian airport an lak tawhho pawh enkawl zo mang loin midang hnena hralh an ching tih hi a ni a. Chutih rual chuan IAF hi chu hlawkna um a ni lo tih a ri bawk. NHAI, AAI, Inland Waterways Authority of India (IWAI) leh Indian Railways (IR) te India rama inkalpawhna lampang buaitu an awm a. IR lo hi chuan an hmalakna hian rate of return (RoR) an sawi vak lo emaw ni le? Anni hi an tobul atang rengin hlawkna nen an inzawm a, Saphoin an sumdawnna kawnga a tangkai dawn avanga an din a ni a. Midang-pawldangho hi chu hlawkna um an ni hlawm lo a, mahse, disinvestment tih vel a lo lar chhohah khan airport sum la lut thei turho kha chu sumdawng pawl nena inkawpin an enkawl thin a ni ber. Hralh tih tur chi a ni lo ang, disinvested airport-ah hian AAI-in share tam tak a nei thin tih a nih kha. Delhi leh Mumbai airport-ah te khan 26 percent ve ve AAI hian share a la nei a, Bangalore leh Hyderabad-ah te pawh 13 percent ve ve a nei te an ti. Lengpui Airport hi private operator la duh han awm hlauh se kan chief minister Pu Lalduhoma hian a hmingthatpui ngawt ang. Kei phei chuan ka ngaihsan belhchhah nasa ngawt ang. Keini ang mihring tlem lutukin kan hman airport hi sumdawng thiam leh tawnhriat neiten sum peipun theihna tura an ngaih chuan Mizoram mipui hi kan hausa tihna a ni dawn a. Chu chu tu nge hlawkpui ber ang. Mi baibawk, keiniho ai chuan ramhruaituten le. An hmingthatpui chauh ni loin an tlin nawnpui awn awn ang chu. Tihemah chuan NHAI pawhin lirthei tamna hmunah chuan toll gate an tih ve thin tawh hi. Nakinah chuan an la disinvest ve nual ang chu.
Kan chief minister Pu Lalduhoma hian tihtakzet a tiin hma han la se AAI hi chu ama duh ang ngeiin a tih tir ka ring khawp mai. A tih tir lo a nih chuan a duh lo a nih ka ring. National highway compensation, an la tih ngai miah loh, double-a nawrchhuak theiin AAI a nawr kal a, a kaih theih loh ka ring vak lo. Nationalist tia kan hriat leh kan lo ngaihsan thin Pu Lalduhoma kha a lo nationalist ta lo a nih chuan IAF kuta runway leh ATC hlan chu Mizoram sorkar tih tur dik tak a ni. Sawi vak tur a awm lo. Mahse, tuna Mizoram sorkarin AAI a dawr tawh loh chhan nia an sawi hi chu a inenhranthlak (discriminating) ka ti a. Hei hi mipuiin kan duh loh leh do tur a ni lawm ni. A bikin kan hamthatna tur thilah chuan. Zoram People’s Movement pawhin mipui movement han siam nan an duh hial lo amaw ni le? Hnam hnatlangte nei leh ila, “AAI enhran kan duh lo,” “India enhran kan duh lo,” te ti ila, “Shashank out” tih ang deuhin “Kinjarapu Ram Mohan Naidu out,” “Murlidhar Kisan Mohol,” “Vumlunmang Vualnam, eng nge i tih?” te kan ti ang a. CM hohoin bei chiam mai ila. Hei lo liama mipui power leh politics a awm ka ring lo. Nuam deuh tur asin.
Hmana hnam hnatlang neihah khan mipui zingah pu Lalduhoma a lo kal a, a chibai dawng leh miin thla an lakpui kha a van hmuhnawm tak.