- HC Vanlalruata

Khawvel ram dang aţanga kan pangpar lakluh ‘anthurium’ puala ‘kut’ kumtina kan lawm ţhin hi a pawng a pui a sawisel turah ka ngai lova. He kan pangpar chawkluh hi kan ram leilung leh sik-leh-sa nen a inmil ve thei mai ni a lan bakah, thliah tawh hnu pawhin a chhe mai mai ve lova. Chuvang chuan ramdangah ţhahnem tham tak an hralhchhuak niin an sawi a. Hei hi thil ţha tak tih loh rual a ni lo. Mi ţhenkhatin sum hailuhna leh eizawnna atana an hman phawt chuan thil ţha taka ngaih hi mi pangngai tihdan tur chu ni ve mai awm a ni bawk.
Hetia kan sawi piahlamah hian Shillong khawpui a zirlai leh Mizo chhungkaw awmte’n tunhma a an lo lawm ţhin ‘Ţhalfavang Kut’ te pawh kan hmang chho ta zel a. Chubakah sorkar laipuiin sum min pek hmanga ‘kut’ dang kan hmante pawh a awm nual mai. He’ngte hi hmasawnna a ngaih theih a nih rualin sorkar tan sum hmuhna hnar leh tute-emaw, sorkar a hlawh la ni ve kher lote tana sum siam theihna a nih avangin a ţha-ah ngaihsak chi a ni ang.
Hman deuhah tawh khan phailam television reporter leh an thlalatu Aizawla an lo zin ţuma ka hruai kualnaah pangpar chin kawnga tui leh eizawnna atana hmang pawl ‘Mizoram Florists’ Association’ hruaitu ţhenkhat kan be nual a. Eizawnna atana hmang an nih miau avangin a leitute duh ang pangpar an chin/phun a zawrh a ngaih thu an sawi a. Pangpar inang deuhva ngaihah pawh Mizorama kan neih aiin ramdang aţanga lakluh (exotic) chu hralh a kal zawk niin an sawi.
Hei hi Mizo zinga pangpar ching/a ţiak phun leh khawi duhte duhdan a la nih miau avangin ‘anthurium’ pawh hi a ching an tam a, a hralhna pawh a zia-awm niawm tak a ni. Pangpar hmanga eizawng kan hmuh ve chinte pawh hian Mizorama awm ve reng ang chi (local species/family) pawh ramdang aţanga chawkluh ang chi (exotic) kher an duh niin an sawi tlat mai.
Hei hi kan thinlunga a beha kan pawmdan kan sawhsawn thei rih lo a nih chuan ‘Anthurium pangpar kut’ hi kan la hmang rei viau mai thei a, khulam aţanga sum hmuhna kawng kan dap fuh chhun tlemte zing ami a lo ni bawk nen, kan la kalpui rei fu mai thei a. Anthur kut chu kan nei lawk lawk lovang tih a chiang. A ţhat tehluh nen. Anthur ei tam chu an kal (kidney) leh zunkawngah lung an nei vak lo niin an sawi a, hei hi anthur hnaha hriselna atana pawimawh tak a awm vang a ni awm e.
Kan rama pangpar tualţo (wild flowers) leh hmakhawsang aţanga kan pangpar lo neih vete aia sapram lam chhuak pangpar ngaisangtu an tam zawk chhung chuan Mizoram pawn aţangin pangpar zawrh chhuah atana chin tur hi kan chawkluh rih a ngai ang. Chu chu kan dinhmun a nih reng phei chuan kan ramchhunga awm ve reng pangparte hian ngaihsan hlawh lovin a la rem mai ang tih pawh hlauhawm a ni. Mahse, kan thil pawm dan (mindset) hi kan thlak lawk lawk paw’n a rinawm loh.
A pawi lai erawh chu kan ‘kut’ phuahchawp lawmna atana sorkar laipuiin sum leh pai a rawn tum chhan ber, zinmi (tourist) te hipna atana kan hmang hlei thei lo hi a ni. Naga-ho khian an hnam kut ni lo, ‘Kawlhawk Kut’ (Hornbill Festival) hi he kut hmanna tur bika an khaw dinah December thla tirah an hmang kumtin a. Kum 2015 a kan han chhim ve khan zinmi nuai 2 vel hîp lut tura an inchhut thu an sawi.
