Revolution kan mamawh ta em ni?

  • Dr. C. Lalrampana

“Revolution” tih thumal hi Latin tawng “revolutio” tih atanga lak a ni a, chu chu “inherna emaw inzial let” emaw tihna a ni thei awm e. He Latin tawng hi “revolvere” atanga lak a ni a, “re-” “nawn” emaw “thar” emaw tihna leh “volvere” (“Tel/zial” emaw ” her/vir” tihna a ni. A awmzia takah chuan “revolution” hian van lam thil, planet inher emaw, arsi orbit emaw ang chite che vel a kawk mah zawk a ni. Hun a lokal zel a, chu thumal chu khawtlang, politics, emaw thil dang emaw, inthlak danglamna emaw, a tel a ni.

Tunah chuan “revolution” tih thumal hian awmze hrang hrang a huam a, chung zingah chuan: Astronomical Revolution: Van lama thil awm inthlak danglamna te, Political Revolution: Sawrkar emaw khawtlang emawa inthlak danglamna bulpui ber te, Social Revolution: Khawtlang nunphung, hlutna, a nih loh leh institution-a inthlak danglamna lian tak lo awmte leh Technological Revolution: Thil siamna khâwl (Technology) lama inthlak danglamna sang tak leh thuk tak lo thleng thinte hi a huam a ni.

Revolution tih ngaihtuah chhuahna (concept) hian mihring history a siam a, phurna a siam a, society a thlak danglam bawk.

Revolution hmasa ber chu? Hun kal zelah revolution concept hi a lo thang chho zel a, kawng hrang hrangin a hrilhfiah theih a ni. Mahse, khawvel chanchina nghawng thuk tak nei revolution hmasa pawimawh tak tak thenkhat chu tarlang ila:

  1. The American Revolution (1775-1783): He revolution hi revolution bul tanna a ni a, khawvel pumah movement dangte a tichak a ni. United States din chhuahna kawngah a hruai tha hle a, zalenna, democracy leh mahni inrelbawlna thu bulte a ngai pawimawh hle bawk.
  2. The French Revolution (1789-1799): Historic-a hun pawimawh tak, French Revolution hian zalenna, intluktlanna leh unaute ngaihdan a theh darh a. Europe leh khawvel politics-ah nasa takin a nghawng a, tunlai hnam nation-state leh democracy-te hi a hrin chhuah a ni.
  3. The Haitian Revolution (1791-1804): Bawih helna hlawhtling tak a nih avangin Haiti chu hnam zalen tak a ni ta a ni. He revolution hian colonial power leh racial oppression chu a dodal nasa hle a, khawvel pumah abolitionist movement-te a fuih thar a ni.

Khawvel huapa inthlakdanglamna “World Revolution” tih hian heng revolution chihrang hrangte hi a huap a, nghawng hrang hrang a neih dan a kawk thei vek bawk awm e. Atlantic Revolutions, American, French, leh Haitian revolution-te bakah hian hetiang kaihhnawih chihrang hrang hi sawi tur engemawzat a la awm thei bawk. Heng revolution hmasa ber berte ziarang pawimawh tak thenkhat chu tarlang ila: Zalenna leh intluktlannate ngaih pawimawh dan leh mimal dikna, zalenna leh intluktlanna pawimawhzia a tilang a. mi hausa, leh sawrkar thiltihtheihnate chu an buaipui fo thin. Global Impact: Heng revolution-te hian nghawng thui tak a nei a, tunlai politics, khawtlang leh khawvel pum huap inlaichinna tha a siam chho zel a ni. Heng revolution-te hian nakin lawka movement hrang hrangte dinna tur lungphum a phum a, tunlai khawtlang leh politics pawh a nghawng chhunzawm zel a ni.

Pope Francis chuan Isua kha revolutionary figure angin a sawi a. A sawi dan chuan Isua zirtirna chu thlarau lam chhandamna mai ni lovin khawvel chu lainatna, dikna leh inpumkhatna hmuna chantir a ni. “Isua chu sakhaw din turin a lo kal lo va, nun dan tha siam turin a lo kal zawk tih a sawi uar hle a, remna, ngilneihna leh mi hnuaihnung zawkte ngaihsakna nun a zirtir a ni” a ti.

April 21, 2025 (07:35 CEST)-a famdairial chang ta Pope Francis (88) khan Isua chungchanga a ngaihdan pawimawh thenkhat a sawileh chu: Isua kha mihring hrehawm tawrhna, inthlauhna leh inthenna hrui tichat tura tirh revolutionary figure ang niin a sawi a. “Isua thuchah chu mi zawng zawng tan hmangaihna, ngaihdamna leh intluktlanna chungchang a ni a, a hnung lam emaw, a dinhmun emaw thliar lovin inhmangaih leh inngaihsak tawnna pawimawhzia a sawi uar hle a ni” a ti. Radical Inclusion-ah chuan Isua zirtirna chuan ramri a pel a, chu chuan inngaihtlawmna, lainatna leh midangte, a bik takin mi rethei leh tihduhdah tuarte tana nunna leh damkhawchhuahna a thlen a ni. Pope chuan a hnungzuitute chu Isua hmangaihna, rawngbawlna leh dikna thute chu a hrilh a, khawvel pum huap inpumkhatna leh inthenna politics kalsan tura thawk turin a fuih a ni. Amah ngeiin a sawi dan chuan-“Isua hi thlarau mi a ni mai lo va, mihringte hrehawm tawrhna, inthlauhna leh inthen darhna titawp tura tirh, revolutionary figure a ni bawk,” a ti. Isua chuan hnam dan kulmuk hrilhfiahnate chu a dodal a, mi dangte chunga lainatna, ngilneihna leh rawngbawlna nun neih a pawimawhzia a ngai pawimawh zawk niin a sawi.

Mizoram dinhmun mek pawh hi ngun tak leh uluk taka thlir hian inherdanglam/inthlakdanglam (revolution) kan mamawh tawh hle a; abik takin Political revolution leh social revolution kan mamawh zual niin a lang. Mizo District Council 1952 atanga chhutin kum73 zet kan hmang liam mek; kan hawiher leh sukthlek dan danglam tehchiam a awm lem lo niin a lang. Ram hruaitu apiangin lalna leh thuneihna an chanin mahni tanghma hai, duhamna, eirukna, hlemhletna, mahni chhungkhat laina leh vua leh vang induhsakna thlarau sual hlirin a la bual ã chho zel niin a lang. Tuna enchhin huam, kalphung thar sawrkar inti meuh pawh hian a taka danglamna reng a nei chuang lo. Chuvangin, Zoram mipui leh thalai lehkhathiam zawkte hian bengsikin ngaihtuah se, tharum thawh lo (non-violent) movement hmangin political & social revolution nei tur hian hma lak a hunin a pawimawh takzet ta a ni tih hriain rawn pen chhuak thuai thuai se, raltiang ram nuam Zoram thar kan kai ve thei ngei ang.

Leave a Reply

error: Content is protected !!