- K. Vanlalruati
Tlangnuam Vengthar, Aizawl
Favang boruak nuam tak kan lo thleng leh ta. Boruak erawh a inthlak fo a, chutiang zelin kan vela thil thleng pawh. Nimin a awm te kha vawiinah an awm ta lova kohkir theih an ni lo, a ral a, an reh kumkhua dâwn ta. Chutiang bawkin vawiin ami te hi naktukah kan kim leh lo anga, kan kian rual erawh chuan mithar an lo piang ve reng a, chutiang chuan hringnun hi a her vêl a ni.
Awle, kan ram dinhmun hi ngaihtuah tlan a ngai ta hle mai. Kan sawi a, kan hmù a, kan beng in kan hria a, a ngaihna kan hre si lo. Thil dik lo kan hmù a, rorelna dik kan hmù thei si lo. Thil tha lo ka hria a, kan sosang a, kan chingfel thei si lo. Rorelna dik lo kan hmù a, a bak rorelna dang kan hre tawh bawk si lo. Engtik lai atang khan kan zia hian hnamdang ziarang a lâk a, kan vun nen lam tihdanglam kan tum tâkt Mawina hi pawnlam mai a ni a, chhungril thatna erawh a tak bîk a ni. Ngaihzawng der chuan pawnlam mawina a ngaina a, hmangaihna dik erawh chuan chhungril lam a en si thin. Kan chhia leh tha hriatna hmanga duhthlanna kan siam thin kha engin nge ti bawlhhlawh ta let Mihring kan ropuina ber leh thilsiam dang aia kan hlutna kan chhia leh tha hriatna hi eng thilin nge rapbet a heti tak maia ransa ang maia kan chhia leh tha hriatna pawh kan hman dik hleitheih tak loh?
Mitinin vawiina kan hmuh leh kan hriat chu sakhaw rawngbawltuten biakinah te leh Khawmpui lian chenin kan ram inrelbawldan dik lo te, hlenhletna leh ruihhlo in kan nun min sawpchhiat nasatzia hi inkhawm thin bakah Social Media lam khawih chuan kan hre vek ang. Chutih rualin hei hi thil that a ni miah lo. Hman atangin Kohhran hian sorkar leh khawtlang nun dik lo a vei tawh a, Synod Social Front thlengin kan nei, mahse kan tha thei si lo. Gospel camping siamin Kohhran member mai bakah rawngbawltu pual thlengin theihtawp takmeuh a chhuah. Rampum huap a hlimna El Bethel, Khawihthluk, Kelkang hlimpui bakah hmun hrang hrangah harhna a thleng chamchi. Rei kan daih chuang lo. Chuvangin huai taka sawi theih chu kan sakhua, kohhran leh harhna hian mimal, pawl leh sorkar tha a hring thei tlat lo, a hlamzuih zel. Mimal tihah hian thenkhat chu siamthat a nei ang, mahse a nawlpui a siamtha lo tih chu inthlan dawnah a lang thin.
Chuti anih chuan enge kan tih leh tur ni tat Central lama BJP a rawn len khan an thupui chu ‘Let’s go back to our culture’ tih a ni. Kan hmanlai nunze tha, Pi leh puten nunze mawi an lantir ang hunah i let leh ang u ka ti ve duh. Kan sakhua hian Sorkar tha min pe thei lova, min siamtha thei lo anih si chuan kan Mizo culture hi min Chhandamtu turah kei chuan huai takin ka puang ngam a ni. Hmanlai Mizo nun tha leh Kristianna hi kalkawp fuh se, inzawm tlat se, a karah khawvel, tisa thil, Kristian kan nih avanga chhawm zui rem lo leh a rem chin zawng kha systematic takin kalkawpin, hnam chhuanawm tak kan ni lehzual ang. Mizo hnam phei chu kan vannei, kan chenna tur ram tha tak, sik leh sâ nuam em em mai, tawng khat hmang leh sakhaw inang deuh vek bia kan ni lehnghal, hei hi hmasawnna atana thil pawimawh tâk pakhat an la ti lehnghal ania. Kan chung lawkah hian chengkek , tlema dingdihlip deuh leh fiah zawka men chuan lawh tur awm reng, ‘Naa chu nise a lo mai tur’ kan la ti a, Chhura ni kumkhua tur hi he hnam hi a ni lo. Kan chhehvela an Naa ten chengkek hmin hmasa an lawh mêk lai hian kan awm mai mai a, a hmin chang ve hman lovin a rah leh hun hi kan nghak kumtin mai dâwn em ni?
