- H. Lalhmachhuana, Zobawm In
Thang hnih thang thum chhung lai chu SAWHTHING hi Mizoram thlai tharchhuah nasat ber leh kuthnathawktu tam berte sum lakluhna remchang ber a ni ta reng mai. A hralhna rate a chhiat kum leh vai sumdawngte chauh kan market neih an ni chung pawhin kum tin hian cheng nuaih sawm tel te, maktaduaih tel leh vaibelchhe tel te sawhthing hralhna man Zoram mipuite hian kan la lut ve reng a. Sawrkar leh pawl hrang hrang ten sawhthing market tha neih tum thute tlangaupuiin hma lak nual tawh ni mahse sawhthing market fumfe kan la nei lo fo mai.
Hetia ram mipuiin sawhthing kan chin uar tan dan leh a hralhna tur lam buaipui tawh dan tlangpui (tun thlengin), RAM KALSIAM nana hmalak tawhte tarlang nual ila. Kan thusawi a dikna leh a fiah nan mimal hming leh pawl hmingte pawh tarlang tel nual bawk ila.
CHIN UAR TAN DAN
Kum 1976 july thla khan Aijal Club-ah “Seminar on Strategy for Planned Economic Development in Mizoram” chu ni hnih chhung neih a ni a. Chief Quest chu Agriculture minister Pu CH.Saprawnga niin keynote address tha deuh chu development commissioner Pu Lalkhama chuan a pe a. He Seminar hian lungrual deuha thutlukna a neih chu- “Mizoram hmun tin deuh maia thlai chin theih item 2/3 vel hriatchhuah a, chu chu inbeih ngawrhtir ni se” tih a ni a. Chutah he Seminar lo phurpuitu leh Economics lecturer ni bawk chu chung items te hmuchhuak tura Survey/research hna thawk nghal tura ruat ka ni ta a. Thla hnih leh a chanve chhungin VAIMIM leh SAWHTHINGte chu Mizoram hmun tin deuh maia chin theih an nih hmuhchhuah a ni ta a, Tichuan sawrkar (Congress) chuan kum 1976/77 atanga sawhthing chin uar turin ram mipui (kuthnathawktute) hnenah a hriattir ta a. Heta tang hian sawhthing chu mizoram khaw tam tak chuan hralhsum atan a ching kum tin ta a ni.
SAWHTHING MARKET – BUAIPUI THAM
- Sawrkarin kum 1976 tawp lama (Congress hunah) sawhthing ching uar tura mipui a hriattir avanga sawhthing tharchhuak mi engemaw zat chuan Silchar leh Bhagha lamah te man tha pangngaiin an hralh a. Kum a lo inher hnua an tharchhuah phurh thlakte chu an leisak tha duh ta mang lova, hralh tuma phurh thlak pawh a chi ta lo tlat mai. Chanchinbu pakhat chuan – “Pu Ch.Saprawnga Saitual khaw kal chu Saitual paho ten kawngpuia sawhthing dah vum chu ama hmuh ngeiin T.M.B motorin an chil pherhtir vek a, ‘sawhthing ching rawh u min ti a, a market tur min ngaihtuahsak leh si lo’ an ti ” tiin a ziak a ni.
- Sawhthing hi vai rama zuk zawrh emaw vai sumdawngte hnenah a pulung (a raw) a hralh chauh ni lovin, mizoramah process-na khawl bun ve ila tiin sawrkar (PC hunlai) chuan Ginger Dehydration and Oleoresin Plant chu Sairangah kum 1981,82,83 vel khan bun vein a buaipui ve nual a. Mahse chhan hrang hrang avangin heng sawhthing processing plant te hi an hlamzuih ta ni berin a lang.
- Kum 1991,92 chho vel khan NGO pakhat Association for Economic Forum (AFEM) chuan sawhthing leh thlai dangte hralhna fumfe awm theihdan tur an zir fet hnuin sawrkarah (Congress hunlai) Agriculture Marketing Board din turin rawtna a thlen a, sawrkar chuanAgricilture Marketing Corporation (MAMCO) din tain sawhthing leh thlai dang hralhna lamah hma a la ta a (Board ni loin Corporation a ni reng a). (Tin, he Economic Forum hian sawrkarah chuan Sawrkar sum hnar belh nan Aizawl khawpui kawngsira CAR PARKING siam a rawt bawk a, chu rawtna chu sawrkar chuan tihlawhtling leh bawhzuiin tun thleng hian chhawr tangkai a ni ta zel a ni).
He MAMCO/Sawrkar hian sawhthingte chu leikhawm teuhin Thuampui hmuna a dah chu a hralhchhawnna remchang awm that loh leh chhan hrang hrang avangin dah tawih a ni ta ti ila a dik ber awm e.
