- Laiu Fachhai
Ram tundinna politics (nation building politics) ah chuan, khua leh tui zawng zawng te, pastorte huamin, Pathian hriatna leh tihna nen mahni mawhphurhna zawn theuha dikna, rinawmna, thianghlimna, hmangaihna leh thawhrimna nunte nunpui zel chunga thawk vek tur kan ni a. Political party zawma politics luh chilh erawh chu pastorte tan a tlânglâwn loh hle a, awm pawh an awm zen zen lo a ni awm e. Mizorama politics luh chilh pastor tlemte kan neih mekte lah chu sum an hman loh vang nge, party politics kaltlanga ram hruaitu nih chu Pathianin an rawngbawl hna atana a ruat loh vang zawk nge maw ni dawn, an hlawhtling hlei thei lo. Ngaihtuahna a tithui duh hle. Mi ramah chuan pastor-politician hlawhtlina sawi tur tlema zawng chu an awm. Entirnan, USA-a Ebenezer Baptist Church in Atlanta Senior Pastor Rev. Raphael Warnock chu, a pastor hna bansan chuang lovin Democrat party atangin a ding a, kum 2021-ah khan senator atana thlantlin a ni a, tunah hian senator nihna leh pastor rawngbawl hna a thawk kawp mek a ni.
Ni e, Mizoramah pawh hian kohhran upa nemngheh (ordained) ten politics an khelh a thiang a nih chuan, pastor thawk laite tan pawh MLA, MDC, Councilor nih kawp chu a thian lohna tur a awm lo. Pastor leh Upa te hi ordained an ni ve ve a, ordainna hmun leh hun chauh a danglam a ni. Chuvangin pastor tan politics khelh a thian lohna tur a awm lo. Nimahsela pastor rawngbawl hna chu hun pum (full-time) hna a nih avangin, full-time hna pahnih chelh kawp chu kohhranten an phal loh vang ni berin a lang. Chuvangin politics lama tui pastorte chuan an pension hnuah chauh politics an luh chilh thin a ni. Chutih laiin a chunga kan sawi tak ang khian, Mizoramah chuan pastor pensioner politics-a lutte hlawhtling an awm lo tluk a ni. Eng nge a chhan leh vang ni ang le?
A chhan lian bera lang chu hei hi a ni awm e. Pastorte hian pastor rawngbawl hna an thawh lai chuan, political party hrang hranga awm an memberten an zah a, an thu pawh an awih a ni. Political party hran zawm hlawm mahse kohhranah chuan an party nihna an luhpui hlawm lo. Chuvangin pastor atan chuan a kohhran memberte chu captive-audience an nihna lai a awm. Pastorin party politics a han luh chilh ve chinah erawh chuan, a tan captive-audience a nei tawh lo. A kohhran member rinawm ni thinte kha a elpui tur an ni tawh a, amah ngeiin a nemngheh leh a tawngtaisak kohhran upa, tual upa, kohhran chhunga pawl hruiatute leh memberte chu politicsa a khingpuite an lo ni hlawm tawh a, an intluktlang vek tawh tihna a nih chu. Mizorama party politics lah chu dawt tinrenga inpuhna leh inzah der tawnna awm lohna politics, engkim sawi thiang, sawi ngam leh tih thianna politics a ni tlat a, chutiang thute sawina atan tunlaiah chuan social media platform lian tak a awm leh nghalh a. Chuvangin pastor rawngbawl hna a thawh laia a memberten an zah hle ang leh an support thin ang khan, zahna leh supportna beisei chi a ni tawh lo. Anybody’s game-ah a lut tawh a ni. Hei hi pastor pensioner politicsa luh tumte chuan an hriat a pawimawh hle.
A chhan dangtea lang chu hei hi a ni. A khingpui party danga miten sum an hmang a nih chuan, pastor atan chuan chutianga sum hman tur a neih ve loh tur chu sawi ngai lohah dah ila, a neih pawhin vote leina atan chuan a hman duh dawn loh avangin tlin a har viau ang. Hetianga sawi hian pastor khingpuite chuan sumin vote an lei tihna a kawk lo, ni ta se tih hypothetical statement a ni. Chu loah pawh pastor atan chuan party politics tui nu leh boruak te hriat vek a harna lai a awm ngei ang a, zing leh zana party nihna leh party tana rinawmna inthlak reng mipuite a um phak sen lohna lai te pawh a awm thei. Thlantlinte leh ram hruaitute mah party-a zuang lawr an nih theih chuan, mipuite atang chuan party-a rinawmna beisei chu thil theih loh tluk a ni. Pastorte tan chuan an eizawnna atan party politics hmang rei tawh politician hlunte nena politics fielda game inkhelh chu, game plan lamah an tlachham thei bawk. Chuvangin tling lo thei dinhmunah an awm a ni.