Kan pi leh pute nun kan bosal langsar thenkhat han tarlang ila. Tunhma kan pi leh pute chuan inhnial leh engemaw nikhua ah, an thiamna rengah pawh, ‘Ka thiam loh ani e, min ngaidam rawh u’ tiin tlawm takin an awm a, inremna a thleng mai thin. Kan vawiin politics boruak ah chuan, thiam lo chung pawhin kan phamar ngar ngar a, hei chu mimal ah pawh a ni. A bikin sorkar lakah emaw lungawi lo ila, kan thiamna a nih phawt chuan thuchhuah sorkar ep pawl hrang hrangin a siam a, Social Media tinah verbal leh written in, YouTube thlengin kan insawifiah a, chintawk kan nei lo. Hei ringawt pawh hian kan culture atanga kan pen thui zia a tilang. Thuhnuairawlh leh inphahhniam hi Lal Isua zirtirna a ni tih pawh kan hre tawh lo. Kan thiam loh pawha insawifihlim dan hi tunah hian politics hmangin thangthar leh naupangte kan zirtir mêk, kan dikna a lo nih ngat phei chuan midang tán pawh chawimawi inthlahrunawm khawpin anmahni an inchawimawi ta zawk si anih hi.
Aia upa zahna phei chu sawi ngam pawh a ni ta love. Kan zavai hian kan ni. Chutih laiin mita hmuh theihin tunhnai lawkah a lo darh chiam a, a hre tawh pawh an inhrilh nawn sup sup a, chutih rualin mi chetchhiat leh vanduaina te hi kan lawmpui ta zawk emaw tih tur hi a ni ta tlat mai. Hei hian thil tha aiin thil chhe lam kan tuipui tihna a ni a, kan tuipui lam hi kan rilru sukthlek lanna a ni a, kan ngaihtuahna luah bertu pawh a ni fo dâwn tihna a ni. Mahni mitah khanchhuk kan hmù thei tawh lo. Mi mawi lohna hahipa sawi ching chuan mawi lohna thupsenloh a nei a, midanga a lo lanchhuah hian a läwm em em thin. Mahni tha leh fing berah kan inngai a, nu leh pa, pi leh pute kan ngaihsan tawh loh chuan kan lo kal sual thui hle tawh tihna a ni. Khawvel hian Kristian sakhaw betu, Judai ram atanga lo piang sakhaw betu zing hnam pakhat angah bâk min ngai dawn lova, mahse Mizo hnam, an culture te chhuang a vawngnungtu, hnam inlungrual leh inpumkhat ti erawh zawkin chhinchhiah kan ni dâwn. Pakhat paihthla si lova pakhat chhawmnunna kawng hi zawh a tul takmeuh mai.
Khawtlang nun bika kan hmanlai nunmawi kan pen bosan nasatzia hi tam tak sawi tur awm mahse a tawp nan nul tlangval nun hi sawi leh ta ila. Hmanlai chuan nula in tlangval inleng hrang hrang a nei a, a ngaihzawng ber pawh hriat theih loh turin tupawh a be tha a, zahawm taka awmin nula awmna inchhung chu a khawhar lo an ti thin. Inleng rei fal deuh an awm pawhin an nu leh pa ten khumpui atangin an venpui a, an aw an then rik khak tawh chuan kha baka warning bell a awm chuang lo. Nula tlangval ngai emaw, kutni vangthla a lo chesual an awm pawhin an hmingchhe hle thin. Kum sul inzui tawh pawh nula puan hmawr pawh la dek lo thlengin an awm. Thianghlim taka pasal neih an tum hram hram thin. Tunlai nula tlangval erawh an chanchin pawh an inhre lo, an vawikhat intawnnaah an chesual tim tawh lova, fa neih loh vangin an nula awm mai mai ta. Tunlai nu leh pate inzilhna pakhat chu inneih hmain sex hman loh tur tih kha a bo tawh – Inneih hmain fa nei lo hram rawh u, tih a ni tawh. Hetah hian a la tawk hleinem, anpui kawp ching hi Aizawl mai a ni tawh lo ania aw, a bikin mipa hian bialpa neih an zak tawh lova, hmeichhia in bialnu neih an zak tawh hek lo. Hetiang zela kan kal chuan khilai nu leh fa inzilhna khi a dang leh ang- Monu atan hmeichhia,, makpa atan mipa lo chu kan chhungkua in kan duh lo tiin sawi tha inti taka an sawi hun hi a hla tawh lo maithei a ni.
Kan ram hruaitu, politician te pawh hi diklohna te chu an nei ve em em ang, an dik lohna pawh kan hmu ang, mahse an dikna chhete emaw pawh kan hmù thei tawh lo hi chu insiamthat kan ngai ve deuh a ni. Mihring, läwm leh läwm lohna nei ve, rilru na thei, fak an läwm anga sawiselna zawng zawng chhipchhuan thei tura siam an ni bîk lo. Kan hnam pui, kan Mizo pui an ni a, kan hnam tán chuan Pu Modi te aiin an hlu zawk. An ke pensual a an intihnat changin, hliam belhtu ni lova a tuamdamtu kan nih a ngaih chang te pawh a awm ang. Chungah chuan khúa leh tui tha chuan anchhia lawh mai lova finna an neih lehzual nana an tha kan tih chak te pawh a tul. Mizo hnam ropuina leh mualphona lansarhna ber chu sorkar hi a ni si a, mitinin zahawm zawka kan enpui leh venpui te pawh a tul awm e. Mizo takin, kan pi leh pute nunah let leh ila, engkim Siamtu tih leh zah chungin, ram leh hnam hmangaihna thinlung i pu thar leh ang u, hei lo ram kan nei si lo!