Rorelna pakhat hnuaia awm hi?

  • Dr. C. Lalrampana

A KAMKÊUNA

MNF dintu Pu Laldenga (L) khan Mizoram zau zawk ‘Greater Mizoram’ hi a tuipuiin a buaipui hle a. Kum 20 zet silai nen zalênna a sual hnuah India ram bungkhat’ (integral part of India) ‘State’ satliah pangngai a rawn hawn a, a sa kah chu a lian teh fahran lem lo a ni ber mai! Remna thuthlung (peace accord)-ah pawh ‘Greater Mizoram’ hi telh a ni ta lo. A chhan erawh sawi tur tam tak a awm thei.

GREATER MIZORAM CHU?

Zohnahthlak tawh phawt chuan ‘Greater Mizoram’ tih hi tawngkauchheh berah kan nei ta emaw ni? Inthlan dawn hnaih apiangin kan sawi ri tel ngei ngei thin. ZORO, Politician, mihlim, intizawlnei leh Evan, Missionary leh Mizo hnam chhuitute lah hian chawtak khukin an khukpui chiam thin emaw ni? Hahipin an sawileh hluai thin. India ram danpui Article 3 chuan Parliament chu State thar din theihna thuneihna a pe a, state awm tawhte hmun, ramri, emaw hming emaw tihdanglam theihna thuneihna a pe a, chutianga tih dan tur pawh chu a tarlang bawk. Hei hi tan chhanin Mizoram ramri dep Myanmar, Bangladesh, manipur, Tripura, Assam-a Zohnahthlakte chenna chin zawng zawng chu Zorama rinluhtir tum ni âwm takin pulpit tlang atang leh politik dawhsan hrang hrang atangin nutling-patling intifing âwm pui puiin chilphuan tla buah buahin an sawi chamchi thin. Mahse, tun thlengin hei hi a tak hmuh tur a la awm lova thu vauk mai a ni e. Kumipinu sawrkarin min chhuahsan hlim khan ‘Greater Mizoram’ hi an tihfel tawh loh laklawh hnuah pawh remna thuthlungah lehzel pawh telh a ni ta lo va, a aia nghet lehzual sauhin, suih takin ‘India ram bungkhat; (integral part of India) ni nghet lehzual turin Jun 30, 1986 khan suih hnan kan ni tawh a, chuvangin, hetianga poloitik puarpawlenga inhambuai reng tur kan ni tawh lo. Kan ram ngeiah hian hmasawn tumin lungawi takin inbengbelin insawhnghet sauh sauh zawk ila kan ram leh hnam hi a ding chhuak hma ber zawk ang.

GREATER MIZORAM KAN DUH CHIAH EM?

‘Greater Mizoram’ hi a taka hlawhtlin kan duh tak tak em? Hlawhtling tak tak ta se, tuna tuipui êm êmtute hi a ning hma hma an ni zawk mai thei. A chhan chu zohnahthlak theuh ni mah ila, kan chenna geographical area leh sawrkar hrawn a danglam ang bawkin kan khawsakzia leh suk thlek dan pawh a inang lo hlawm hle. Chutih rualin hmun hrang hranga zohnahthlak awm zat hi kan hriat a ngai a, I lo bihchiang lawk teh ang:

MYANMAR: Myanmar rama Mizo awm zat hi mi nuai 250,000-400,000 inkar vel an ni. Anni hi a bul berah chuan Kalay, Khampat, Mandalay, Pyin Oo Lwin, Rihkhawthar, Tamu, Taunggyi, leh Yangon khawpuiahte an awm khawm ber a ni. Hriat tur pawimawh tak chu Mizo nuai 200,000 chuang chu Kalay khawpuiah an awm a ni.

BANGLADESH: Bangladesh-a Mizo awm zat hi chiang takin hriat a ni lo. Mahse, Mizote hian kan ?henawm ram, Myanmar leh Bangladesh-ahte hian hmun pawimawh tak kan chang tih hriat a ni. India ramah chuan Mizoram state-ah kan khawsa ber a, Manipur, Assam, Meghalaya leh Tripura-ahte mizo engemawzat kan awm bawk. Mizote hian culture heritage hausa tak leh identity hriatna nghet tak kan nei a, chu chu kan tawng, kan nunphung leh kan hnam danah a lang chhuak a ni. Bangladesh-ah hian Mizo 2,700 vel an awm nia ngaih a ni.

ASSAM STATE:
Assam State-a Mizo awm zat hi chiang taka hriat a ni lo va, mahse engemawzat an awm. Mi 20,000-30,000 vel a ni mahna? British colonial hun lai khan Assam Province-ah kan tel ve a; India ramin zalenna a hmuh hnuah pawh Mizoram hi Assam-ah a awm reng a, kum 1972-a UT pek kan nih hma chuan Lushai Hills district a ni. Assam-ah hian tuna Mizo awm zat hi chiang taka hriat theih a nih loh laiin, Mizo khaw ?henkhat chu Assam state chhungah an la awm a nual a, a bik takin Mizoram ramri hrulah an la awm nual a ni.

