- Lalfakzuala Ralte
Bu Hming – A LAI TAKA MIHRING – Mahni Inpathianna
Ziaktu – Lalnghakmawia Khiangte
A man – Rs 200
Phek zat – 192
Edition – First Edition, 2025
Mihring nun hi a tuihal em em reng a, zawn a nei thin a, hlimna te, chawlhna te, nun awmzia te, damchhan te a zawng thin a ni. Mi tin mai hian hringnun hi kan ngaihtuah thin a, chu kan ngaihtuahnaah chuan keimahni hi a lai takah kan indah fo thin a, chu ta tang chuan thil dang te pawh hi kan thlir ta thin a ni. Tun tuma a lai taka mihring awm dan erawh, kan sawi tak zul tho ni si khan tlemin a dang deuh ang.
Kan mizo novelist ropui, C. Lalnunchanga’n a novel te a tawpna nei sain, chumi va pawh tur chuan a thawnthu hi ka ziak thin, tia a sawi ang deuhin he lehkhabu ziaktu hian a tawpna hmu sain, goal nei ranin, min hruai tumna nei chungin a bu chhung thuah hian thil hrang hrang min fan pui ni berin a lang. He lehkhabu hi a bu hminga a lan ang hian mihring nihna leh a dinhmun chungchang a khelna a ni ber a. A ziaktu hi Pastor a ni a, a secular background hi MA (Ancient History) a ni bawk a, theological graduate a nihna mai bakah, a secular background pawh he lehkhabuah hian a hmuh theih. He lehkhabua bung hrang hrang te hi a inzawm tha hle a, awmze nei (systematic) taka rem a ni bawk a, a bu ziaktuin eng nge a sawi tum ber hre tur chuan a tir atangin engmah hmaih lovin a indawta chhiar ngai chi a ni.
- A chhung thu tlangpui
A bu tir lamah hian mihring nihna lam a rawn sawi a, a bu chawhnu lamah erawh Pathian thu lamah min luhpui ta thung. A bung hmasa ber atang hian eng lam hawi nge a nih dawn tih chu a lang nghal ruak thei a. Tunlaia kan buaina neih (contemporary issues) lam a rawn chai chho nghal a, social criticism lamin bul a rawh tan a, chu lam chu bung tinah kan hmu chho nawk bawk.
Bung hnihnaah hian Apotheosis leh Autotheism chungchang a rawn sawi a, khawvel history enin mahni inpathianna chungchang a rawn chhui chho a, mihring hi ropui em ema inhria, pathian ang hiala kan lo inngaih chhoh dan te a rawn tarlang. A bung dawt lehah erawh, non-anthropocentric taka rawn thlirin, mihring chu thilsiam dang te aia kan chungnun bik lozia chiang taka rawn sawiin, mihring, chungchuang taka inngaihna atangin min birh thlak pui leh a; thilsiam dang te an lo lang. Tichuan mihring chu thilsiamah a lo ropui bik lohzia a sawi viau hnuah bung linaah erawh chuan mihring chu Pathian anpuia siam kan nih thu leh thilsiam dang te aia chungnung zawk leh Pathian aia hniam siah min awm tir leh a, chu chu ‘A lai taka ding Mihring’ a ti a, chu chu a bung dang zawnga kan hmuh tawh tur chu a ni; Pathian leh thilsiam dang te inkara awm mihring chu.
Chu a lai taka awm mihring chuan nunah hian mamawh a neih thin zia a rawn sawi chho leh a, bung 5, 6 leh 7-ah te hian mihring nun a famkim lohzia te, mamawh a neih zia te leh chu a mamawh hlimna chu thil hrang hranga a zawn thu te a rawn sawi a ni. Tichuan a bak zawng a bu chawhnu lamah hi chuan Pathian thu lam min hawipui ta a, zawhna atangin chhannah a kai lut a, zawn nei mihring chu chhanna rawn pek a tum ta a ni.
- A chhung thu thlirna
He lehkhabu ziaktu hian a tir lama kan sawi tawh angin tum fel tak, a chhiartute hruai luh tumna a nei a, chumia min hruai luh tum chuan kawng hrang hrang min zawhpui a, thil hrang hrang min hrilh a, mihring nihna atangin mihring nunin a zawn, a mamawh te a sawi a, tichuan a tawpah mahni inphatnaah min hruai lut ta a tih theih ang! Tunlaiah mahni kan indah pawimawh ta hle a, kan hlimna tur zawngin kan vah vel thin thu chu a bu chawhma lamah kan hmu a, a chawhnu lamah erawh chuan mihring chu tlawm tur kan nihzia thu a rawn sawi uar chho ta a, Lal Uzia atanga ‘Ka pa Khuma’ chena rawn hrutin, midang te tana nun te, inngaihtlawmna te, Isua anga nun te chu a tawpa min hruai luhna chu a ni.
