- Dr. C. Lalrampana
- A KAMKÊUNA
Kum 2018-a thlan tlin 8th Mizoram State Assembly hun (term) chu a ral ta. Inthlan vote thlåk turin ni tamin min dãl ta love. Political party hrang hrang leh independent candidate-a MLA seat chuh tumte an vir buai ta sung sung mai? Political Party tinte Sorkarna siam tumin an insawi vãwng êm êm theuh a; an sorkar huna ram an kaihhruai tum dan huai deuh deuhin an ãuchhuahpui hlawm a, mahse, sorkar siamtu tur erawh inthlana seat hmu tam ber leh chak ber (absolute majority) hmu pha apiang chauh an ni dawn a, a dawtlehah chuan sorkarna siam thei awm lovin sorkar intãwm (coalition Government) a piang thut thei bawk. Tuin nge 9th. Mizoram State Assembly kaihruai ang tih erawh Pathian chauh lo chuan kan hre lãwk thei lo, inbeiseisiakna leh inrinsiaknain kan khat a, kan nikang mãu puahpui ve satliah mai mai ni berin a lang. Nov. 7, 2023-a Zoram mipui thutlūkna siam chu Dec.3, 2023-ah a lo lang fiah mai dawn a ni.
- SUM AN CHELEK LEH ANG EM?
MP; MLA; AMC; ADC; LC/VC inthlan apiangin Kohhran (ZKHC); YMA leh MPF atangin inthlanna thianghlim a awm theih nan mipui leh political party tinte hnenah ngenna an siam thin. Abik takin MPF phei chuan Political Party tinte hnenah therhlo leh sum chelek lo turin ngenna a siam thin a. Chung ngennate chu Political Party tinte chuan thuawih taka zawm ngei turin an insawi thin a, Joint Political Platform-ahte pawh Party tinin heng ngenna hi zãwm ngei turin an insawi theuh thin. Tunah pawh chutiang bawk chu kan tihdan tur a nileh ngeiin a rinawm. Hetiang hi MPF a din achin inthlan dawn apianga kan chin than (habit) ni tawh mah se, Political Party tinte hian inthlan vote thlãk ni thlengin therhlo leh sum hi an chelek fo thin niin a lang a, chutianga sum leh therhlo dawng thinte kã atangin inthlan zawh hnuah an kamchhuak hriat tur a awmleh fo thin. Hei bakah hian inthlan ni thlenga sum sem turte ūmzuia vēn uluk ngai an awm ziah thin thu MPF duty thinte atangin hriat tur a awm fo bawk niin a lang. He ze tha lo tak hi kan la sim tak tak thei lo tih chu a taka hretu kan ni ngei ang. Entir nan-Thenkhat chuan “SEDP min pe dawn a, ka la phawt ang a, ka lãk zawhah ka vote chuang lovang emaw, Vote thlãk dawna pawisa min petu apiang ka vote ang emaw; Vote tur ãwm takin pawisa ka dil anga mahse, ka vote tak tak chuang lovang, ka vote leh vote loh an hre dawn chuang lo emaw, amawii min leisaktu leh uisa min show saktu apiang ka vote ang.” tih ching vengtin khawtinah hian an la awm thluah thei dawnin a lang. Chungho intihlawmsiak tum chuan candidate tinte a rūkin zanlai leh vãrtian velah mi hmuh hlãu tak chungin an campaigner-te nen an tangkãwng vah thum thum thin a nih hmel.
- SUM SEMNA HMANRAW DANG
Kum 2013-a MLA inthlan lai kha chuan awlsam taka sum inpēkna hmanrua online payment system kan la chelek lutuk lo a ni mai thei a, mahse, tunah chuan Google wallet May 12, 2011-a din tan, Sept. 11, 2015 atanga Google payment (gpay) tia an thlãk tak kha mitinten kan hman uar leh hriat lãr ēm êm hmang leh internet banking chihrang hrang hmangin vote hralh chingte bank account-ah a rukin awlsam takin an inthunsak zung zung thei tawh a, kum 2018 inhlanpuiah pawh khan candidate thenkhat chuan voter thenkhatte malsawm nan an hmang tangkãi viau tawh mai thei. Chuvangin, kumin inthlanpui lo awm turah pawh hian thil dik lo leh dãn lo ang (malpractice)-a ti duh tan chuan voter-te ina luha sumfai va pēk kher ngai tawh lovin gpay leh online payment dang dang hmangin awlsam taka tih theih a nih tawh avangin vote inlei nan hian sum an chelek leh nasa viau ta ve ang tih chu ngaihruat thiam theih a ni. Chuvangin, MPF kaltlanga inthlanna felfai leh thianghlim nei tura inbeiseina pawh hi tha hle mah se, puan hnuai thil tam tak awm thei a nih avangin vote lei leh hralh hi a rukin a hluar viau thei tho niin a lang. Pathian ringtu zaa 87.5% awmna si hian “Tangka sum ngainat hi sual tinreng bul a ni si a; chu chu thenkhatte’n an awt a, rinna chu an kal bosan a, anmahni leh anmahni lungngaihna tam takin an inchhun tlang ta chuk a,” tih thu hi chhiar chãmchi thin mah ila an thinlung tak takin an zãwm duh chuang lova an hlutna hi an hralh leh mai thin niin a lang. Hei vang hian alawm Ram hruaitu tha, ram hmangaihtu tak tak nei thei lova MLA term riat lai kan paltlang tawh hnu pawha kan Zoram hian hmasawnna tak tak a la neih theih loh chu!