TRIPURA STATE:
Mizo hian India ram Tripura state-ah hian hmun pawimawh tak kan chang a. Tunhma lam atang tawh khan Lushai tlang, tuna Mizoram tia hriat thin hian Tripura nen hian ramri kan nei a, kum zabi 19-na chhung khan Tripura, Cachar leh a chhehvela hmun dangah Lushai lalte’n an rawn bei a ni. Tunah chuan Tripura-a Mizo community chuan Mizorama keini an chipuite nen hian culture inzawmna nghet tak an nei reng a. Kan hnam dan phung an hmang chhunzawm zel a, Mizo tawng an hmang chhunzawm zel a, Mizo culture Tripura-a Mizo population hi Mizo diaspora lian zawk zinga mi an ni a, he diaspora hian Indian state dang Assam, Manipur, leh Meghalaya-ahte Mizo hlâwm lian tak tak kan nei bawk. Hmun hrang hrangah then darh ni mah se, Mizo khawtlang chanchin, kan nunphung leh kan hnam dan inang tlang tak takte chuan min intipumkhat tha hle a ni.

MANIPUR STATE:
Manipurah hian Mizo (Lusei) bik hi mi 10,520 vel awma ngaih a ni. Manipur-a Kuki awmte hi an langsar hle a, Kuki hnam engemawzat chu state chhunga Southern Hill District-ah an awm a ni. Manipur-a Kuki hnam langsar ?henkhat chu:

Gangte: Manipur-a Kuki hnam lian zinga mi an ni.

Hmar: An hnam nunphung leh an hnam dan hrang hranga hriat hlawh tak an ni.

Paite: Churachandpur District-ah hian hmuh tur an tam ber.

Simte: Manipur-a Kuki hnam langsar tak dang an ni.

Sukte: Manipur tlangram hmun hrang hrangah hmuh tur an awm.

Thadou: Manipur-a Kuki hnam lian ber pawl, state chhungah tam tak an awm.

Vaiphei: An hnam nunphung hausa tak avanga hriat lar an ni.

Zou: Manipur-a Kuki hnam langsar tak dang an ni.

Kum 2001 chhiarpuiah khan Manipur-a Kuki-zo awm zat chu state chhunga mihring awm zawng zawng zinga 16% vel an ni. Tunah phei chuan an tam belh tawh viau tura ngaih a ni. Tichuan, kuki Zou 16% leh lusei 10,250 nen phei chuan zohnahthlakte hi kan tam tham hle ang.

MEGHALAYA:
Meghalaya khawpui Shillong-ah Mizo tam tak an awm. Kum 2011 chhiarpuiah khan Mizo nuaì 143,229 an ni a, tunah phei chuan an tam tawh hle ang. In hmun lo ram neia Inbengbel pawh chhungkaw engemawzat an awm. Mahse, Greater Mizoram huam chhunga rinluh ve chi chu a ni lêm lovang. Chutih rualin, rorelna pakhat hnuaia inpumkhat duhtu vek an ni ve tho tih kan hriat erawh a tha hle.

A TLÂNGKAWMNA
Manipura mihring awm zat hi kum 2023 thleng khan mi maktaduai 3,538,621 vel an ni a, hemi atanga kuki zo awm zat 16% chu mi nuai 566,179 an ni a, Manipur (lusei) mi sing khat 10,520 nena belhin zohnahthlak awm zat hi mi nuai 576,699 an ni. Myanmar-a mizo awm mi nuai 400,000; Assam-a mi sing 30,000; Tripura, 2,700; Bangladesh mi 2,700 leh Meghalaya zohnahthlak mi nuai 143,229 zawng zawngte hi a vaia belhkhawmin mi nuai sawmpakhat 11,55,768 an tling pha a ni. Mizoramah lo haw khawm vekin rorelna pakhat hnuaiah awmkhawm tak tak dawn ta ila, kan vaiin mi vaibelchhe khat 1,13,,96,822 zet kan tling pha tawh dawn tihna a ni. Lo haw khawm vek ta se tuna Mizorama awmsa zat aia thahnem zawk mah hi an rawn awm belh dawn tihna a ni a, eizawnna kawng hrang hrang, politik, sawrkar hna leh kohhran, NGO kawng engkimah a chhunga awmsate aiin an vengvain an laktlak zawk vek mai thei a, chutiang a nih ngat chuan a chhunga lo awmsate ai hian kawng engkimah an zeihawi zawk phei chuan mi tam tak hi kan dâwngin kan dawha reng thei mai dawn a, chuvangin, ‘Greater Mizoram’ tlangaupui dum dum thinte hian ngaihtuah chiang se, rorelna pakhat hnuaia awm hi an duh tak takin a châk tak meuh em tih hi zawhna awmze nei tak chu a ni ta e. Myanmar lam atanga kan unau tlemte lo lutte pawh Pu Vanlalsailova’n a ngaimawh tan titih der mai khan a lang a, khawvel huapa Zohnahthlak zawng zawngte phei hi chu rorelna pakhat hnuaiah awm khawm tak tak ta ngat ila phei chuan nitin kan invaw hlum phengphung lovang tih tunge sawi thei le? Chuvangin ‘Greater Mizoram’ hi zawng buaipui lul tawh lo teh ang u khai!

Leave a Reply

error: Content is protected !!