- Lal Sangzuala
Tun hnaiah Mizoram chu ziak leh chhiar thiam vekna State (Full Literacy State) tia puan kan ni a. India ramah hetiang dinhmun luah thei hmasa ber kan ni. Ziak leh chhiar thiam vekna han tih hian ram chhunga awm zawng zawngin kan thiam ta vek e tihna erawh a ni lo. NEP 2020 hnuaia Central scheme thar ULLAS-New India Literacy Programme danah chuan kum 15 chin chunglam ziak leh chhiar thiam 95% awmna chu Full Literacy State-a puan tur a ni a. Mizoramin an tiam chin aia sang 98.2% (PLFS) kan lo neih tak avangin he dinhmun hi kan lo luah ta a ni.
Mihring hmasawnna tehfung pawimawh tak pakhat chu literacy rate hi a ni a, kan teh zingin kan uluk thin hle. Internet-ah Mizoram dinhmun bik te pawh han zawng ila, data thar hmuh tur tha tak a lo awm leh thin. Chutiang bawkin Mizoramah ruihhlo khawih thin engzat nge awm tih han zawng ve chin mah teh. Kuminah drug addict engzat nge awm ang? Damdawi bar thin nge tam anga, inchiu thin? Chhanna a vang pharh mai ang. Heng tehfung pahnih hi zirchianna nei tur chuan ram pum suar tluan ngai ve ve a ni a, tun dinhmunah erawh kan hmalakna chin a inang lo tih a chiang hle.
- Kan dinhmun – zirchianna awm tawh atangin
Kum 2004 khan zirchianna neih a lo ni tawh a, mahse hemi tum hian mipa dinhmun chauh zirchian a ni. Kum 2019 khan Ministry of Social Justice and Empowerment chuan, ‘National Survey on Extend and Pattern of Substance Use in India’ tiin a tum khatna atan ram pum huapin ruihhlo ngai dinhmun a zirchiang a. Dec. 2017 – Oct. 2018 chhungin India rama State leh UT zawng zawngah, District 186-a In 200,111 tlawhchhuakin, mi 473,569 an kawm a. Respondent Driven Sampling (RDS) hmangin district 135-a ruihhlo ngai 72,642 an kawm leh bawk. He zirchianna hi vawiin thlenga kan ram dinhmun leh kan State dinhmun hriat theihna bul leh awmchhun a la ni ta reng a ni.
He zirchianna report ‘Magnitude on Substance Use in India, 2019’ in a tarlan danah chuan ruihhlo zingah zu kaihhnawiha buai an tam ber a. An zirbingna atangin 14.6% chuan zu an in a, chung zingah chuan kum 18-49 leh mipa (95%) an tam ber. Zu bikah chuan Mizoram dinhmun a tha angreng hle! Cannabis – Ganja leh a kaihhnawih hmang 2.8% an awm a. Mipa leh kum 18 chunglam an tam ber. Mizoram chu a sang lama paruknaah kan awm. Opiod (opium atanga siam ruihhlo, No.4 tia kan hriat lar leh adt.) hi ram pumah 2.1% hmangtu an awm a. India ram state zingah Mizoramah hmangtu tam berin, 6.9% zet kan awm! Heng bakah hian Sedatives leh Inhalant drugs hmang thinah pawh Top-5 kan hauh leh bawk.
Kum 2017 khan Social Welfare Department hnuaiah Mizoram chhunga ruihhlo ngaite dinhmun zirchianna ‘Baseline Survey on extend & pattern of drug use in Mizoram’ neih a ni. He zirchhianna hi RDS hmang bawka neih a ni a, Mizoram kil hrang hranga ruihhlo ngai 2633 te kawm (interview) an ni. Report in a tarlan angin ruihhlo chi hrang hrang zingah zuk leh hmuam, opiod leh a kaihhnawih, Amphetamine Type Stimulants (ATS) leh sedatives hmang an tam ber.
Heng zirchianna pahnih neih anih atangin kum pawh a lo vei ta nual a, thil tam tak a lo danglam tawh. Vawiina kan ram dinhmun hi eng chiah nge a nih tih pawh hriat hleihtheih a ni ta lo. Tun hnaiah ruihhlo ngai khawlaia teirawlai an tam thu News kaltlangin kan hre fo a. Duty hrang hrangin chhun zan zawmin khawpui an ven a ngai ta hial! Heti lamah thawktute sawi danin drug addict khawlaia tei kual thin hi mi 1000 vel niin an sawi a. Heng teirawlai chauh hi kan rama addict awm te chu an ni ang em?