- THINGTLÃNG MI AN ZUAM
Ram siam that duh tak takte leh ram leh hnam vei tak takte chuan-“Roreltu tha kan neih theih lohna chhan chu thingtlãng mite’n pawisa an duh lutuk avangin an vote an hralh thin a, khawpuia awmte’n hruaitu tha leh tling thlang chhuak thin mah ila, thingtlãng lamah mi tha lo bawk an thlan chhuah zel thin avangin hruaitu tha kan nei thei lo a ni” an ti thin. Politician-ho lah hian thingtlãng lama chēngte hi an retheihna denchhenin an vote leisak dan mawlh an lo ngaihtuah ve bawk nen Anni lah chuan sum pe theitu chu pe ve thei lotu ai chuan an lo pãk zawk zel bawk nen an duhthu pawhin an dikna an humhim hlei thei bik lo thin niin a lang. Mahse, thingtlãng mi chauh mawh puh tur an ni lo, Aizawl khawpui chhunga mirethei BPL chhungkua leh nula tlangvãl thalai rethei bakberh tak tak leh zū leh ruihloa inhnamhnawih thinte pawh hian an vote hralh an ching ve thin hle nia sawi a awm bawk. Chuti a nih chuan thingtlãng leh khawpui kan danglam chuang lo tihna a nih chu?
- A TLÃNGKAWMNA
India danpui 61st. Amendment Act 1989 anga vote thlãk theihna chanvo neite hian kan duhthlanna tihlan nana kan thutlūkna zalēn taka kan hman theihna voting right hi kan vawnghim hle tur a ni a, midang hnena tihbawrhban mai mai turin kan zahawmna chu kan zuarin emaw, kan hralhin kan tichingpen tur a ni lo. I vote hlu tak nangma duhthlanna dik tak lantirna leh thutlūkna siam tura dilna chanvo i neih kha sum leh ther hlo hmanga I hralh chuan i zahawmna zawng zawng kha a bo vek a, sum leh ther hlo i lãkna khan engah mah a ngai tawh ngai lovang che. Mizote chuan kan hnam kalphung angin hmeichhe man ₹.400+20 neiin nupa kan insiam thin. A nihna takah chuan hmeichhia hi kan lei thin tihna tluk a ni. I vote hlutak I hralh khan i hralhna khan a lei che tihna a ni. A lei tawh che chuan a ngaisang tawh ngai lovang che a, I duhthlanna thiang I hmang thei tawh lo tihna a ni. Tangka sum ngainatu chuan tangka sumah duhtawk a hmu lo vang a, hausak ngainatu chuan duhtawk a hlēp hek lo vang: hei pawh hi engmah lo mai a lo ni. (Thuhriltu 5:10) tih thu hi ngun takin ngaihtuah rawh le? I vote hlu tak i zawrha i leitir nachhan kha tangka sum ngainatu leh hausak ringawt ngainatu i ni zawk tihna a ni. Chuvangin, “Krista Isuaa a ropuina ngahzia ang zelin in tlãkchhamna tinreng pawh a phuhruksak ang che u.” tih thu hi ringtu kan nih chuan vawng tlat tur kan ni zawk. Inthlan campaign lai apiangin “Kan ram hi kan ram a ni” tih Laltanpuia hlaphiah hi an sa chãmchi a, chuti chung chuan vote lei leh hralh thãwm erawh a reh fihlim tak tak thei chuang lo-“Aw Zoram i sang zel a, kea dinchhuah ve kan tum ta; tuna i ropuina lēt sang sawmthumin an rawn thlēm ang che….kan pipu ro kan ram mawi tak hi chawisang la, i hnehna puanzar leh i lu lo thin khum mai rawh-tiin sa khawk rum rum mah se, tuman lu an thinsan ngam si lo a ni e.