- Dr. C. Lalrampana
India Danpui hi article 448 a awm a. Original Constitution 1950 khan article 395 a awm a, part 22 leh schedule 8-ah then a ni. Hun kal zelah vawi tam tak dan siam that a ni tawh a, article thar dah belh a nih bawk avangin a pun belh ta a ni. Tuna Constitution kan hman mek hi August 2025 thleng khan Article 448 niin, part 25 leh schedule 12-a awm ta bawk. Heng zinga langsar leh pawimawh zual bung 19-na leh 25-28-te hi thlir zau lawk teh ang.
India ram danpui Article 19-na hi mipui hnena zalenna thenkhat, thu sawi theihna, remna zawnga inkhawm theihna, pawl din theihna, India ram puma zalen taka kal theihna, ram chhung khawii lai hmun pawha awm leh chên theihna, leh hnathawhna, sumdawnna eng pawh kalpui theihna tur dikna bulpui, fundamental right a ni. Heng mimal dikna chanvote hi humhalh a nih laiin, State chuan ram himna, vantlang inrelbawlna, nungchang, leh mipui vantlang tana tha tur dang atan khapna leh humhalhna dan dik tak a siam thei a ni. Article 19-nain min pek zalenna pawimawh tak takte chu:
- Zalen taka thusawi theihna. (19(1)(a)):
- Remna leh ralthuam hum lova inkhawm theihna. (19(1)(b)):
- Association emaw union emaw din theihna. (19(1)(c)):
- India ram pumah zalen taka kal theihna. (19(1)(d)):
- India ram hmun khawiilai hmunah pawh awm leh chên theihna dikna chanvo. (19(1)(e)):
- Profession eng pawh thawh theihna, sumdawn theihna. (19(1)(g)):
State chuan heng dikna chanvote hi uluk tak leh fimkhur takin a humhalh tur a ni. India ram thuneihna leh rinawmna a vawng reng ang a. State himna tur a ngaihtuah tur a ni. Ram dang hnamte nena inlaichinna tha tak takte a humhim tur a ni.
India hian khawvel sawrkarah danpui constitution a ngah ber a, Pathian erawh chuan Danpui 10 chauh a nei. Mahse, khawvel ram zawng zawng leh India ngei pawh hian Pathian Dan 10 an behchhan vek a, hei hian Pathian ropuizia a lantir chiang hle. India khua leh tuite tluka dikna chanvo bulpui, fundamental right nei tha hi kan awm lo a tih theih hial awm e. Hetih lai hian keimahni leh keimahni’n kan dikna chanvo hlu tak kan neihte chu kan inpalzutsak fo thin. Abikin Article 19 (1) (a); (c); (d); (e)-te hi kan inrahbehsakin kan inpalzutsak thin a ni. Sakhaw zalenna dikna chanvo mimal tinte’n kan sakhaw rinnate zalen taka kan thlan, kan tih leh thehdarh theihna tur principle kan la nei cheu bawk. Chu chu Danpui Constitution Article 25-28-ahte tarlan a ni. He dikna chanvo bulpui hi vantlang inrelbawlna, nungchang, hriselna, leh state-in khawtlang nun siamthatna leh hamthatna tur ruahmanna a kalpui theihna tur dan kalphung a siam a ni.
He dikna chanvo hi inrabehsak kan ching thin. Chungte chu tlem tarlang lawk ila:
Mizoram Merchant Association (MMA) General Assembly chuan April 11, 1970 khan “Mizoram chhunga dawrkai zawng zawngte’n Sunday ni chuan dawr khar vek tur a ni” tiin an rel. He dan hian Shabbat hmang leh hnamdang dawrkai sunday-a dawr hawng chite dikna chanvo a rahbehsak chiang hle a ni.
YMA Inleng, Diakkawn Branch YMA-Kolasib,Vol. 1, Issue No. 7. Aug 16, 2001 Bi-monthly YMA Diakkawn Branch, Kolasib chuan-”Ngenna leh Hriattirna”
tih thupui hmangin an area chhungah Auto Taxi leh Hawker-te Pathianni bikah duty lo
tur leh dawr hawng lo turin a ngen a, a khap bawk niin a lang.
