Kashmir tel lo India leh Pakistan?

  • Dr. C. Lalengkima

Tun tum chu Mizo ten kan hmelhriat vak loh zawng ‘ta se la’ emaw ‘lo ta sela’ emaw ang zawng (counterfactual thinking) in Kashmir hi inbihchian ve thung dawn teh ang. Mi tam tak chuan India leh Pakistan te inkara buaina bul pui ber hi Kashmir avanga buaina niin an ring thin a, kawng tam takah chuan a ni teh meuh mai. Chuvangin, Kashmir hi awm lo a se la, India leh Pakistan inkar hi engtin nge a awm ang tih hi in lo en teh ang?

Kashmir avanga buaina hi ram pahnih ten mahni a ro in rel (independent) tura an inthen fel hnu (1947) lawk a chhuak a ni a. Chu buaina chu reh lam aiin zual lam pan zelin bu a khuar nget telh telh a, awlsam taka chinfel mai chi a ni lo. Pakistan chhuantawlawl an Prime Minster hlui Z.A Bhutto pawh in “Kashmir hi kan chin fel phawt loh chuan kan buaina hi kan chin fel tak tak thei lovang” tiin a lo sawi tawh a. Chu ngaihdan chu Pakistan hruaitute thisenah a bet tlat tawh a, he ngaihdan hi Pakistan hruaitu te hian chhawm chho zel in, “Kashmir hi tumahin an ngaipawimawh lo ngawt thei lova, Pakistan hruaitu tumah hian an ngaithah in an ngainep ngawt thei lo” an lo ti hial reng a ni. India ram lah hian Parliament-ah te hial a ram a nih thu a passed ve ut ut mai bawk si a. Pakistan nena inthian thatna lam an zawh lah hian a chinfel chu sawi loh Kashmir hi a lam pawh an lam ri tha duh lo chu a ni deuh ber hi maw. Kawng tam takin India leh Pakistan te inthian thatna leh inlaichhina hi Kashmir atanga teh a ni ta deuh ber mai. Kashmir hi kan buaina ber emaw tih theih a ni ta hial mai. Amaherawhchu, Kashmir hi awm lo teh reng pawh nise India leh Pakistan buaina hi a kiam sawt ang em tih hi zawhna pawimawh tak a ni awm e.

India leh Pakistan hi kum 1947 hmaa in ti thiam lo (ingeih lo) an ni lova. India ram pakhat anga an awmkhawm a, British atanga zalena an sual laia Pakistan ngaihdan lo awm tan atangin a ni hek lo. British-in India a awp hma daih atang tawh, Mughal ho ten India an awp lai daih tawh atanga harsatna hi lo awm tawh a ni ti tawk an awm a. Muslim ho khan an Hindu ram hi an run an awp a, Hindu ho chu Muslim nih ve loh man chhiah ‘jizya tax’ (Muslin ho in an venhim man te pawh an ti) an chawi tir thin a. Chung hun atanga harsatna hi lo awm daih tawh a ni. A nihna takah chuan tun India leh Pakistan buaina hi hnam leh sakhua (Hindu leh Muslim) inkara harsatna ang a ngai an tam a. Chu chu Kahsmir rama buainaah a lang chhuak a ni lek fang awm e. Kashmir hi buai lo ta pawh nise hmun dangah harsatna hi a rawn lang chhuak mai lo ang maw tih theih a ni.

Pakistan tana thanna tha ber chu India el (compete) char char zel hi a ni awm e. Ei leh bar a ni emaw thiamna leh finvarna (intellectual) lamah pawh India than ruala a than ve hian Pakistan tan chuan hmasawnna ropui tak a ni ve tlat. India ralthuam leh ralrel lama el tur chuan ei leh bar lamah te, finvarna lamah te a theih tawka tan a ngaih ve avang hian a inthlahdah a thiang lo. India el phaa a mah anga pawimawh tur chuan nasa takin tan pawh a la reng a ni. Kashmir hi awm lo ta pawh nise ei leh bar lam, thiamna leh finna lamah hian Pakistan tan hian hnufumna a awm thei tlat a ni. India chauh South Asia-a a uipa huai len lauh lauh tur hi Pakistan hian a ngai ngam bik lova. Chu mi ruala kal ve thei tur chuan a theih tawkin tan a la reng a ni. India than rual a hma an sawn duh chuan Pakistan tan chuan India ram chu a mipui tam leh ram zau zawng te en hian thil harsa tak a nih avangin, India tihbuai leh harsatna siam reng hi a tan chuan a thanna tha ber a ni ve tlat a ni. South Asia-ah hian ram hrang hrang an awm a. Sri Lanka pawh kum 1948 daih tawh a mahnia ro inrel a ni tawh a, mahse India nen an tehkhin ngai lo. Bangladesh pawh India nen an teh khin ngai hek lo a ni. Pakistan hian South Asia a uipa huai len ve a duh chuan a huai ber a choa a ngur ve chhar chhar ngam hi a tul a ni.

