- Amtea Hauhnar, Zokhawthlir Run, Tlangnuam, Aizawl
Nun suar ang a chim.
Kum 2040 thal rum lai a ni a. Ni chu a sa vawl vawl a, hawina lam apiangah laikingin bel an rawh chum chum mai. Chhuan bengtlalote kut thak tuartu zoram chu a lo rum vawng vawng mai a. Kalna apianga hnawmhnawk hnut chhiah zel zul, duhdah taka bawlhhlawh thehthang mai maite avangin zoram lui leh ruam tin mai chu hmuh hrehawm khawpa tawp leh tenghnengah a lo chang ta a ni. Chutiang mihring, mahni lu chunga vaivut vawra a let leh lam dawn miah lo, leilung zah nachang hre lo thinlung mawlte chuan a sawhkhawk an tuar ve tan ta a lo ni.
A sawhkhawk chu
Sawrkarin hunbi neia bawlhhlawh paih hun a siam pawh nghak thleng zo lo mi hmanhmawh ten mahni veng chhung kawr, culvert leh ram awla tawphnawk chitin mai an paihte chu a dawngsawngtu leilung chuan a dawl zo ta lo va. Veng chhung remchang laia zan reia bawlhhlawh paih ruk ching dawklak, mahni chhia leh tha hriatna pawhin a ben harh zawh tawh lohte avangin ruam tin mai chu tawp tinrengin a vun hnawh el ul mai! Nau zun ek thlakna diaper nge tam zawka hmeichhe fel loh thupna sanitary pads? Sarang nge tam ang plastic tih pawh chhut rual a ni lo. Hman khat daih plastic (single use plastic) bur ruak te chu chatuan daih hi a ni ringawt mai a. A paihtu dam chhung pawha tawih ral zo lo tur tih hriat reng rengte chuan mual tin ruam tin an luah ta hi a lo ni!
Chhuan bengtlalo thalaite sulhnu!
Kawng kamah chuan then sen rual loh thalaite hnut chhiah sarang leh plastic lam chi a let pheng phung a, an zu bur leh a pawlh dalna hmanruate bakah sehhmeh funna hluihlawn thilte chu mi hmuh loh an hlau emaw tih turin an chap darh pheng phung mai. Mi thahnemngai zual ten han tifai ve bawk mah se ni hnih khat a liam a, a hma aia tam zawk a lo thlen belh leh miau zel si. Thahnemngaite bei a dawng a, anni pawh an kut chi lo hawi ta mai mai a; Thu a tawp e lu mam tih ang chauh a ni.
Hri leh natna
Chung hnawm tawp atanga insiam natna hri tha lote chu tho leh nungcha dangin pu darhin kawthalo, santen leh tuihri an rawn inlar chho a. Tui thianghlim lo in avangin typhoid a lo hluar hle bawk. Sap thufingin ‘One, who maintain cleanliness keeps away diseases’, ‘faina vawng nung rengtu chuan natna a hnawt bo thin’ tihte chu hnai lo tak a ni. Heng zinga kaw lam natnate ngat phei hi chu naupang kum nga hnuai lam tan chauhva hlauhawma kan ngaih tawh ni mah se puitling leh kum upa lam pawhin pum tlukpui nan an hmang ta sup sup mai.
Dang a ro zo ta
Khawpui chawmtu leh kan tlan sum ber Tlawng luiah chuan thlit fim zawh rual loh thli chhe luang lut avangin tui thianghlim in tur ngaihtuahtu PHE department lam pawhin buaina zakhua an lo tawk ta a ni. A bikin Aizawl mipuite tui thianghlim in tur siam chhuak tura ni khata an tui pek chhuah zah chu hmun thuma thena hmun khat pawh a tling zo ta lo va. Bawlhhlawh then fai leh a thlit fim sawngbawlna a hautak tak em avangin mipui mamawh phuhru zo tui pump chhuah theih a ni ta lo. Mipui ten tui kham khawp an dawn theih tak loh avangin ei rel a buai a. Chhung tinin an thawmhnaw balte chu an lo bang nghek nghuk mai a. Inbualna tur tak ngial pawh a hautak tawh avangin an hmel chu a lo ro ri re mai!
