- Zoliansanga Tlau
Kan thupuia “V” hi hmeichhe hovin thla tina thî an neih chungchang a ni dawn lo va, Mizo hawrawp-a ‘V’ chungchang a ni zawk ang. Thuziaka ‘V’ kan hman dan chungchangah kan lenthlak a rual lo tih a chiang a. Hei vang hian ‘V’ chungchang kan enho dawn a ni.
JF Laldailova’n, “Mi thenkhat hian “lo va”, “lo vang”, “Laldailova” tih vela “V” kan telh ziah hi an lo ngaimawh a. Hei hi Zosap-ho min tihtir a ni a; hetah hi chuan zaa zà (one hundred percent) -in ka thlawp, ti ila, Zosap-ho remhriatna hi ka thlawp zân mai thung. An remhriatna pawh a ni bîk lo va, khawvel hnam pui zawkte tihdan a lo ni tlat zawk a ni. Vowel thiang lamrik hran harsat dân hi an hria a, a pumpelh dan an dap an dap a, “Vowel hmaah chuan ‘the’ hi ‘thee’ anga lamrik ziah tur ; ‘a’ pawh hi ‘an’ tih zel tur. ‘Y’ leh ‘u’ kum (-oo-) hmaah erawh chuan a tul lo” ti tein dan an lo siam tawh a. George Bernard Shaw-a chungchang (tihdan leh thurin) sawi nana a hming adjective an chher pawh “Shawian” han tih chu a double vowel kha lamrik a harsa deuh dâwn e, an tih avangin “Shivian” an ti ta theuh mai a. Dictionary – ahte hian “Shavian” hi an telh ta a. Nehru-a chungchangah pawh “Nehru-ian” ti lovin “Nehruvian” an ti zel mai a nih hi. Hnam pui zawk lo tih dan kumkhua hi kei chuan chhawm ve mai ka rawt a; hawrawp hi tawng ri chhinchhiahna symbol a nih avangin tawnga ri tel tawh phawt chu kan ziak tel zel mai tur niin ka hria” (Bible Thlirna, 2003, p. 156) tiin a lo ziak a. Heta “hawrawp hi tawng ri chhinchhiahna symbol a nih avangin tawnga ri tel tawh phawt chu kan ziak tel zel mai tur niin ka hria” tia JF Laldailova sawi hi C. Chhuanvawra’n a pawm lo a ni ang, “Mizo tawngah hian thu thenkhat chu a sawia sawi leh a chhiara chhiarin lam zawm kan nei thin a; mahse, sawi leh chhiara lam rik dan anga ziak lova a thumal nihphung ang zela ziah tur a ni” a ti a, entirnan: ‘a tia lo’ tih chu ‘a ti elo/alo’, ‘an tia lom’ tih pawh ‘an ti alawm’ tiin.
Ralluaii Chhangte chuan, “Vowel ri lamkawp /u/-a tawpho /au/, /iu/, /awu/(o)-te hi thu thenkhat vowel ri thluk tawi /a/, /e/, /i/-a intanin a zui hian vowel ri lamkawp tawpa /u/ hi /v/-in kan thlak thin a ni. Ziakah chuan V karchehtute rihlawm kha thu hran an nih chuan, V hi a thu hnuhnung zawkah kan behtir thin a, thu pakhata rihlawm pahnih inkara awm a nih erawh chuan chung rihlawm inkarah chuan kan zep mai thin a; mahse, kan lamin a rihlawm hnuhnung zawkah kan behtir thin a ni…Zawhna pakhat dang awm leh thei chu, ‘Lo vang, Rovan, lo ve, lo vem, Zovin, hovin tihah te hian, U a awm si lo va, engtizia nghe V a awm ve rikngawt mai?’ tih hi a ni. Heng thua ‘O’ hi /aw/ leh /u/ lam kawp an nih avangin ‘O’ hi /awu/ ri a ni. Ziaka kan hman dan ang ni lovin, kan sawia a rik dan kawng remin heng thuah hian /v/ ri hi a lo inzep ve a ni…Rovan hi /Rawvan/, Zovi hi /Zawvin/…Hetianga thu thenkhata rifang eng emawina rifang dang kianga a rik dan a thlak hi linguist-ho chuan assimilation tiin an vuah a ni.” ‘I lo kal ve duh lo vem nit’ tih hi thenkhat chuan, ‘I lo kal ve duh lo vem mit’ an ti thin bawk a, hei hi Ralluaii Chhangte chuan, “A chhan chu /m/ lam zawha /n/ lam rik nana hmui hmai han chheh danglam ai chuan /n/ kha /m/ anga han lam zui kha kan tawng hmanraw tan a awlsam zawk avangin /n/ hi /m/-in kan thlak a ni. Hetianga ri inhngawng danglam tawn hi mutual assimilation emaw reciprocal assimilation emaw tia vuah a ni” a ti a, “Hetiang hi thenkhat chuan Zotawng dik lo nia ngaiin, an hmang hreh thin a. Mahse, tawng hetiang ri inhngawng danglam hi tawng hrang hrang pawha thil awm a ni a. Chuvangin, hei hi kan tawng kalhmang nia ngaia kan pawm a tul a ni” (Mizo Tawng Chikna, Revised Edition – 2010, p. 99 – 106) a ti bawk.
