- Dr. Krista Roluahpuia; IIT Gandhinagar
- Thuhma
Kum 2024–25 chhung atan pawl 10 result chu a chhuak leh ta der mai! Zirna hi mihringte a huhoa awmze nei zawka kan khawsak theihna tura hmanraw pawimawh tak mai a ni a. Exam pawh hi chuti ang kawnga hma kan sawn theihna tura kailawn pakhat a ni ve a, result a chhuak leh thei ta hi a lawmawm hle a ni. Chutih rual chuan heti ang hmasawnna kan dawn zawng zawng hi Chanchin Tha avanga kan neih a ni a, a lawmawm em em a ni… Mite angin mi fuih thei dinhmunah ding lo mah ila, hlawhtlinna in lo chan hian rilruah eng eng emaw a lo lut ve teuh thin a. A then azar ka lo ziak dawn a ni.
- Lehkha kan zir chhan hi hriatchian a pawimawh ber!
Eng vanga sikul kal thin nge i nih tih i inngaihtuah ngai em? Eng vangin nge lehkha i zir tih hi hriat chian i tum tawh thin em? Nitin sikul kan kal a, class room chhungah leh pawnah zirtirtute thu ngai chang reng reng in kan khawsa a. Tih tur min pe a, class-ah leh in lamah kan ti leh mai a. Kum tawpah kan exam a, a zo leh der! Kei chu thingtlangkhua atanga lehkha zir thin ka ni bawk a; exam kan zawhin kan khuaah ka hawng a, ka lehkha zir thiamna kha hmanna lai tur reng reng ka hre ngai lo. Vawk chaw leh ar chaw pek a tulin ka pe a. Lo-ah feh a tul chuan ka feh veleh mai a. Tui khai a tul chuan ka khai a. Lehkha ka zir thiamna kha ka hman awm reng reng ka hre hauh lo! Mughal empire inrelbawl dan that zia leh universe pian dan chanchin vel sikula kan zir thin kha ka hman tangkai awm ka hre hauh lo.
Mahse, zawimuangin zirna awmzia ka man chho ta niin ka hria a… Sande sikul leh thianzaho zingah sikul kal leh kal lo chu kan danglam a ni tih ka man chho ta a. Exam-na-a pass ngawr ngawr kha ka zir chhan a ni lo tih ka hre chiang chho ta tlat mai! Hun ka vawn dik theih nan a hun taka sikul kal te, zirtirtute thuawih te leh a dang tam tak te kha ka lehkha zir chhan ni ta ber hian ka hre ta a. Mathematics leh Science-ah problem chawh chhuah tur homework atan zirtirtuin min pe thin a, khang te kha tih hram hram na tel lo chuan kan ti thei meuh lo. Chu tih-hram-hram-na chuan ka puitlin hnu hian hun harsaah remhriatna te leh tuarchhelna te min siam thin a, chu chuan inrintawkna min lo pe a… Thil dang tih ka chak ngawih ngawih chang pawha lehkha ka zir luih tlatnate khan insumtheihna minlo tuh reng ni hian ka hria a, puitlin hnu hian duhthlanna dik ka siam theih nan min lo pui reng a lo ni. Pathian zarah examnaah chuan keipawh ka ti tha ve thin tho mai; mahse exam-naa ka tih that thinna hi chu a pawimawh ka ti ber lo! Chu ai chuan zir zel thei turin tumruhna, inrintawkna, taimakna, tih-hram-hram-na, rinawmna leh dangte ka nei thei hi a pawimawh ka ti ber ta a ni. Tunah pawh hian mark inhmuh san avanga in pass thatna avangin ka lawmpui lo che u a. Chuti ang dinhmun thleng thei tura insumtheihna, tih-hram-hram-na, thuawihna, rinawmna leh a dangte in lo zirchhuak hi ka lawmpui em em zawk che u a ni!
- Zirnain a tum chu mi hmantlak ni tura buatsaih a ni!
Zirnain a tum ber chu—mi hmantlak ni thei tura zirlai buatsaih hi a ni. Mi hmantlak kan tih hian Mizoram angah chuan chhungkua, kohhran leh khawtlang tana mi tangkai kan ti mai thei ang. A nih leh, mi tangkai ni tur chuan eng thilte nge mihring hian kan mamawh tih inzawt leh ta ila; kan rilru-a lo lang tur chu rinawmna, inrintawkna, dawhtheihna, taimakna, tih-hram-hram-na, peihrei/fuat (consistency), thilhriatzauna, themthiamna (skills) leh a dangte a ni ang. Mahse a chunga tlemte ka tarlan zingah khian kan ngaihpawimawh ber chu thilhriatzau leh themthiam (skills) lampang hi a ni tlangpui! Chu chu examna hmanga kan teh theih niin kan ngai thin bawk a. Mahse hengte aia hmasa tur leh pawimawh zawk hi a awm tlat a ni: chungte chu— rinawm, inrintawkna, dawhtheih, tih-hram-hram-na, taimak leh peihrei/fuat(consistency) angte hi mi tangkai ni thei turun kan neih phawt a ngai. Chumi awmzia chu examnaa tihthat aiin nungchang tha kan neih hi a pawimawh fal em em tihna a lo ni.
