- Dr. Laldinpuia, Mizoram University
May ni 28, 2024 Thawhlehni-a Cyclone Remal avanga harsatna kan tawh nasat dan kha han thlir let ila. Aibawk paho chuan, ‘Ruah sur tam dan kha chu, a rawn in chuh thla nuk nuk a ni ber e’ an ti! Ruah fang len zawng leh a bit zawng tehna hi kan la neih loh avangin, ruahsur nasa leh tamin kan lei lung a nghawng dan chip chiar tak hi a hriat loh a. Kan hriat chu, ruah sur nasa takin a nghawng chhuah, leimin avangin mi 34 zetin nunna an chan a, heng zinga mi 6 chu kum 14 hnuailam an ni, mi 16-in hliam an tuar bawk. In leh lo chhia a tam a, kar kawng a ping nasa, lo leh sangha dil chhia te, leh tui lakna lamah buaina kan tawk nasa hle. Ram pa lai leng mual tam tak a min nasa a; Tlawng tui nut nasatna chhan pawh leimin a tam avangah ngaih a ni. Cyclone Remal avanga lei min a nasat em avangin, ‘Minpui kum vawi 2-na’ tia sawi theih a ni.
May ni 24, 2024 khan Cyclone Remal hi Indian Ocean hmar lam, Bay of Bengal tuipuiah a insiam tan a. May ni 25, Pathianniah West Bengal leh Bangladesh a thleng a, a ken tel ruah pawh 8.2mm kan lo dawng ve a, ni 26 leh 27-ah te khan 21.8mm leh 80mm kan dawng chhun zawm bawk. May ni 28 (Thawhlehni)-ah thlipui na zual a reh a, mahse he ni hi Mizoramah chuan chhiatna kan tawh ni a ni. State Meteorological Centre chhin chhiah danin, ruah hi 205mm zet kan dawng a, kan lei lung chaklo laiin a dawl lo. He thli chhe tleh hian Bangladesh, West Bengal, India Hmarchhak leh Myanmar te a nghawng a, mi 84 zetin nunna an chan a ni. Bangladesh-ah mi 19 an boral a; West Bengal-ah mi 6, Assam-ah mi 4, Meghalaya-ah 1, leh Mizoramah mi 34 zetin nunna kan chan a, a rapthlak hle. Kum 1992, August ni 2-a South Hlimen quarry chima mi 70 zetin nunna an chan hnua, mitthi tam ber tum a ni.
May ni 27 tukah Indian Meteorological Department (IMD) chuan, Cyclone Remal avanga ruahsur nasa leh thlipui tleh tur thu, inralrin tul thu a puang chhuak a. Mizoram Sorkar pawh a theih ang angin a inbuatsaih ve nghal a, May ni 27 zan laiah, May ni 28 (Thawhlehni) chu zirna in hrang hrang leh office khar a nih tur thu puan a ni. Pathianni atangin khua a cheng tan tawh a, Thawhlehnia ruahsur chu 205mm zet a tling. Thlipui tleh avanga chhiatna thleng sawi tur a awm tam loh laiin, a ken tel ruahsur nasa avangin lei a min nasa a, tui pawh a lian a. Tlawng lui lian chuan, kum 2017 kuma Sairang balu kaia tuilian sang lai ber chhin chhiahna pawh ft. 10 velin a pel a. Aizawl veng hrang hrangah lei a min deuh vek a, chhim lamah a nasa zual a. Thlanmual min hi hmun nga-ah a awm, hengte hi awihtlan pai vata inphumna leh tui luan kawr mumal lo a ni. Khaw kar kawng a ping nasa a; Zoram Medical College (Falkawn) kawng pawh kawi tinah lei min nasa tak tak a awm avangin, damlo leh mitthi te chu hlang hmangin mi tlawm ngai ten leimin karah ke-in an zawn a ngai hial a ni. Electric hrui lakna leh ban tlu leh chhia a tam avangin ni khat chhung eng pek theih a ni lo a; Tlawng lui lianin Reiek kaia tui pump-na khawl 30 chuang zet a hnawl chhiat avangin, thla 4 chuang zet chu Aizawl tui sem a mumal loh phah bawk. Ruahsur nasa nghawng hi a nasat em avangin, May ni 29 (Nilaini) pawh sorkarin chawlh a puang leh a ni.
DM&R chhinchhiah danin, Mizorama district hrang hrang khaw 167-ah chhiatna chi hrang hrang a thleng a. Tlawng tui lian a nasat avangin, Sairang-ah chhungkaw 57 zet chu hmun him lamah an inthiar chhuak a. Tui lian nasa in a ch$m chin chhin chhiahna hmun aia sangah inbeng bel se chu inthiar chhuah ngai hi an tlem ngei ang. Hlimenah pawh leimin theihna hmun hlauhawm awm avangin, Sorkar buatsaih hmun him lamah tun thlengin riak chhuak an la awm a. Leimin thei ven harsa leh senso hau tak tak tur anih avangin, hun engemaw ti chhung chu an riah chhuah chhunzawm zel a la tul maithei.
Leimin laka inven nan tui luan kawr a pawimawh zia kan hre tawh a. Sorkar pawhin theihtawp chhuahin, hmun hrang hranga tui luan kawr siam nan sum tam tham senna tur project a siam a. Heng kawr te hi a tulna hmunah tak zel siam ni se, kawr pui pawh vek bawk se la. Lung kan rem hian, kan thil dawl tur do zo ngei turin siam ni thin se, mithiam rawn ila, an thu i awih ang u. Fur laiin tui dah khawl ila, kan khawl thei lo anih pawhin, tuidawn tha tak siamin, kan in leh a vela cham bang awm lovin kawrah luang liam thei zel se. Lei vung hi a hmunah tak paih ila, kawt kai leh hmun hma siam nana hman kan duh pawhin, a dawlna tha tak i siam ang u. Thlanmual min kan tuar fo; kan thlan laiha tui a luh loh nan fimkhur ila, kan hmun hma azir zelin ruahmanna tha zawk pawh kan hre ngei ang. Media kaltlangin khawchin puan a ni thin, hengte hi ngai pawimawh ila. A tul ang zelin lo inbuatsaih thin ila; a hre lo awm palh theih anih avangin, ruahsur nasa tur leh thlichhe tleh tura thuchhuah a awm chuan theh darh zung zung bawk ang u. Chhiatna a lo thlen palh pawhin, khawtlang leh sorkar lama thuneitute hrilh hriat hmasak tur a ni.
Kan in leh a vel, kan veng, kan khua him zel theih nanchhiatna kan tawh hmain tul ang apiangah hma la zel ila, invenna atana senso hi chhiatna tawh hnua insen leh ai chuan a tlawm zawk zel a ni. Chhiatrupna chungchanga kan tihtur zeizia kan thiam theih nan, veng leh khaw tin aiawhte training neih thin a ni a. Heng huna kan thil zirte hi a taka kan bawhzui zel hi khawtlang himna a ni. Cyclone Remal avanga chhiatna rapthlak tak kan tawrh atangin i inzir ang u. Sorkar pawhin, chhiatrupna kan tawrh nasatna ni denchhen hian, May ni 28 hi leimin leh chhiatna dang kan tawrh nep thei nan, heti lama inzirtir uarna ni, ‘Mizoram Disaster Reduction Day’ atan hmang thei ila. Kan ram himna tur a nih rualin, chhiatrupna avanga nunna chan zawng zawngte tana lungphun awmze nei tak a ni ngei ang.