Rev. Dr. Zairema khan, “Pulpit Bible kan chhut dawn khan h leh v telh leh telh loh thuah Bible Society linguist (tawng zir mi) ka rawn a, ‘h telh loh hi underdifferentiation, sawi chian tawk loh a ni a, telh ziah tur a ni. V ziak tel erawh chu overdifferentiation a ni, tih fiah tum luattukna. Chuvangin a duhin telh a, a duh loin telh loh mai tur, dik leh dik lo a awm hranpa lo’ tiin min chhang…Lehlin thar edition hmasaah khan v chungtlai hi paih vek a ni a, re-edited entute khan v hi an la ngaina ngang a ni ang, an rawn telh leh ta vek a. A bu pumah v chuangtlai hi sing chuang a awm a, phek tinah hawrawp sang hnih vel a awm a, v chungtlai zawng hi la khawm ila, phek nga zet a luah dawn tihna a ni” (Thukhawchang Mi Pekte Hi, 2009, p.584) a ti a. Amah vek khan, “Pu Buanga te chuan v telh chu an lo thlang zawk a; amaherawhchu, thu dangin a zawm chuan v chu an dah lem lo fo. ‘Lo va ni’ tia ziak loin ‘Lo a ni’ tiin an ziak deuh zel” (Kan Bible Hi, Second Edition – 2018, p. 139) a ti bawk.
Rozama Chawngthu chuan ‘V’ hman chungchang hetiang hian a sawi, “Tun hma zawng kha chuan ‘lo va’, ‘lo ve’, ‘lo vang’, ‘Rova’, ‘Zova’, adt. tih thin vek kha a ni a. Tunlai hian mi thenkhat, ‘v’ paih duh pawl an lo chhuak ta a. Inhnialna pawh a awm thei khawp mai. Tunlai tak hian kan thu ziah dan pawh a inan loh phah ta nuai a nih hi. V hi a ri-ah a tel a, a awmziaah chuan engmah a danglam phah chuang lo va; chuvang chuan kan duh dan a inang ta lo a ni. A eng zawk hi nge dam khaw chhuaka kan rin let ” (Mizo Academy of Letters, SÛTPUI,2014, p. 181 – 182) tiin a ziak a. Rozama Chawngthu hian “tun hma” a tih khi eng tik hun vêl nge ni ang tih erawh chhan harsa tâk a ni ang, hmanlai kan pi leh pute’n an lo hmang tawh a tihna a ni thei ang em?
Eng pawh nise, ‘v’ hawrawp hi vowel (a, aw, e, i, o, u) thianga a awmna hmun thenkhatah chuan hmang ila chhiar leh lam a nuam viau tih erawh ka thu vuakthlak a ni e. Chutih rual erawh chuan vowel a thianga awm zawng zawngah ‘v’ telh ngei ngei tur a ni ka tihna erawh a ni hauh si lo. Ralluaii Changte khian v ri awm hun leh ziaka dah hun tur a sawi chiang viauin ka hria. Chutih rual chuan Bible Society linguist-te’n Rev. Dr Zairema an hrilh, “a duhin telh a, a duh loin telh loh mai tur, dik leh dik lo a awm hranpa lo” tiin ziaka ‘V’ telh leh telh loh chu a khaikhawm theih ang.