- Lalhminghlua Nkb, Kulikawn
Mizo hi hnam inpumkhat leh hnam inluangrual tak kan ni. Mizo nih nawmna em em chu hnam tlawmngai thei tak kan ni leh aia upa zahna lantir thiam tak kan ni thinte hi a ropuiin a hlu tak zet zet a ni. Hnam dang tam takin aia upa kohhna em em pawh nei lova an hming anga an inkoh lawl lawl laiin keini chuan ka pi, ka pu, ka u, ka nu, ka pa etc. tia kan inko thlap thin hi a hluin a mawi thin em em e.
Mizote hian ziak leh chhiar kan thiam hma khan kan hming bulah ‘Pi’ leh ‘Pu’ tih hi kan dah ngai lo maithei a ni. An insawi danah pawh fate hming chawiin chumi khami pa chu an inti deuh ber thin niin a lang. Mizo pasaltha zinga hmingthang tak Vanapa pawh kha a fapa hming chawiin Vanapa tiin an ko a nih kha.
Ziaktu lar tak Lalhruaitluanga Ralte chuan Mizo zingah ‘Pu’ tih hming bula nei hmasa ber chu ‘Pu Suaka’ tiin a lehkhabu ziah Zoram Vartianah khan a ziak a. He lehkhabua a ziah dan chuan,”Pu Buanga te khan Suaka kaisang chu an lawmpui a, Vai officer chu Babu an tih ang hian a tlukpui Mizo tawngin an zawng a, Pu ti ila a tha ang an ti ta a. Zahawmna tihlan nan Pu Suaka an ti ta a, Mizo zingah Pu kai hmasa ber a ni,” tiin a ziak. Heta Pu Suaka hi Durtlang lal Suaka a ni.
Zoram Vartian tih lehkhabu Lalhruaitluanga Ralte ziah atang khian han chhui zau ta ila, hmanlai kan pi leh pute khan hming an insawiin Pi emaw, Pu kha an hmang ngai lo niin a lang. Mizo zinga Pu tih hming bula dah hmasaber pawh Pu Suaka a nih thu a sawi a. Unau inlaichin inkoh nan te, min thlahtute koh nan te, hmanlai Mizo chanchin sawinante Pi leh Pu tih hi hmang fo mah ila kan hming bulah tak chuan ‘Pu’ tih hi kan lo dah ngai lo niin a lang ta a ni. Pu Suakan ‘Pu’ nihna a neih hun vel hi Sap Missionary Pu Buangate lo kal hnu a nih avangin kum 1894 hnu lam tih a rin theih bawk awm e.
Kum 1894 hnu lamah ‘Pu’ tih hi Mizo hming bula dah a lo nih takah chuan an dah chhan ber nia lang ta chu ‘Pu’ tih hi Nupui nei emaw, fa neih tawh avanga ‘Pu’ nihna dah ni lovin zahawmna lantirna atan Suaka pawh kha ‘Pu Suaka’ tih a lo ni ta a ni. Tunlaiah erawh kum naupang taka nupui nei pawh nise ‘Pu’ tiin kan hming bulah kan indah ta fir fer mai a ni. A sualna lutuk a awm àwm love. Chutihlaiin Mizo pawh kan eizawnna leh kan khawsa zia a inthlak ve zel a, Mizo zingah nupui pasal nei lova kum upa tak thlenga leng kan awm ta fur mai. A then phei chu nupui pasal neih tum lem lova ban tlang tum pawh veng tinah kan awm ta deuh nual niin a lang. Mizote hi Kristian kan nih angin Kohhran inkhawm leh tlawmngai pawl vela inhmukhawm deuh reng kan ni a, hetiang hun vela hming kan puan dan leh hming kan inlam sak dan mawlh hi thil veiawm niin a lang thin. Kum upa lam pang tawh a bikin kum 50 chuang tawhte, an rilrua nupui pasal neih pawh tum tawh lemlo te hi Kohhran inkhawmah leh Pawl thil tih nikhuaa an hming kan puannaah kum 50 chuang tawhte kawppui an neih loh avanga Nula emaw, Tlangval tia an hming kan ziak thin leh kan lam thin hi chu a fuh lo deuh em aw a tih theih ang.
Hnam tin hian ngaihsan zawng leh ngaihsan lem loh zawng hi kan nei vek a. Mizote pawh hian kan ngaihsan lem loh zinga langsar tak pakhat chu nula leh tlangval senior-te hi an ni. Inkhawmnaah Kohhran Secretary-in kawppui nei lo kum 50 chuang tawh Nula leh Tlangval tia an hming bula an lam tel thin aiah hian Pi emaw, Pu tiin an hming lam tel thin ta zawk se a mawiin a zahawm zawk ngeiin a rinawm. Kum upa deuh hlek tawh Nula Tlangval tia sawi leh koh an nih hian mipui hi kan beng a lo thlep nghal a, hetianga lengrei ngaisang lo leh inchhaih nawmnahte kan la chin fo avangin kum upa lam a bikin kum 50 chuang chin hi chu Pi emaw, Pu emaw tiin an hming ziakin lam thin se a mawi zawk em em a ni.
Tin, Pi emaw, Pu emaw tih hi nupui pasal nei tan chiah a ni lo tih leh thil mawi zawk nia a lanna chu tun sawrkar kal mekah hian Mizo hmeichhe MLA, Baryl Vanneihsangi chu Assembly House-ah Assembly Speaker chuan Nula Baryl Vanneihsangi ti lovin Pi Baryl Vanneihsangi tiin a hming a lam thina a mawiin hriat a nuam a, a zahawm zawk em em bawk a ni. Tin, Mizorama ziak mi lar tak Lalhruaitluanga Chawngte chu Fiamthu intihsiakna Comedian Search-ah endiktu zingah a thu thin a, ani pawh hi thupuangtute hian Tlangval tia a hming bula lam lovin Pu Hruaitea tiin an rawn lam thin bawk a ni. Hetianga Pi/Pu dah hi a mawi zawkin a zahawm zawk hle niin a hriat a ni.
A chunga kan sawi ang khian mihring hi kan thuhmun vek lova thenkhat kum 50 chuang nula tlangval pawh lo ni tawh mahse hming bula Pi/Pu dah duh lohte pawh a awm ve theih tho a ni. Amaherawh chu a tlangpuiin Mizo zinga kawppui neilo kum 50 chung lam chin hrim hrim hi chu Kohhran inkhawmna leh puipunnaah hi chuan Nula/Tlangval tia an hming bula lam thin ai chuan Pi/Pu tia an hming lam thin ni zawk se a zahawmin a lo ngaithla tu tan a mawi zawk thin fo a ni. Hetianga thu puang thinte hian Nula/Tlangval tih nge an duh Pi/Pu tihte pawh hi an mahni zawhna chang hriain lo bengvar hmasa thin se a duhawm hle.
Kan sawi tawh angin Mizote hian Pu tihte hi nupui neia fa neih avanga hming bula ‘Pu’ tih dah hi kan ni lova, zahawmna chungchanga hming bula Pu dah kan lo nih avangin kum upa zawkte chu nupui pasal nei lo nimahse an lo lan zahawm zel nan Nula/Tlangval tih aia Pi/Pu tih hi hman a hun viau ta niin a lang.