Zoram beiseina kal sual
Run leh Tiau ral kaia zofaten thlang an tlak hma khan, he leilung hian eng hnamin nge amah chu luahlum ang tih a hre lo va. A chhungah eng tiangin nge chung hnamte chu an inbenbel ang tih pawh a hre hek lo. Nimahsela, eng mi pawh lo chuangkai se anmahni dawngsawng turin theih tawpin a lo inpuahchah ve thung a ni. Ram luahtu ten sik leh sa nuam tak an neih a, van ruahtui kham khawp an dawn theih nan leh, pur chawk buai ngai hauh lova buh leh bala an intodelh theih nan awmze nei takin a lo inbuatsaih sa diam a. Cham hlenna tlaka an ngaih ngei theih nan khual tha thlenin zofate hi a lo thleng a ni reng si a. Hei hi zofate hian an hre chiang tawk lo a ni. An thleng a, an daidar a, an luah lum atanga kum 300 vel a liam fel awrh chauh tihah zofa lungmawlte chuan an nawm an makin ram leilung chu an suasam chhe zo ta a lo ni! A mak a ni ti raw? Hnam tlawmngaia inchhal siin thing leh mau, ransa leh nungchate laka zahngaihna lantir chu an tlawm lak leh hlauh thung a. Hnam huaisen inti chung siin anmahni bei let ve thei lo lui dung nungcha te lakah nunrawn an chhuah a. Tur leh ru chitin hmanga lui dung suartluanin da thak khawpin an nghaisa ta a lo ni. An ram chu taneih nachang an hre lova. Midang ta emaw an ti tlat a, an hmangaih lo chhiava a ni ang e. Pathian zawn chhuah ram intite chuan chanchintha engin a chhun harh atanga kum 150 dawn a liam hnu-ah pawh chin tha lo, bansan theih hauh loh an nei a. Chu chu tladah taka an bawlhhlawh paih thin dan chu a ni. Chanchintha rawn thlentu missionary sapte khan, “Mizote chu hnam zawng zawng zinga hnam bal ber an ni e,” an lo ti hial reng a. Changkang ve viaua an inngaih hnu-ah pawh chu thil chuan nasa takin an hmai a tibal a. Ram pum huapin an mualpho ta a lo ni!
Hmangaihtu hmel
Chutia ka thlir reng lai chuan chu’ng harsatnate chuan ram hmangaihtu dik tak, mikhual rilru pu ve lo mithahnemngaite ngeng a lo chhun ta a. An duhthusamte a tak rama chantir turin anni chu an lo tho chhuak ta. “A chhe zo dawn! A chhe zo dawn! Khua kan tlai hma hian…” an ti a, chet an lo la ta suau suau mai a. Ka thlir reng a, mak ka tih deuh mai chu midang tumah an phut hauh lo chu a ni. Ruam leh kawr rimchhe tak takah chuan an zuang lut a, Bawlhhlawh then fai hnatlangpui chu bul an lo tan ta ngawt mai a nih chu! Chung mite chuan nat an pawisa zo tawh lo va, chhete mahin nalh an thlahlel lo. An bulah chuan dingin anmahni chu ka lo au va, “Nula tlangvalte u, bawlhhlawh a tam nen nangni lah in tlem si a, eng tia awm zel nge in tum?” ka lo ti a. Anni chuan ka hnenah, “Ka pu, kan ram hi chenna tlak a ni ta si lo va, keini hi kan chet mai loh chuan midang an ngawi si a ni, min la rawn zawm ve mahna le..” an lo ti a.
An taksa chu khawih tlak loh khawpa berh mah se an sulhnu erawh a va fai nuam si em! An rimte chu chhe hle mah se anmahni chu hriak rimtui man to ber aiin an hlu zawk si. Tute nge an nih tih pawh hriat theih loh khawpin an hmelte chu a mang niau a. Mahse, zahawmna meichher kengtu an nih hai rual a ni lo. An thil tih chuan a tir lama mak tih thlira thlir, ngaih khata ngaitu leh mena lo thlak liam mai mai tute thinlung meuh pawh a nghawr nghing tan ta! “Chutin an sual chhun ang hria in, mipui an lo pakai” tih hla ang mai khan mite ngaihven leh ngaihchan, ngaihhlut leh ngaihsan an lo ni ta! Social Media hmang tangkaiin an rin phak bak phungbawm tur an tam ta a. Youtuber tam takin an vil chawt a. An content tihlutu leh tingaihnawmtu, thlithlai hlawh mitin mit fukna an lo ni ta hial a nih chu!
Rah duhawm
An hmalakna eng kal zel chuan zofate khaikhawmtu pawl lian leh ropui ber YMA rorelna sang ber Central YMA Executive Committee beng hial a lo thleng ta a. Chuta hruaitu fing fel tak takte chuan “Hawh teh u, beng sika ngaihtuahna kan sen a hun ta e. Kumpuan atana thupui ropui tak tak kan thlan lai khan, a tha love tihna lam ni hauh lovin; a zik lera sualna thuai bun tum ang deuh kan lo ni a. Ram pum huapa ngaihthah thiang lo ram hnuk khawih thil pawimawh lutuk kan lo mangnghilh der mai le! Kan bawlhhlawh paih danin a zir loh avangin khaw chhung kawr leh kawng kamte hi hmuh tlak loh khawpin kan lo tichhe zo ta reng mai a. Lui dungah lah nungcha hmuh tur an awm ta si lo. Heti ringawt zawngin kan ram hi luah tlak a ni dawn lo tak ngial e. Chuvangin ralkheldar khawng ri i la, kan lui dung leh kawr tin mai hi thenfai an nih theih nan kumpuan thupui thar i nei ang u” an lo ti a. Tichuan le, ngunthluka an ngaihtuah hnuah CYMA Kumpuan Thupui atan “MIZORAM HMUN TINA BAWLHHLAWH THEN FAI” tih chu thlan a lo ni ta!
