India ramah kum 2019 chhung khan bawlhhlawh (pollution) chi hrang hrang avangin mi maktaduai 2.3 chuang zet chu an thih hun tur pangngai aia hmain an thi niin Lancet-in a zir chianna tharah hmuh chhuah a ni.
Heng zinga mi maktaduai 1.6 dawn chu boruak bawlhhlawh avanga thi an ni a, mi 5,00,000 chuang chu tui bawlhhlawh vanga thi an ni bawk.
Lancet Commission-in pollution & health report a tihchhuah tharah hian mi maktaduai kaw chuang bawlhhlawh chi hrang hrang avangin an thi a. Hei hi thi paruk zela pakhat aia tam mah tihna a ni.
Kum tin boruak bawlhhlawh lutuk an hip luh avanga mi maktaduai chuang an thih ziahna, India chu a tuar na ber pakhat a ni leh a ni.
Kum 2015-a bawlhhlawh avanga thi zat tur an chhut lawk nena khaikhinah Lancet chuan Global Burden of Diseases, Injuries & Risk Factors Study 2019 (GBD) atanga a lan danin ‘bawlhhlawh hi kum tin mi maktaduai kua velin an thihpui ziah a la ni’ tia tar lan a ni.
Bawlhhlawh avanga thihna thlengah hian retheih lutuknain a ken tel – in chhunga boruak tihthianghlimna neih loh vanga boruak tha lo hip vang leh tui thianghlim tawk lo in avanga thihna ang chi chu a tlahniam a. Hetih lai hian industry-in boruak leh thil dang a tihbawlhhlawh avanga thi erawh an pung ve thung a ni.
Khawvel pumah boruak bawlhhlawh – pawn lam leh in chhung huamin, hei vanga thi hi kum 2019-ah hian mi maktaduai 6.7 vel an awm a. Tui bawlhhlawh tlan avanga thi mi maktaduai 1.4 vel awmin lead (thir chi khat)-in thil a tihbawlhhlawh ei leh in avanga thi mi 9,00,000 vel an awm bawk.
Zirchiannaah hian bawlhhlawh avanga thihna thleng zinga 90% chuang chu ram rethei leh hausa lutuk lo ramah a ni a. India chu a sang ber niin mi maktaduai 2.36-in an thihpui a, China-in dawtin mi maktaduai 2.1-in an thih phah bawk.
India leh bawlhhlawh
India ramah hian bawlhhlawh chi hrang hrang a tam a, heng zingah hian boruak bawlhhlawh chu buaipuiawm ber pakhat a ni a, a khawpui lian tam tak hi khawvela boruak a thiang hlim loh ber berna a ni hlawm.
Nikuma United States-a zirchiangtu pakhatin an zirnaah phei chuan hmar lama cheng mi maktaduai 480 chuangte chu ‘khawvela boruak a bawlhhlawh berna hmuna khawsa’ ti hialin an sawi a ni.
Nikum September thlaa University of Chicago-a Energy Policy Institute-in data an tihchhuahah chuan khawpui ber, Delhi-ah hian WHO-in mihring hip luh atana boruak thianghlim tawk an tih, 10 µg/m³ an nei a nih chuan mi chengte dam chen hi kum 10 laiin a pung thei dawn niin an sawi hial.
Kum 2019 khan India-a boruak thianghlim leh hlim loh an tehnaah chuan 70.3 µg/m³ zet a ni thung a, khawvela a bawlhhlawhna ber a ni.
Boruak bawlhhlawh hi sorkar pawhin a buaipui a. Lancet-in report an siamah pawh sorkarin hma a lak thu leh Prime Minister Narendra Modi-a’n thingtlanga thing tuaha ei rawngbawl thin nute himna atana eirawngbawlna gas a pekna scheme, Pradhan Mantri Ujjwala Yojana pawh kalpui a nih thu tar lan a ni a; mahse, he scheme hian rah tha a la chhuah rih lo.
“India hian hmaraw chi hrang hrangin bawlhhlawh tihkian tumin hma a la a; mahse, heng hma lakna hian a tum ang takin hna a la thawk rih lo,” tiin an tar lang a. A ram puma 93% zetah WHO-in him tawk a tih ang an la phak lo vek niin tar lan a ni.