India hi Britain awpna laka a indan, kum 1947 atangin tluklehdingawn khat chuangin an tam zawk hman a, an pun rih zel a rinawm a, kum 40 vel chu a pung zawnga la kal tura ngaih an ni.
Hetih rual hian punna zat bi (population growth rate) erawh a hniam hret hret zel a, kum 40 hnu lamah chuan kiam lam an pan thei tura chhut lawk a ni.
India-ah hian hmeichhiate an hriselin zirna an kalpui nasa tawh zawk a, hei hian a hma zawng aiin fa an hrin a titlem a, hei hi an punna bi a hniam hret hret zel chhan a ni.
State leh union territory 22 zinga 17-ah phei chuan replacement level an tih aia hniam mah a ni a, hmeichhe pakhatin nau hnih chauh an hring tihna a ni a. Replacement level hi mihring zat tlahniam tur thlak nana thi thlaktu tur tihna a ni.
Pew Research Center-in kum 10 bia chhiarpui leh National Family Health Survey (NFHS) behchhana a zir chiannaah India-ah hian sakhaw tinah nau piang an tlem vek tih an hmu chhuak.
Hei hi kum 1951-a chhiarpui hmasa ber atanga thlirin sakhuate ngaihdan pawh a inthlak nasa tih a lang tih an sawi.
Sorkar pawhin sakhaw tinah pian punna hi a tlahniam vek niin an sawi.
Nau piang zat hi mihring tamna, hmar lam aiin chhim lamah a tlahniam nasa zawk a. “India-ah hian a tam zawk chu chhim lam ang an la ni lo tihna a ni,” tiin Prof Dyson chuan a sawi a. “Hmar lama mihring pun chakna hian India ram pum khawsak phung a nghawng phak em em a ni,” a ti.
India-a mihring pun chakna hi UN Security Council-a member nghet a nih theihna kawngah a pui thei dawna ngaihna a awm a, hetah hian China hi member nghet a ni sa.
India hi UN dintu zinga mi a ni a, seat nghet neih a duh reng a. UN Department of Economic & Social Affairs-a Population Division director, John Wilmoth chuan, “An tumna hi mihring an tamna avang hian an nawrna zual ang,” a ti a ni.
Mihring an tam thatna langsar ber chu khawvela kum 25 hnuai lam panga zela pakhat hi Indian an ni tihna a ni a. Indian 47% chu kum 25 hnuai an ni a, kum 1990 chhova piang an ni deuh fur a. Hei hian ram hmasawnna kawngah nasa takin a tha lamah nghawng a nei thei dawn tih a chiang reng a ni.
Hei hi kawng hrang hranga China an khum theih phah chhan tur ni pawhin mi thiamte chuan an ngai a, khawchhak lam ramah hian piang an tlem avangin thalai hna thawk thei an tlem hret hret zel a, chu chu an buaina a ni a. India-ah erawh hna thawk rual, thiamna an neih hmang tangkai rual an tam a, hei hi ram tan thil tha a ni thei a ni.