- Dr. C. Lalrampana
KHÛP RUH NÃ:
Ruhno (Cartilage) hi ruh leh ruh innâwt tur venghimtu, ruh leh ruh inkar tuah remtu palai, ruh chuktuah vuak zawmtu timûr (tissue) kawngkapui kawpza ang maia thlep tawn thei a ni a, amah hi timûr hlâwm ruh tak, nêm leh kúl thei chak tak si a ni. Khûp kara ruhno (cartilage) hian malpui ruh leh ngalruh suihfinin a laiah khûp ruh toh lawt a awm a, khûp ruh toh lawt chung leh a sir tuak tawn tawnah ruhno chuan a hual khat vek thin. Taksa pum puiah lirthei sawh na lutuk tur vengtu (shock absorber) angin hna pawimawh tak a thawk a ni. Ruh tawp lama ruhno (cartilage) hian ruh inthial (friction) tur a vengin a titlem a, ruh siksawia hman hunah a inthial tur a veng thin a ni. Taksa hmun hrang hrang pawimawh lai apiangah Pathianin taparia kawpza tha chi aia tha zawk daih a vuah tihna a ni ber mai. Kaiza leh kiu duh ang anga kan thleh theih chhan hi ruhno (cartilage) vang a ni.
SCIATICA NATNA:
Sciatica ve thung hi chu kâwng, khêl leh mawngtam bawra tha tawm, sawng, ze, hit leh nâ avanga awm a ni thin. Zangruh tawp, kâwng atangin dinglam leh veilamah thahrui lianpui pui pathum inthlung chu hnuai lamah inthlung thla zelin kaizaah thahrui paliin a kak peng thla zel a, châwn leh kheimit hnuaiah inzam thla zelin ke zungpui hmawr thlengin a inzam a, chu chu Sciatic nerve chu a ni. Hei hi a nata a vùna a tawm chuan a na êm êm a, a sentut thei a, a hit, ze, hit chur churin a awm a, mi a pawt khawng tlat a, kal, chet leh vei vel a harsa hle thin.
A LANG NAWN THEI EM?
Sciatica nã emaw ruhno (cartilage) ral nena inzawm natna chu a dam hnuah pawh a lo langleh thei em tih zawhna chhanna chu ‘yes, theih e’ tih hi a ni.
A chhan bulpui ber chu, herniated disc emaw bone spur ang chi chu a kimchang lo a nih chuan, harsatna a lo lang leh thei tihna a ni.
Taksa awmdan leh rilru puthmang (Posture) tha lo, insawizawi neih loh, emaw inherh nawn fo hian natna a rawn thlen nawnleh thei bawk.
Kum upat tar chak loh chhoh zel chuan ruhno (cartilage) chu a lo ral tial tial a, a na a lo langleh thin a ni. A lo awm leh theihna tur tihziaawm nan insawizawi fo leh ei tur tha (balance diet) ei hian nasa takin a pui thei a ni.
Ruh no (Cartilage) hi ruh aiin a mâm zawk a, a nêm (flexible) zawk bawk a, hei hian chet vel a tiawlsam zawk a ni, ruh inzawmnaa inthial (friction) a titlem bawk. Chu chuan eng cartilage nge a nih tih a tilang thin a ni.
He natna hi thil chi hrang hrang avanga lo awm thei a ni a, chungte chu:
Herniated Discs: zângruh chhunga disc pakhatin sciatic nerve a nêkbeh (compress) tlat chuan a na thin.
Bone Spurs: Thazam (Nerve) nektu ruh a lo than len hian a na hle thin.
Hnungzâng hnuai lama thazâm (nerve) tina thei thil a lo thlen hian taksaah hit chur chur, sâ leh zê, za chuai chuaite a lo awm thei a, a na êm êm a, thazam nena hriatna (sensation) tiin an sawi fo bawk. Chu chuan Sciatica chu eng nge a nih tih a hrilhfiah thei thin a ni.