He lehkhabuah hian a ziaktu hian a argument, a tanfung tihnghet turin (a tir lamah a bikin) Pathian thu leh theologian leh Biblical scholar-te sawi ni lovin, secular lama mi thiam leh hmingthang (secular intellectuals) te a hmang nasa khawp mai a, entirnan, mihringin a nunah sakhuana emaw thlarau lamah mamawh a nei a ni tih sawi nan Bible zirtirna emaw Augustine-a ‘Confession’ emaw John Calvin-a ‘sensus divinitatis’ te emaw sawi lovin atheist psychologist Abraham Maslow-a theory (hierarchy of needs) a rawn hmang te, bung 3-naa thilsiam dang te aia mihring kan chungnun bik loh zia sawi nan, ecotheology lam hmang lova Charles Darwin-a Evolution Theory a rawn hmang daih te hian he lehkhabu ziaktu hian awn bik neihna (confirmation bias) awm thei lakah a inveng deuh niin a hriat a, chhiar tura duh leh ngaih a nei te pawh a ni mahna! Science mai ni lo, philosophy leh literature te a hmang tangkai hle bawk. Greek philosophy leh western philosophy mai bakah Indian philosophy thlengin a hmang tangkai a, philosophy hrang hrang leh philosopher hming hmuh tur a tam hle a, Walt Whitman, Mark Twain, Shakespeare-a te hming hmuh tur a awm leh nawlh zel bawk a, hei hian a ti ngaihnawm a, a tiril em em bawk. Reformed Theology lam a hmang tangkai viau bawk a, John Calvin-a theology hmuh tur a awm leh thin. A thusawi leh tanfung (argument) sawhngheh nana mi thiam leh ropui tak tak a quote teuh thei mai hi, inchhiar zau ngai tak tur a ni!
A ziaktu literary technique chungchang pawh hi sawi tur tam tak a awm thei ang. Hyperbole leh Social Satire te a hmang thiam hle a, entirnan, “Paradise Lost pawh ziak tha leh dawn se Setana chuan Pathian a hneh tawh hial ta ve ang,” a tih ang chi te hi, tunlaia social media vela engmah ngaihtuah chiang lova duh duh sawi thinte a sawi dan a ni. Tunlai ideology thenkhat a rawn kheng zauh zauh thin bawk, “Theology ril pui pui chu mi dang chai turah dah ila, a chhan chu atheism ngei pawh a theological lutuk tawh si a,” a tih ang chi te en hian atheism a rawn kap zauh a, atheist te mai bakah sceptics, postmodernists leh materialists te a rawn khei fo bawk a, an ni ho hi chhiar tura a duh te zinga mi chu an ni maithei! Cultural Christian te pawh a zuah hauh lo!
A bung tin maiah hian mihring hming leh an thusawi hmuh tur a tam hle a, hei hian a tingaihnawm a, a tibengvarthlak viau bawk, chutihrual chuan paragraph tin deuh thaw maia mihrang leh thil thleng hran daih a indawt chho zut hi chuan a chhiartu tan inrin hman a har deuh maithei. A kal chho zut zut a ni ber a, chhiar uluk a ngai hle.
Lehkhabu tha, ngaihnawm tak a ni kan tih rualin, lehkhabu chhiar thin leh ngaina deuh sa lo tan chuan chhiar a harsa deuh maithei e. A ziaktu hi millennials a nih ngei ka ring a, millennials lam hriat tur leh ngaihven tur thil tam tak a sawi a, a thil sawi thenkhat leh a sawi dan ngaihtuah hian Gen Z tan chuan a la zia viau ang a, Gen Alpha te tan chuan hriatthiam (comprehend) har a awm deuh nuk maithei, sawi zauna lutuk awm lovin a sawi tum a sawi chho mial mial mai si a, thil thenkhat chu an familiar vak lo maithei, chhiar tura a beisei te an nih loh vang te pawh a ni ang. Typo leh typesetting fuh chiah lo awm leh thin hian mit a tikham deuh bawk.
- Tlangkawmna
A bu pum thlir chuan a ziaktu hian a tumah a chiang hle tih a hriat a, awmze nei taka rem fel a nihna hian chhiar a tinuam hle a, a tawpah a tumna takah min hruailut a tih theih ang. Apologetics bu a nihna chen te pawh a awm ang, kohhran humhalhna lam hmuh tur a awm leh thin bawk, existentialism lam rawng te pawh a kai tel hle bawk a, mihringin kan nuna kan zawn thin pawimawh tak tak, nun tobul (origin), nun awmzia (meaning of life), kan damchhan (purpose of life) leh kan thlenna tur (destiny) te chu a bu pumpui en hian direct tak ni si lovin a lang riai ruai reng a ni. Tunlai thalai zingah mimal nun harsatna pakhat existential crisis nei kan tam hle a, chung mite tan phei chuan chhiar manhla tak tur a ni. Lehkhabu bengvarthlak tak a ni a, topic hrang hrang a hrut nasa hle, science, anthropology, history, literature, philosophy, psychology leh theology lam te kan hmu hnem. Cheng 200 man chauh a ni bawk a, lei a, chhiar ngei chi a ni. A tawpa a ziaktuin Isuaa min hruai luh dan te hi a ngaihnawm asin!