Engvangin nge pawl 10 distintion-ah (first-ah) a pass a, entrance lian tham a paltlang theih loh? Engah nge college velah a tihchhiat tulh tulh a, a nungchang a hloh tak? A chhan pakhat chu eng dang ni lovin, rinawmna, dawhtheihna, taimakna hi an lo zir chhuak lo thin atin a ni. Tih hram hramna an tlachham a, hun harsa a lo thlenin an zâm a zal a, an hlawhchham ta mai thin a ni. Naupang thiamthei (intelligent) tak tak, mahse zir sang lem lo kan tam. Chuvang chuan zir zel thei tura kan inbuatsaih nan rinawm, dawhtheihna, thuawihna, inrintawkna, dawhtheih, tih-hram-hram-na, taimak leh peihrei/fuat(consistency) subject pawimawh lutukah hian Letter mark kan hmuh a pawimawh em em a ni. Hengah hian Letter mark kan hmuh loh chuan IAS emaw doctor emaw pawh ni mah ila VDP leh YMA check theih loh – khawtlang tana mi hnawksak em em, eiru kan ni mai dawn a ni. Chumi awmzia chu eng hna pawh thawk ila rinawm tak leh taima taka ka thawh kha khawvela ka damchhan a ni tihna a nih chu. Kan hrethiam em aw? Officer eiru thin ai chuan kawng phiat faitu hian rinawm taka hna a thawh hian midangte tan malsawmna thlen tu a ni zawk tihna a ni. Chu chu zirnain a tum ber pawh a ni.
- In tuina ber lineah kal rawh u
Mizote hi intihhmuh hnam kan ni a. Bawh tawh chu bawh huam huam chi kan ni. Thatna tam tak a neih laiin thatlohna pawh a nei thei bawk ang. Pawl X pass thate chu Science la turin nu leh pa leh thenawm khawvengte’n an fuih tlangpui thin a. Tin, pass hniam deuhte chu Arts lam la turtein an beisei thin a ni. Hei hi a tha lo em em a. Nu leh pa te pawhin heti ang zawnga fate zirtir hi a tha lo a ni tih kan pawm a hun tawh takzetin ka hria.
In zir zelna turah hian duhthlan tur in la ngah em em a. Ka chah ve duh che u chu in tuina ber kawng zawh rawh u tih hi a ni. In rilru pek zawng, ngaihnat zawng, zir nuam tih zawng lamah khan kal chat rawh u. Pawl sang lamah chuan zirlai hi a har tulh tulh a, mahni tuizawng leh rilru pekna lam ngei in thlan loh chuan theihtawp chhuah in harsat ang. Tui loh zawng lama kal hi hlawhchhamna bulpui a ni ve takzet. Chu chu in nu leh pate pawhin lo hriatpui che u sela, in career goal thlan chungchangah pawh a puih che u ka ring em em bawk a ni. Mark hmuh san avanga Science lak ngawtte, medical doctor nih tum ringawt te ang chi kha kan kal pel a hun tawh a. A thiam thiamin Arts lam kan zir thar a hun leh tawh khawp mai. In tuina a nih phawt chuan Arts lam pawh zir turin in rilru siam ula ka duh hle a ni.
- Changkanna leh ngaihsan tur diktak hriatnaah pawh lo pass rawh u
Changkanna diktak hriat chiannaah hian mark sang tak inhmuh a pawimawh niin ka hria a. Kan thawhmna inbel, kan bike, kan scooty, kan motor neih, kan in leh lo neih leh a dangte hian kan changkanna hi a hril ber lo a. Tunlaiin social networking lam – Instagram leh facebook lamahte pawh changkanna ziktluak ni si lo intihhmuhna a hluar hle mai a. Chung aia pawimawh zawk leh in rilrua awm ve reng tura ka duh chu ‘midangte tana mi tangkai nih hi changkanna diktak a ni’ tih hi a ni. Chu chuan mahni inhriat chianna te, mahni background leh kan neih inmila inchei te leh khawsak te a huam tel thei a ang. Thawhhreh neih lohah te hian in pass chhuah a pawimawh hle niin ka hria a. Mizote chuan hna hmu leh hna thawk tia kan sawite hi sorkar hnathawk chauh an ni thin a. Hei hi thil kalphung dik lo em em a ni! Eng hna pawh hi a zahawm vek a. Tin, eng hna pawh thawk se mahni kut kea ding theite hi mi ropui leh zahawm berte an ni zawk a ni.
- Tlipna
A tawp berah chuan ngaihsan tur dik hi kan hriat a pawimawh em em niin ka hre thin a. Thil engpawh hi ti dawn ila kan thinlungah a thawh ve phawt a tul thin a. Kan thinlungah a thawh ve zet hnuah hma kan la chauh thin kha a ni. Chuvang chuan ngaihsan tur dik leh ngaihthlut tur diktak thlan chungchangah hian lo fimkhur em em ang che u. Kut hnathawh leh inhlawhfakte hi zahna tur pakhat mah a awm lo a. Keipawh hi chhuti rei deuh hlek neia Mizorama hawn huna ka hnathawh chak ber chu restaurant-a inhlawhfak a ni. A rethei ber leh hausa ber, a zir sang ber leh hniam ber tan inhlawhfak leh kuthnathawh hi tih theih vek a ni a. Mahni in leh lo, khawsak phu loa lo inlak changkan ve ringawtte ai chuan thawhhreh nei miah lote hi zirna avanga mi hlawhtling – top 10 a tling diktak zawk a ni tih kan hre reng thin dawn nia. Mahni nihna diktak hriatchian leh zahpuihloh theih hi finna kailawn – hlawhthlina bulpui – midangte tana tangkai kan nih theihna tura hmanraw pawimawh em em a ni. Engpawhnise, engkima Lalpa tih hi finna bul a ni tih kan hriat a, a aw kan ngaihchan a, amah kan rin hi a him ber a, chu chu hlawhtlinna kailawn pawimawh em em – midangte tana mi tangkai kan nih theihna chu a ni.