- Kum 2002 August thla khan Vanapa Hall-ah ‘Seminar on Marketing of Farm Product” chu huaihawt a ni a, a organise-tu chu Mizoram Food Processing and Marketing Federation (Zofoodfed) a ni a, Seminar Chairman atan Pu Rualzakhuma (IAS) hman a ni a. He Seminarah hian beisei sa hauh lohin SPICES BOARD (India) hotu lian te lo tel hlawmin, sawhthing process-na khawl plant (Project) Mizorama bun nghal theih tur (Paper-project) an rawn keng
tel hial a, he Project hi cheng vaibelchhe khat leh a chanve an senna tur leh ram tin sawm hmun vel kan hmantir tul tur a ni a. Hnung lama sa barh ang ni mahse sawrkar hotute sawipui hmasak loh leh a thawktu tur Mizo staff (thawk thiam) awm si lo, ram pek (hmantir) tul bawk si a nih avangin ui takin hnawl a tul ta a ni ber a. - Kum 2025 Feb. ni 20 atang khan sawrkar (ZPM) chuan mipui hnen atangin Centre 62-ah sawhthing chu Kg-ah cheng 50/- rate-in a lei tan ta char char a, sawrkar hian Agriculture Marketing Board (a din thar) hmangin leichhawn hna a thawk a. Sawrkar (ZPM) hian cheng 50/- rate-a lei a intiam avangin sawhthing chingtu pawh kan tamin kan tharchhuah tur pawh Quintal nuaih 5/10 vel lai pawha ni thei turah a ngaih theih anga, Quintal nuaih10 kan thara kan hralh chuan cheng vaibelchhe 500 lai kan lalut anga quintal nuaih5 kan hralh chuan vaibelchhe 250 kan lalut dawn a lo ni ang. A leitu sawrkar lam tan erawh sawhthing lei buaipuina a manangement cost atan cheng vaibelchhe70 emaw a sen belh a ngai dawn a. Tichuan quintal nuaih10 man (lei nan) cheng vaibelchhe 500+70=570 a mamawh dawn a, mahse cheng 35-in emaw a hralhchhawn vek chuan cheng vaibelchhe 220 vel chauh a mamawh thei ang ( quintal10x35=350, 570-350=220). Engpawh ni se, hralhchhawnna hmuh tawk loh vang emawa tihtawih nual emaw, April-May thla lama hralhna rate sang zawk hmuhte pawh awm thei leh, enkawl dan thar tha zawk duanchhuah pawh awm thei vek an niang chu.
Engtinnge ni zel dawn le?
Hetia kan sawhthing tharchhuah ve thinte tana market fumfe neih theih lohna dinhmun atanga talchhuah dan kawng tha leh changtlung zawk (Sustainable Development) nei tura zirtur leh hmalakna tur awm thei engemaw zat tarchhuak ila- zir belh zel atan ni se-
- Marketing Board
Sawrkar hi chu sumdawng sawrkar a nih a rem lo, a dik thei ngai lova, a aiawha thawk tur Expert group, mithiam leh survey/research bei dik thei tur, Agriculture Marketing Board pawimawhna leh thuneihna sang nei, Implementing institute siam thiam a pawimawh a, Commerce and trade tihnghehna tur nen. - Food Processing pawimawhna hriatchian a tul a. Ei leh hralh tlak, man man zawka hralh theih tur chuan kan thlai tharte enkawl, sawngbawl leh vawn that a tul a. Mizoram hian Food Processing Unit leh Preservation Unit neiha intlansiak tulna kan hlat tawh lo. Entirnan- Vanglaini 21st Feb, 2025 chhuakah khan Union Minister of State (Shobha Karandlaje) chuan lengpui Airport tihchangtlun thuaia, khualzin tan mai bakah Agri produce-te phurhna tura siam an duh leh tum thu a sawi tih a rawn chhuah kha a ni a. ‘Ginger oil’, ‘Ginger bear’, ‘Dry ginger’ adt. Thawnchhuah teuh teuh theih hun a inmung tan mek kan ti thei awm e.
- Lo/Huan Hmun Tha leh Hlun neih leh siam pawimawhna inzirtir a pawimawh hle. Kan lo leh huan hmun atanga sawhthing leh adt. Kan sengna lamah kan leilung hang (fertile) tha te fur ruahtui hmangin kan luanraltir teuh thin a. A theih chin chinah terrace te siamin emaw leichung hang luangral tam lo thei turin kan thlaite hi chingin enkawl hram thin ila, tichuan kum dang zelah pawh hna tlem zawk leh hlawk zawkin kan thlaite kan thar kumtin thei dawn a, tichuan hmasawnna ngelnghet (sustainable development) kawng kan zawh dawn bawk a ni.
Aw le, Mizorama hmun tin deuh maia thlai chin theih tih kum40 chuang fiah tawh SAWHTHING hi buaipuitlak a nih angin, eizawnna ngelnghet leh hlawk zawk ni thei turin, – a) a chin dan te, b) a enkawl/sawngbawl (process) dan te leh c) market tha fumfe neih theih dan te chu ngaih pawimawh zawm zel a tul tak meuh meuh a. SAWHTHING hi chu Mizoram tan chuan ‘Export item’, State pawnlam atanga sum kan hailuhna thil remchang a ni tlat a, kan ram economy tundin mar zel nana dinhmun pawimawh tak chelhtu tangkai a nih zel dan tha kan mamawh a ni lawm ni?