Tuikual South YMA Chanchinbu vol xiv Issue No. 21, dt, 2.6.2002 (Sunday) chuan-”Sunday-a dawr khar leh inzawrh” tih thupui hmangin Sunday-a dawr hawn leh inzawrh ching lo tura Branch-in ngenna a lo siam tawh thin chuan ngaih pawimawh a hlawh lova, Ngai pawimawh lote chunga hma lak dan tur Branch YMA-in a ngaihtuah mek a ni” tih an chhuah.
Bawngkawn Branch YMA Executive Committee, Sept. 16, 1998 khan Bawngkawn Branch YMA chuan thu a chhuah a, YMA Bawngkawn Branch Executive Committee chuan Bawngkawn V/C huam chhunga dawrkaite sunday nia dawr khar turin a ngen a, He ngenna hi dawr neitu tinin min zawmsak theuh kan beisei” tiin an chhuah.
Kulikawn Branch YMA, 13.10.2000 khan Kulikawn Branch YMA chuan hetiang hian thutlukna an siam a- “Chawlhni (Sunday)-a kan veng chhunga dawr la hawng luite hian khar tura ngenna an ngaih pawimawh loh em avangin mi tumahnin anmahni dawr lo tura ngen turin an dawr kawtah duty ni se” tiin an rel a. Tichuan, 15.10.2000 khan hmeithai rethei tak dawrah chuan tlangval an duty-tir ta a niin a lang.
Pangbalkawn All NGO lehkha May 28, 2025 khan Pangbalkawn All NGO-in Zotea SDA hnenah lehkha an pe a. An veng chhungah kohhran dang din an phalloh thu an hrilh.
Rotlang ‘E’ Branch YMA Rotlang ‘E’ Branch YMA-in Pu Ramkulhate chhung May 13, 2025 khan lehkha pein an khuaah kohhran dang awm an phal loh thu an hriattir a ni.
Khingte khian India khua leh tuite sakhaw zalenna (secularism) chu a rahbehsakin a palzutsak chiang hle tih a hriat theih. India ram UT/State dangah hetianga sakhaw zalenna inrahbehsakna hi hmuh tur a awm ve em? tih chu zawhna pawimawh tak a ni. Tin, Article 19 (1) (a); (c); (d); (e)-te pawh kan inpalzutsak thin. Abik takin India ram khawiilai hmunah pawh awm leh chên theihna dikna chanvo, Article (19(1)(e) hi kan inpalzutsak nasa hle. Hetiangin:
Jan 9, 2015 zana pawisawi lo mi 5 nunna laksaktu nia puh Laltlanchhuaha chu Republic veng khua leh tui a nihna hlihsak a ni.
July 19, 2025-a Pi Runliani (80) thattu nia puh Vanlalmuanchhanate chhung chu Maubawk veng atanga hnawhchhuah an ni.
April 8, 2025 zan khan Heroin hawng 440 tawlhrutua puh Henry Lalbiakzinga Chhundeng chu ensan niin a bungraw neihte suasam sak niin a lang.
August 29, 2025 zana Pistol-a mi kaptu Rochhingpuiate chhungkua chu Bawngkawn veng atanga hnawh chhuah an ni.
Heng lo pawh hi tarlan tur tam tak a la awm; a langsar zual leh thar lam deuhte kan han tarlang mai a ni e.
Khing misual khawtlangin a hremte khi thil tih âwm tak niin lang mah se, an dikna chanvo erawh paihsak emaw, inrahbehsak theihna kan nei lo tih kan hriat a pawimawh hle. Dan rorelna Court pawhin convict mah se, mimal dikna chanvo an neihte hi a palzutsak thei lova a paihsak ngai hek lo. An tihsual phu tawka hrem erawh an ni thin. Chuvangin, misual tan vang ni lovin mob rule hmanga kan che vak zel mai thinte leh tisual ve lo an chhungte thlenga tawrhtir thin hi kan thuneihna piah lam, kan chin fo loh chi niin a lang. A tisualtu, misual erawh manchhuaha an phu tawk hremna pek ngei an nih theih nana theihtawp chhuaha tanrual erawh a pawimawh takzet tih i hrenawn mawlh ang u. Chuvangin, inhnawhchhuah theihna kan nei em? tih zawhna chhanna chu “Nei lo” tih hi a chhanna dik tak chu a ni e.