Dawt tinreng leh thil tha lo tinrenga inpuhna leh inbeihna party politics hi beramte thlarau nun enkawltu pastorte tan tel vena tur chia ngai lohte an awm laiin, chumi avang chiah chuan ram siam tha rawngbawl hna thawk turin pastorte hlei hlei telna tur chia ngaitute pawh an awm ang. A enga pawh chu lo ni se, he article ziaktu hian ka pastor rawngbawlpui politicsa luhte ka dem miah lo a, tling hlawm sela ram tana an hmathlir (vision) te tipuitlin hlawm se tih ka duhsak hlawm hle a ni. An tlin loh pawhin anmahni ka zahna a tla hniam lo. Kohhran memberte pawhin “Pastorte chu pentioner an nih pawhin kan thawhlawm eitute an ni a, kan elpui partya awm pastorten kan thawhlawm an ei tur chu …” tia lawm loa awm tur a nih loh. Politiciante hlawhah pawh anmahni party member nih loh khua leh tui te chhiah pek tlingkhawm a tel ve tho hi maw.
Chutih laiin he article ziaktu erawh hi chuan ka pastor hna leh missionary hna atanga ka pension hnuah pawh politicsah luh ka tum lo. Pathianin a Chanchin Tha hrilh leh a beramte chawm tura min koh angin Pathian thu zirtirna, hrilna leh lehkhabu leh article ziahnaa ram tundinna politics (nation building politics) rawngbawl hna thawh ka tum zawk a ni. Chuvangin inremchemna te, dikna leh rinawmna te, inphalna te, mawhphurhna hlenna leh taimakna nun tea entawntlak nih tum zel chungin ziak leh thusawi leh thiltih te hmanga ram tundinna politics (nation building politics) rawngbawl hna thawh ka tum zawk a ni.
Pastorte hian political party awn lam neih a thiang em? Hei pawh hi a thiang. Pawn lang taka tan lutuk erawh chu an kohhrana party dangten an thu leh hla an ei theih lohna a ni palh thei tih erawh hriat tel a tha hle awm e. Chutih rual chuan inthlan a han zoa, tu party emawin sawrkarna an siam chuan, chu sawrkar chu, chu hun atana ram hruai tura Pathian ruat an ni tih pawm thiam erawh a tha hle. He article ziaktu hi kohhran hruaitu pakhat ka nih vena lam atanga mimal taka BJP chanchin min zawttu an awm thin. “BJP chu political party pakhat an ni ve mai a, kei chu ram hruaitute hi Pathian ruat an ni tih pawmtu ka nih angin (Rom 13.1-7), tunlaia Central (BJP), Mizoram State (ZPM) leh MADC (BJP) sawrkarte hi tun hun atana ram hruai tura Pathian ruat an ni tih ka pawm a, a tul anga thawhpuiin, an dik lohna ka hmu a nih erawh chuan sawi chhuak leh siamthatna thurawn pek ka hreh lo ang,” tia ka chhanna chu thenkhatin dik an tih laiin lungawi lote pawh an awm. “Pastor ve meuhin Kristiante dodaltu BJP han tan tlat chu,” tih thlenga min sawi khum te pawh ka tawk nual. “Kei chauh ka ni lo. Centrala kan sawrkar hrawn mek hlau lo, haw lo leh thawkpui duh Kristian tam tak India hmarchhakah leh phai lamah an awm,” tiin nemtein ka chhang mai thin. “MADC-ah pawh kan sawrkar hrawn mek hian Kristianna an dodal ka la hmu miah lo a, kohhran tan thil tha tih an tum hlein ka hmu zawk a ni,” tia ka chhanna pawh, Mara mipui tamtak chuan dik tih mahse, ei duh lote an awm nual ang. Ni e, party mit hi a lo del thei tak tak a nih dawn hi maw? Central sawrkar tanpuina mamawh leh duh tho sia, sawi chhiat lutukte phei hi chu, chaw eitirtu mahni kut seh a anna lai te pawh a awm.
Multi-party parliamentary system hmanna India ram angah chuan political party zawm neih loh chuan politics a tih tak tak theih dawn loh avangin politicsa luh duh pastorte pawh political party an zawm ve a tul ta a. Chutianga political party zawm chu, a chunga kan sawi tak ang khian, sual a ni lo a, a thian lohna pawh a awm lo. Thlantlin an nih leh nih loh erawh chu thu hran ni se. Chuvangin Inthlan lo la awm zel turah te dikna leh rinawmnaa ram tundinna rawngbawl hna thawk tura incandidate duh pastor pensionerte an awm a nih chuan, politics boruak thlir thiama, campaign kalpui dan tur strategy thate duan thiam bawka, hlawhtling ngei turin duhsakna ka hlan hlawm a ni. Inthlan an hmachhawn tawhah hlawtlin rih loh pastorte pawh, vote lei an duh loh avanga tling lo nia an inhriat chuan, tlin theihna tur a nih phawt chuan tia an principle compromise miah lo turin ka chah duh hlawm bawk a ni.
He article hi kumin (2025) chhunga ka ziah hnunung ber a nih rih ang a, ka article chhuah thin Vanglaini, Zozam Times leh Aizawl Post chanchinbute leh chhiar thintute chungah lawmthu ka sawi tak meuh meuh a ni. “LALPAN malsâwm che uin vêng zêl che u rawh se; LALPAN a hmêl in chungah êntîr sela, khawngaih zêl che u rawh se; LALPAN in lam lo hawi sela, thlamuanna pe che u rawh se.” (Numbers 6.24-26)