- Dr. C. Lalrampana
A KAMKÊUNA
He thlai hi a scientific hming chu ensete glaucum tih a ni a, saptawng chuan snow banana a ni. Hmunhma cheimawina [Ornamental plant] angin an ching a, a bulbous base hring leh a hnahte hi China ramah chuan vawk chaw atan an hmang thin. India ramah chuan a rah pulp hi ei a ni a, damdawi tha takah ngaih a ni a, naute leh damlote hnenah pek thin a ni. A hnah no leh a par chu thlai angin an ei thin. He thlai hi sakhaw biak nan leh chhungkaw lawmnaah hman a ni. Tin, a rah hi phungzâwl natna veite enkawl nan thi angin an thil a, an awrhtir thin. Balhla ang chi tho a ni a, cylindric, m 5 thlenga sei, a hnah chu a sei a, 1.4-1.8 m × 50-60 cm a sei a ni. A par hi bract khatah 10-20 vel a awm. India ramah chuan luipui kamah leh tlang chhip lamahte, hmun zau takah a awm thin, metre 1600 thlenga sangahte hmuh tur a awm bawk. Ensete glaucum chi hi folk medicine-ah chuan zunthlum enkawlna atan an hmang nasa hle a. Mizoramah chuan a kawr hi chawhmeh lar tak a ni a; saum, nghaum, nghathu, nghapih, dangpuithu, bekang um etc. -te nen bai tui tak vitamin A-Z awmna ang hialin kan ngai. Saisu hi a bul a vawng tha hle a, a lêr lamah zuihin pyramid style-in a awm a. Hei vang hian hmanlai upaho chuan nula mal lian tha tak sawi nan-”a mal pawh a saisu bul tup mai” an lo ti thin a ni.
DAWRAWN CHU ENGE NI?
Dawrawn chu Mizo hnam nuna bet tlat, lo neih nena inkaihhnawih, buh chhek leh thiar vel nana tehkhawng mumal tak nei, buh tin thum leng vel, sei deuh zât a ni. Buhhûm dawrawn khat phur thei chin chu hmeichhe puitling chinah ngaih a ni. Dawrawn hi hmeichhe buh thiarna hmanrua bik niin saisu ang lo takin a mawng zuihin a chunglamah a arh chho thung a ni. Mau hnâng, hruihnâng leh sairil hnâng atangtea kuta tah ngat a ni. Tuikuk (bru) leh khasiho hian dawrawn ang deuh an nei ve a; mahse, a mawng zum tak a nih avangin hûn ngheh mai theih a ni lova a tlu awlsam hle thin. Mizopain uluk taka dawrawn a tah tluka mawi leh tha hi a vang hle. A ruak emaw a tak awm pawhin hûn mai theih a ni.
SAISU DEPARTMENT
Mizoram Health Evolution ang chuan Mizoram State chhunga department hnathawk tawh zinga upa ber pawl chu Health & Familily Welfare Department hi a ni. Record awmsa atanga a lan danin kum 1894 khan Aizawl-ah hnathawktu (kulis) puan inah rethei enkawlna camp din a ni a, hei hi a hnuah kum 1896 khan dispensary puitling takah tihsan (upgraded) a ni a, tun thlengin Department upa ber a ni. Department of Information, Public Relations & Tourism hi kum 1972-a Mizoram Union Territory a lo nih atang khan a lo piang ta a, Department Director hmasa ber Pu R. L. Thanzawna, Assam Civil Service Officer ni bawk chuan 1st May 1972 khan Department hi a enkawl ta a ni. Jan. 21, 1972-a UT ksman nih khan department pawimawh zual deuh engemawzat din a ni a, tunah phei chuan department 46 vel zet a awm tawh a ni. Heng department-te hi atirah chuan head of department pakhat leh office staff a tul dan azirin dah an ni thin. Tichuan, a bulthut (establishment) staff chu bawrkhawmin saisu bul angin a vâawng a, a chung lam Director pakhatin kaihhruaiin a ler lamah a zuih thin a ni. Hetiang establishment system tak hi pyramid type chu a ni. Department len leh tet dan azirin establishment staff hi an tamin an tlem thin. Chutiang bawkin a lu lam head of department pawh department len dan azirin an tamin an tlem thin. Hetiang pyramid system, a bul atanga vawnga a ler lama zuih chho hi Sorkar department din dan tur phung dik tak chu a ni.
DAWRAWN DEPARTMENT
UT kan nih atanga kum 5 a vei hnu 1975 khan Mizoram Civil Service a lo piang a, MCSA pawh a lo piang zui nghal bawk. Tichuan, kum 1998-2000 vel atang khan kum telin MCS lak a tam tial tial a, Directorate staff leh departmental Officer (G) or (NG) pension leh thi an tam tial tial a, Sorkarin post ruak hnawhkhah leh a thar lak a nei tawh mang si lova, MC Secretariat-ah leh directorate lamah Head of department turin MCS an tam tial tial a, department mawngphah (staff) chu dawrawn angin a zuih ta tial tial a, tunah phei chuan department thenkhat phei chu an artelukawn lo chauh ta niin a lang. Hetiang establishment of dawrawn Style hi kan ramin a chhiatpui nasa tawh hle niin a lang.
A TLÂNGKAWMNA
Tarlan tak ang khian atirah Sorkar Department din dan hi saisu bul@pyramid Style angin dik viau mah se, state dinhmun kan nih hnuah dawrawn style-in a ler lamah a arh chho ta fur mai a, hei vang hian department tinah thawktu indaihlohna a nasa ta tial tial a ni. Directorate staff leh Departmental Officers (G)&(NG) lak belh a awm ngai tak meuh loh avangin a chhawrtu sorkar ngei pawhin harsatna a tawh phah mek a ni. Tin, dawrawn style-a hlawh tam zawk MCS Officer hlir lakbelh thin hian inrenchemna (austerity measure) a tihbuai phah nasa hle a. Sorkarin break a rap lova dawrawn style hi a chhunzawm zel a nih chuan establishment staff & Departmental Officers an artelukawn vek hnuah MCS Officers hlirin Pisa an nghak thup tawh ang a, Grade 4, LDC, UDC, Assistant, Superintendent etc. zawng zawng hi MCS Officer vek an nih hun hi kan hlat vak tawh dawn lo niin a lang. Hetiang hi a nih chuan Gazzetted Officer hlawh pay band 11 -13 hlirin Department an khaiding tawh ang a, salary head-ah budget a kal ral hnem lehzual ngawt ang. Chuvangin, tuna mipui sorkar hian he system tha lo tak hi huaisen tak leh uluk takin enfiah se balance diet angin Departmental Directorate lam leh Administrative Service lam hi inbuk tawkin kalpui se tuna harsatna kan tawh tam tak hi sutkianin a awm thei ngei ang.