A TIHZIAAWMNA:
Khup ruhno (cartillage) nâ leh sciatica natna tiziaawm tur hian Cnidium, purunvar, leh antam tel (mustard oil) chawhpawlh hian ruhseh, ruhna, thana, tihrawl nâ leh taksa nate nen a tiziawm thei a, he thil chithum sawngbawl (recipe) hmang hian inzutna damdawi tha tak siam theih a ni. Heng thil chawh pawlh hi nitin uluk takin a na laiah zingkar, chhun leh zan mut dawnah hnawiha uluk taka tuai a, nuai sat var thin tur a ni. Hei hian ruh nâ, thana damdawi ei chite chu a pui tha thei hle a ni.
Chuvangin, hetiang natna neite chuan mahnia siam chawp theih damdawi tarlante hi hman tangkai theuh tum ila mahnia damna hmuh nan a tangkai thei hle tih hriat reng a pawimawh.
CHAWHPAWLH DAN TUR:
Antam tel (mustard oil) 100-200 ml chhuang sa la, India purunvar mum 4 thlak rawh. Purûn a hmin sen thap hnuah i dah dai deuh ang a, tichuan, cnidium thirfiante 1 telh la, uluk taka chawhpawlh tur a ni. I chawhpawlh hnuah bur (bottle) thianghlimah dah tawh mai tur a ni.
A HMAN DAN:
I thil chawhpawlh (recipe) chu ruhna, thana, tihrawl na lai apiangah uluk taka hnawihin zût sa vut thin ang che. I vun kuaah uluk taka I zut luh thin chuan zawi zawiin i nâ a lo dam mai dawn a ni. Hetiang hian nitin vawi 3, zing, chhun leh zantin mut dawnah hnawih/zût thin ang che.
Hetiang natna neite tan hian indimdawi a pawimawh hle. Bawngsa leh arsa leh satisen lam chi insum theih a tha a, meizial kuhva, sahdah, sikhar leh sathau, mawm lam insum a pawimawh hle bawk. Insawizawi luat tuk pawh natna belhchhahtu a ni thei bawk. Chuvangin, a tuldan ang zela nun inthlakdanglam thiam hi damdawi tha tak a ni e.
Tin hei baka ‘Cartilage Friction’ tana conventional medicines damdawi hman tlangpui chu:
NSAIDs (Steroidal anti-inflammatory- ‘ibuprofen’ emaw ‘naproxen’ emaw ang chi te, ‘analgesics’ ‘acetaminophen- ang chi natna tihziaawmna atana hman thin te; ‘Corticosteroid injection’-te ,leh zai (surgery)-te a ni.
Cartilage friction atana ramhmul damdawi hman thin tlangpui chu: Aieng (curcumin), Sawhthing; Boswellia, Indian frankincense tia hriat bawk, leh thingpui (Green Tea), antioxidants tamna, oxidative stress-te hi nachhawkna atan a tha hle. Tin. Willow Bark’ hi Aspirin nena inang chiah chiaha ngaih a ni a. Amahah hian ‘salicin’ a awm a, chu chu nachhawkna tha tak a ni. Devil’s Claw hi a natna tihziaawmna atana hriat lar tak a ni bawk. Heng ramhmul (herbs)-te hi thing pui in tur leh ei tura telh hian cartilage tan tha hlea ngaih a ni. Tin, homeopathy damdawi hman thinte chu-Rhus tox; amica montana; Ruta graveolens leh symphytum leh bryonia alba-te pawh hman an ni.
Sciatica damdawi atan hian nachhawkna acetaminophen NSAIDs-naproxen, ibuprofen, cyclobenzapine, gabapentin, pregabalin leh steroid injection-te hman baka zai (sugery)-te pawh a tul thin a ni.
Ramhmul damdawi hmante chu-Aieng (curcumin), devil’s Claw, white willow Bark, Ashwaganda-te a ni. Homeopathy Damdawi hman thinte chu-colocynthis, magnesia phosphoric, gnaphalium leh rhustox-te hman an ni.
Heng inenkawlna hrang hrangte hi hlawhtling taka hmang tur chuan physician thiam tak leh health care providers-te berawn hmasain hmang thin la i tan a him ber a ni tih hre reng ang che.