- Ruihhlo ngai (IDU) zat chhutna
Kan dinhmun dik tak chu hriat chat theih a ni lo anga, a bawr vel erawh chhiarkawp dan hmanga chhut theih a ni. Chumi atan chuan data behchhan tha tak a awm hmasak a tul a. Chutiang data tha tawk tak a awm chuan vawiina kan dinhmun leh nakina kan dinhmun ni thei mai tur chhutlawkna (projection) a siam theih ta thin a ni.
Mizorama ruihhlo ngai dinhmun zirchiang tur hian SW&TA Dept. RTI chhanna (March 2025) behchhana chhut chhuah tum hmasak a ni a. RTI chhanna March 2025-a kan dawnah chuan home leh centre hrang hranga ruihhlo ngai enkawl mek 4050 an awm a. ‘Baseline Survey on extend & pattern of drug use in Mizoram, 2017’ data-ah ruihhlo ngai centre/home a enkawl (in-patient treatment) chu 50.8% an ni. Heng data pahnih tangkawpa kan chhut chuan tun dinhmunah ruihhlo ngai 13,000+ an awm niin a lang a. Nimahsela, chik zawka han chhuiin RTI data hi a rintlak tawk lo a, zirchianna atana hman chi niin a lang lo a.
Central sawrkarin a zirchianna ‘National Survey on Extend and Pattern of Substance Use in India-2019’ hmanga chhut that leh a ni a. He zirchhianna hian Mizorama ruihhlo kan hman dan a khaikhawm kim tha hle. Chung zingah chuan tunlaia kan buaina ber pakhat inchiu thin (Injecting Drug User) te dinhmun atangin kan chhui dawn a ni. Report-ah hian kum 2017-2018 chhungin Mizoramah inchiu thin mi 28,288 an awm tih kan hre thei a. Kum 2011 chhiarpuiah Mizoramah mihring 1,091,014 kan awm a, kum 2001 chhiarpui atanga kan punna hi 22.78% a ni. Hemi anga kan than zel chuan kum 2018-ah mihring 1,259,491 kan awm tling tawh tura ngaih a ni. Heti anih chuan kum 2018-ah hian Mizoram mihring awm zat atanga chhutin 2.224% chu inchiu thin tihna an ni. Kumtinin mihring kan pung deuh deuh zel a, ruihhlo ti kan punna pawh hi mihring kan tam ang zelin a pung ve tho tura ngaih a ni. Exponential Growth formula hmangin vawiina kan dinhmun leh kum lo kal leh tura kan dinhmun hetiang hian chhut chhuah theih a ni.
Exponential Growth: P (t) = P0 (1+r)t
Solution Link
Kum 2018 atang khan hmasawn lam pan zel tur angina han chhut ta ila. Kuminah (2025) chuan mihring 1,487,434 vel kan awm tawh ang a, ruihhlo ngai (inchiu thin) mi 36,818 an awm tura beisei a ni. Tun dinhmunah chuan kum tin ruihhlo leh a ti thin an pung zel niin a lang a, hetiang zela san lam kan pan chuan kum 2030-ah mihring 1,668,246 awm tawhin, inchiu thin (IDU) mi 44,993 vel kan awm tling tawh tura rin a ni. Kum 2018-ah mihring awm zat atanga 2.224% vel an inchiu laiin kuminah chuan 2.467% a tling chho thei a, kum 2030-ah chuan 2.650% a tling chho hial tawh tura chhut a ni.

- Ruihhlo avanga thihna
Mizoram Excise & Narcotics Department chuan ruihhlo avanga thihna hi uluk takin kum 1984 atangin a vawng tawh a. Mipa leh hmeichhia, ruihhlo an thihpui leh an kum bithliah chiang taka chhinchhiah thin a ni. Chu data in a tarlan dan chuan kum 2004-ah thihna thleng tam berin, mi 143 zet an thi a, hemi kuma mitthi zat 4661 atanga chhutin 3.06% a tling pha. Tun hnaiah chuan kum 2023-ah an tam leh hle a, mi 76 an thi. Nikum (2024) chhung khan mi 67 (mipa 58, hmeichhia 9) an thi leh a, kuminah (upto May 22) mi 29 an thi tawh bawk.