Keini Anthurium Kut leh Ţhalfavăng Kut-te erawh chu keimahni leh keimahni, chanvo nei leh intawllen duhte a ngai leh a ngai kan inhmukhawm kumtin mai a ni. Zinmi híp na’n kan hmang ve lo. Sorkar insawithiamna chu Mizoram budget sum seng lova huaihawt a ni, tih a ni a. Naga Kawlhawk Kut-ahte chuan kut nghahna khua leh a chhehvel bâkah Kohima leh Dimapur a chengte thlengin chhawrin sum lakluhna atan an hmang ţangkai em em a. Kan sorkar huaihawt kutah erawh chuan mipui aiin a buaipuituho an hlawk daih zawk a rinawm.
Hei aia pawi leh zual zawk chu hmakhawsâng aţanga kan hnam kut hlim taka kan hman ţhin lo tawp ta leh kan lawm ngai ta lo hi a ni. Hei hi chu kan sorkarin a tihtawp ni lovin kohhran hruaitu hmasate’n Kristian kan nih hnu a kan hnam hmanlai nuna kan kîr leh hlauh vanga min tihtawpsak a ni a. Kan hnam rimawi hmanrua (musical instrument) zawng zawng min hnualsuattir a, khuang erawh chu loh theih lohvin biakin a lakluh an phal ta hrâm kha a ni a. Sap nunzia lova Kristian theih lohva ngaihna-in kan hnam ziarang zawng zawng a tichhia hi a pawizia kan la hre dawn chauh.
Mahni hnam tihdanphung leh ziarang (custom & tradition), incheina, kut leh ţawng hlamchhiah reng reng chu hnam boral tur zia a ni tih hi a tam zawk mah hian kan hre lo niin a lang a. A pawi khawp mai. Kristian sakhua hi ţha kan ti a, kan pawm a nih chuan a ţha em em a. Mahse, kan hnam ziarang zawng zawngte he sakhaw maichăma kan hlăn vek mai hian hnam boralna kawng a kawk a ni.
Engtin tin emaw kohhranin rem a ti loh chungin zirlai pawlte zârah Chapchar Kut chu chawinun’ leh a ni chungin kohhran mitmei vêng reng rengin he kan hnam kut pui ber hi hman a ni a. Chu pawh chu a lemin kan hmang a ni ber. Mingoho rimawi leh chhepchher chu kohhranin a phal a, Mizo hnam zai leh nunphung ril leh tak zawkte erawh chu hnualsuat a ni zui ta zel a. Chubakah chuan Mimkut leh Pâwlkut phei chu kan hmang thei ta lova, a thi mai dawn ta a nih hi. Hnam tân pawi a pawi takzet a ni.
Sawi leh ta ţhin ila, Naga-ho ‘Kâwlhâwk Kut’-ah chuan an hnam incheina leh an lămte leh an ziarâng engkim an pholang a. Kristian an nih ve tho bakah zu khapna dan hman a ni ve tho chungin an hnam/chi hrang hrangte zu thlengin zalên takin in theih a ni a. Kristian an nih hma a an hnam ziarang, incheina, hla leh rimawi chhepchher bakah an chaw leh chawhmeh thlengin an zahpui lo mai ni lovin chhuang takin min hlui zawk a ni. ‘Rallêng’ ti a kan sawi ţhinte hnungah chaurau-êk kan thai hne hne mêk zel zawng a nih hi.
A tăwp leh pawimawh berah chuan kan hnam kutte hi a nihna ang tak, kan hnam ziarâng leh tihdan phung ang fîr tak bakah kan hmang thei lo reng dawn a nih chuan a la pawi thui dawn chauh. Kan hnam ziarang chu kan hloh hlen dawn tihna a ni a. Chumi piahlamah chuan lemchang, mi tihdan leh kan tihdan chawhchawrawiin kan nung reng dawn a.
Chutiang kan nih chhung chuan he hnam hi a dam ngai dawn lova. Eng kut pawh hmang ila a lemin kan hmang reng ang a, zinmi kan hip ve ngai tak tak dawn lo a ni. Zinmi (tourist)-te hian milem hmu turin Mizoram a lo zin an chak ngai lova, kan hnam nun leh ziarang, Mizo nun diktak hmuh an duh a. Kan hnam lam leh zai, kan incheina, kan ziarang leh kan ei leh inte hi a hmun ngei a hmuh an rawn chak chu a ni reng ang. Chutiang pholang ngam lova, midang tih entawn a kan nun zui zel chuan engti kawng mahin he hnam hian ropuina tlang a chuang chhuak ngai hek lovang.