Hmathar
Kumpuan thupui thar bawhzui turin CYMA chuan ruahmanna a han siam ta a. Kumpuan Sub Committee khaipa te chu ropui relin an lo thu khawm mup mup mai a. Headquarters atanga Sub Headquarters, Group YMA, Joint YMA leh Branch inkhaidiat zawng zawngte chu mawhphurhna sang tak pek an lo ni a. Branch tina section hrang hrangte chuan hmalakna hmasa atan inkawkip luh chhuakin zirtirna (awareness) chhung tinah an lo pe zel a. Mitin rilrem zawng tak a lo ni chho ta. An hmalaknate thlawpin Mizoram sawrkar pawhin pa chan a lo chang hneh hle mai. A hnuaia department hrang hrangte chu thiam takin kutke berah a hmang hlawm a. Convergence Meeting kovin thawhhona thuthlung pawh lungrual taka pass a lo ni ta! Disaster Management & Rehabilitation ten inhliam palh theihna tur lakah hnatlangpui thawktute chu bai vil takin a lo vil reng bawk a. An mission leh vision statement tihhhlawhtlinna hun rangkachak chu an hmang tangkai hle.
Tin, Health & Family Welfare Department lam pawhin bawlhhlawh leh tawphnawkin a ken tel natna leh harsatna tuar an awm pawhin duat leh uluk takin a tihdam hna an lo thawk bawk a. SIPMIU leh Urban Development & Poverty Alleviation lam pawhin allocation of bussiness an neih tam tak zinga peng pawimawh tak pakhat urban sanitation hnuaia waste management hrang hrang, anmahni maia an thawh hleih theih loh tihhlawhtlinpuitu mipuite chu thurualpui nuam an lo ti em em mai.
Aizawl leh Lungleia kan Municipal Corporation te chuan chu chona thar danglam tak mai chu chhan chakin an lo za zek zek mai a. The Mizoram Municipalities Act, 2007 leh The Solid Waste Management Bye-Laws, 2019 hmanga rum thaih fe pawha ngawhngawl tlat thin chhuan bengtlalo, ekna ngaia e, tlukna ngaia tlu nawn fo zofate thinlung chu thlak danglamsakin a lo awm chho ta a ni.
A eng zual zel
Lui leh kawr tin maiah chuan an rilru sukthlek tih danglam saka awm tawh thalai za telte chu hruaitute hona hnuaiah an hmel hmuh tur a lo awm a. Kawr kam tin maiah chuan disposal site panpui remchang lo bawlhhlawh thliar hran dan tur leh a hmuna tih ral dan tur ngaihtuahin SIPMIU, UD&PA leh Municipal Corporation mithiamte chuan ruahmanna an lo kalpui mup mup mai bawk. Hun rei lo te chhunga hmalakna ringawt pawh chuan ka lung a lo dum hliah hliah mai a ni. Rimchhe chitin avanga zo thli fim awm tawh lohna hmunah boruak thianghlim chhim tur a han awm leh turte chuan min lo ti phur thar em em mai a. Lui dung nungcha leh ransa ten inthlah punna tlaka min ngaih leh dawn tak avangin ka ban phak loh, suangtuahna mitthla maia ka lo tem thin, raltianga ka ramtiam ni thin kha tunah chuan ka hma maiah a awm dawn ta zuk nia le ka lo ti a!
Mangchhe tawpna hlimawm
Tichuan, zoram tlang tluana zofate chu lungrual takin an lo phe ta suau suau mai a. Ka lungkham leh enghelh, mut mawh hnar mawha ka lo neih thin, zoram leilung chhe tak siam tha tura inhawrsai mup mup mai mipuite thawm chuan min lo tihlim em em mai a ni.
Ngai teh! Chutia an zinga tel ve tura ka puan ven ka sawi chhin mek lai chuan dar ri ring tak leh au thawm ka hria a, ka harh ta zawk mai a. Bawlhhlawh paih lirtheia chuangte chuan, “Bawlhhlawh, bawlhhlawh, tawih thei lo paih ni…” an lo ti a, thawh phan awm hauh lovin ka tho a, chhungkaw chhehchhawl ka nih angin garbage bag dum lianpui chu ka pu a, chawnping sai ngar ngarin bawlhhlawh paih turin ka tlan ta a.