- PC Thang Zikpuia
Mizote hian thu mal kan ngah lo hle a, hei hi a chhan nia lang chu: thu mal chher kawnga kan themthiam tâwk loh vang niin a lang. Kan thu mal neih sa bâk thu mal dang kan chher belh dan ber pawh, a hranpàa thu mal thar hlak chher chhuak tawh lovin, kan thu mal neih sa kha pahnih emaw, pahnih âia tam emaw kài kawpin thu mal dang kan siam belh tawrh mai thin a.
Entir nân: ‘lû’ tih hi noun thu mal kan neih sa a ni a, ‘khum’ tih leh ‘kham’ tih hi verb thu mal kan neih sa a ni bawk a; hêng thu mal kan neih sate hi kài kawpin noun thu mal dang, ‘lukhum’ tih leh ‘lukham’ tih te kan chher belh ta a. Chutiang bawkin ‘thin’ tih hi noun thu mal kan neih sa a ni a, ‘rim’ tih leh ‘ur’ tih hi verb thu mal kan neih sa a ni bawk a; hêng thu mal kan neih sate hi kài kawpin verb thu mal dang, ‘thinrim’ tih leh ‘thinur’ tih kan chher leh a. Chutiang zelin, ‘hmêl’ tih hi noun thu mal kan neih sa niin, ‘chhia’ tih leh ‘tha’ tih hi adjective thu mal kan neih sa a ni bawk a; hêng thu mal kan neih sate hmang hian adjective thu mal dang ‘hmêlchhia’ tih leh ‘hmeltha’ tih kan chher leh ta bawk a ni.
Hetiang hian a hranpàa thu mal thar hlak chher belh lovin, kan thu mal neih sa kha pahnih emaw, pahnih âia tam emaw kài kawpin ‘compound word’ chi hrang hrang kan chher belh ta mai thin a. Hei vang hian Mizo tawngah hian ‘compound word’ hi eng emaw zat kan neih ve phah a ni.
Mizo tawng tih changtlun belh zelna tur kawngah hian ‘thu mal chher belh’ hi thil pawimawh tak a nih avangin, engtin nge Mizo tawng thu mal hi kan chher belh zel ang tih hi ngaihtuah ngâi chu a ni ta a. A bikin common noun chher belh dan turah hian kàl phung zui tur chi li (4) kan nei niin a lang a, chûng kàl phung chi li (4)-te chu:
- Thu mal thar hlak chher belh: Hei hi noun phrase ni si, ziah zawma thu mala siam tum rikngawt ang chi ni lo; thu lam rik (syllable) khat âia tam ziah zawm a nih pawha a ziah dan tura buaina awm ve lo, entir nân–‘bawlhhlawh, thawmhnaw, hmanrua, tukverh…’ tih ang chi common noun thu mal kan chher ang chi hi a ni.
- Hnam dang tawng hrûla thu mal chher: Hei hi hnam dang tawng thu mal lam rik dan hrûla Mizo tawng thu mal chher a ni a. Entir nân–hnam dang tawng thu mala ‘lantern’ tih te, ‘sepoy’ tih te hi a lam rik dan hrâlah ‘laltin’ tiin leh ‘sipai’ ti tea Mizo tawng thu mala kan lo chher ve tâk ang chi hi a ni.
- Hnam dang thu mal Mizo tawnga ziah: Hei hi hnam dang tawng thu mal, a sipel Mizo tawnga thlâk a ni a. Entir nân–‘Taxi’ tih ang chi te ‘teksi’ tiin leh, ‘common’ han tih te pawh ‘kawmawn’ tia a sipel Mizo tawnga thlâka, Mizo tawng thu mal atâna chher ang chi hi a ni.
- An nih phung sawi fiahna tawngkam thu mala chantir: Hei hi thil, an nih phung lan dan atanga anmahni kan sawina (noun phrase) ni si, ziah zawma ‘common noun’ thu mala kan chher ang chi hi a ni a. Entir nân–‘sabengtung’ tih ang chi leh ‘mulukawlh’ tih ang chi, noun phrase ni si, common noun thu mala kan chher tâk ang chi hi a ni.
Hêng a tlângpuia Mizo tawng thu mal chher belh dan kàl phung chi li (4) kan tàr lan ang hian Mizo tawng thu mal hi chher belh zui zel chi a ni ang emt Heng kàl phung chi lite hi hman zui tlâk ni ta lo sela engtin nge kan chher belh tâk zel angt Mizo tawnga a sawina hming kan neih ve si loh; nimahsela, a lova kan awm theih tawh si loh, ni tina kan khawsaknaa tel ve tawh site hi Mizo tawnga a sawina hming kan chher thiam ve zel hi a tûl niin a lang si a. Nimahsela, hemi kawngah hian vawiina Zo fate hi kan thiamna a tâwp a, kan kut a châwl ta thup mai niin a lang ta si!
Ni tin kan khawsaknaah, silh leh fen emaw, bungrua leh hmanrua emaw, a të ber atanga a lian ber thlengin hnam dang thil sìam hlir tih theih deuh thaw kan chelek tawh si a; heng hnam dang thil sìam kan chelekte hian hnam dang tawnga an hming put sa kha an rawn chhawm luh zel si avangin, a tel lova kan awm theih tawh loh; nimahsela, Mizo tawng ngeia sawi theih loh thil kan ngah ta mai a. Chûngte avang chuan kan khawtual leh kan in chhûng ngeiah hian hnam dang tawng leh Mizo tawng hi a inpawlh sawp nasa ta telh telh a, nakin lawkah phei chuan kan kawtkài ngeiah hian hnam dang tawng hian Mizo tawng hi a la luah lan lo ang tih pawh sawi theih a ni ta lo.
Chuvangin, Mizo tawng thu mal kan neih sate hi humhalh a, a tih changtlun zelna tur kawnga hma lâk hi Zo fate mawh phurhna a ni tih kan hriat a tûl hle a. Kan thu mal neih tawh sa hi roh taka hum him chungin, a tih hma sawn zelna tur kawngah pawh theih tâwp kan chhuah tlân a pawimawh a. Mizoram sawrkâr chuan hemi kawnga chak taka hmâ la thei tur ‘Mizo Language Development Board’ a din ta a, he kan board neih hian Mizo tawng thu mal chher belh kawngah hian themthiam taka hmâ an rawn lâk pawh beisei ila; kan tawng tih hma sawn kawngah leh tih changtlun kawngah hian vawiina Zo fate hian theih tâwp i chhuah ho zel ang u.