Ruihhlo avanga thihna chungchang data a awm tha viau a. Chutih rualin kum tina kan dinhmun a su nasa hle thung. A changin a sang viau a, a hniam leh thut a, hei vang hian kumina kan dinhmun tur leh kum lo la awm tura kan dinhmun ni thei hi chhut lawk thiam a har hle. Wang Tranform Formula hmangin kum 2025-a ruihhlo vanga thihna awm thei tura beisei zat leh kum lo la awm tura kan hmabak thihna awm thei te lo chhut leh ila.
Wang Transform (Cummulative Probability Shift): F(x) = Φ(Φ−1(F(x))+λ)
Solution Link
Wang Formula hmanga kan hmuhchhuah theih chu kan data neih tharlam ber (2025) ah May thla thlengin mi 29 an thi tawh a. Wang Formula hmanga Z-score (mean of dataset – a laihawl tak) kan chhut chuan -3.98 a lo chhuak a, kum dang ang zela thihna a thleng chho anih chuan kumin (2025) chhungin mi 72 an thi tling tura ngaih a ni. Ruihhloin min chim reng a, ruihhlo ngai kan pun zel chuan kum 2030-ah kum khat khat chhungin mi 129 velin nunna an chan tawh tura chhut a ni.
IDUs & Drug-Related Death in Mizoram (2018-2030)

- Tlangkawmna
A hma lama kan sawi tawh angin heng zirchianna nei tur hian data kimchang tak neih a tul a. Data hlui leh rintlak loh hman chuan kan thil zirbing leh kan hmuhchhuah te hian kawng dang an hawi daih thei a ni. Tun tuma kan data hman pawh hi kum 2019-a tlangzarh tawh kha a ni a. Kum te a lo vei nual tawh bakah a hun takah ram chhiarpui (Census) kan neih loh avangin eng emaw chinah a buaithlak hle.
He zirchianna hi zaa zain a dik vek lo tih hre nawn leh ila. Vawiina kan hun tawng mek leh nakin lawka kan dinhmun tur rin/chhut lawkna (projected) mai a ni. Heng kan chhut chhuah ai hian kan dinhmun a chhe viau thei a, rin aiin kan lo tha fe thei bawk. Tun hnaia kan dinhmun dik tak tuma’n kan hriat miau loh avangin zirchianna mumal zawk neih a tulzia erawh kan hre thei ang.
Ruihhlo ngai te chungchangah ram pum angin hun rei tak kan mutthlu tawh a, anmahni dap chhuah, enkawl leh sim tura puihna kawngah a hma aiin ngaihtuahna kan sen a tul. Ram hmasawnna tehfung dangte kan ngaih pawimawh ang bawkin ruihhlo ngai dinhmun hi thlahthlam lo a kan vilven a tul ta hle. Kan ramah hian kumtin ruihhlo ngai an pung deuh deuh nge an kiam phah, kan inenkawlna te hian rah tha an chhuah em tih te hi chik zawka kan ngaihven a hun tawh a ni. He Full Literacy State-ah hian ruihhlo ngai leh thihpui hi kan rin phak aiin a sang fe thei ania!
- References
- De Jong, P., & Marshall, C. (2006). Mortality projection based on the Wang transform. Department of Actuarial Studies, Macquarie University. https://doi.org/10.2139/ssrn.933741
- Ministry of Social Justice and Empowerment. (2019). Magnitude of substance use in India. https://socialjustice.gov.in/writereaddata/UploadFile/Survey%20Report.pdf
- Social Welfare Department (2017). Baseline survey on extent & pattern of drug use in Mizoram. https://socialwelfare.mizoram.gov.in/uploads/attachments/799a2da9e2061826f5855c871680815c/pages-64-baseline-drug-survey.pdf
- UNODC (2002). GAP toolkit module 3: Prevalence estimation – Indirect methods for estimating the size of the drug problem. https://www.unodc.org/pdf/gap_toolkit_module3_estimation.pdf