Pakistan in India ram chhunga rawlrala chetna (terrorism) pawh hi kum 1990 chhova Kashmir bul a tan kha a ni nain tunah chuan Kashmir lam mai nilovin India ram hmun hrang hrangah an che chho ta zel a. Kashmir lam boruak a daih deuh hnu hian India ram hmun dangah an in zar pharh zel a ni. Kashmir hi awm lo se chu India ram khawpui tam takah buaina leh harsatna an thlen nasa zawk thei a ni. Kashmir tuar tur tam tak hi mi dangin an tuar tho lo ang tih hi a sawi theih loh. India ram khawpui dang leh hmun danga awmte tan hian Kashmir mipuite hian harsatna an lo phur a ni lek fang zawk in a lang a ni.

Kashmir avanga buaina hi awm lo ta se, ram ria buainate pawh hi hei ai hian a nasa zawk ngei ang. India leh Pakistan hian Punjab, Rajasthan leh Gujarat lamah in rinna thui tak an neih bakah tuipuiah awlsam taka inkalpawh thei reng an nih avang hian Punjab, Rajasthan, Gujarat ram ri leh tuipui kamte a him lo zual dawn a ni. India leh Pakistan hian ram ria in epna hlauhawm tak hi vawi hnih a nei tawh a. Kum 1986-87 chho khan Operation Brasstacks tiin sipai lemchan nun zir (military exercise) avangin in hriatthiam lohna lian tak an nei a, kum 2001-2002 khan Operation Parakram tiin Rajasthan ramriah an in ep leh ut a, India ram pum pui a nghawr nghing a, mipui pawh min ti ralkhel hle a nih kha. Chuvang chuan ram ria in tihbuaina leh harsatna ringawt pawh hei ai hian a la nasa thei zawk fe. Heng lai ramri ah hian Indona pawh a chhuah phah leh lo ang tih a sawi theih loh a ni.

India leh Pakistan hian ram dangte nena in laichinna (foreign policy) ah pawh an hawi zawng a in ang lo hrim hrim. Ram pahnih ten kum 1947 a zalenna boruak thar an tem khan kha tih hun laia ram intelkhawm (bloc) US leh USSR hruai lam kha awn tur an awm a. India hian a tir lam khan khawii lam mah mah awn lova awma (non-aligned) a thlang laiin Pakistan chuan US lam awn in inremna hrang hrangahte a tel chho ta zel a. A hnu lamah India hian USSR lam awn lehin USSR leh US in an in vulh len chhawk chho ta reng a. An thil thlir leh duhdan a in ang lo chho zel a, ralthuam nuai bo kawngah pawh India-in khawvel pum huapa tanrual (multilateral disarmament) a aupui lauh lauh laiin Pakistan chuan a ram bial anga ralthuam nuaibo (regional disarmament) a duh ve tlat. Nikhua rei chhoh hian ram pahnihte inkarah hian ram dang (third party) an tla zep ve zel a. India ram lian tur venna atan China pawhin Pakistan lam a vulh lian ve zel a, an inkara boruak awm chuan an inkar a ti zau zel ta bawk a ni. Ram pahnih danglamna an mahnia awm hi Kashmir mai piah lam thil a ni. Kashmir hi awm lo ta pawh nise India leh Pakistan hian buaina hi kan nei reng tho lo ang, amaherawchu, Kashmir-ah an buaina leh harsatna hi bur bun avang erawh chuan Kashmir chu ram vanduai tak zawng a nih phah ta a nih hi.

Leave a Reply

error: Content is protected !!