- K. Hmingthankaia
Democracy ram, duh duh sawi thianna nilo, duh duh sawi theihna Mizorama kan han awm te hi chu a vanneihthlak teh e. Keini ang duangte hian Sawrkar hi ka sawsel e, Thurawn ka pe e te hi kan han ti ve khanglang hi chu a ropui teh e. Idi Amina angin, ” Freedom of speech chu ka tiam thei che u a, Freedom of after speech chu ka tiam thei lo che u” min la tih ve hrih loh vang mai mai hian, duh duh hian kan la pawt ve mai mai a nih hi.
Pathianthu emaw, Sawrkar emaw, Kohhran leh Khawtlang thilte, Pawl leh mimal thute hi sawi theihna hmun chi hrang hrangah, a duh duhin kan duh duh kan sawi a. A bik takin Chanchinbu lamah hian, a thenin Science lam thil ropui tak tak an ziak a, a thenin History ngaihnawm tak tak, a thenin Khawvel leh Sawrkar hrang hrang leh ram hrang hrang kalphung leh awmdan bengvarthlak tak tak an ziak a. A thenin Pathian thu ril tak tak leh, Bible_ah pawh kan hmuh phak loh, min tivar thei thu ropui tak tak an ziak bawk a. Mizo-in Mizo hi Mizotawng min zirtir tawk an awm bawk a. Thuril tha pui pui leh zirtirna leh kaihhruaina tha tak tak ziak an awm bawk. Mite zir tamna leh chhiar tamna, an ziah taimakna zara hlawkna chu keinin a thlawnin kan lo tel ta hlauh thin a ni.
Chutiang karah chuan keini ang, a level hniam lampang pawh hian, kan phak ang tawka kan rilru vei zawng, thu local deuh deuh chu, zahna chang pawh hre loin, uar deuh deuhin kan lo aupui ve bawk a. A chhuahtu lam lah chuan, nang chu i bol a mol em mai ti bik lo chuan an lo tilang ve mai bawk a. Tu tu te emaw chuan a rukin min lo nuihzat viauin, min lo ngeiin min lo haw viau maithei bawk. Idi Amina’n a duhloh zawng deuh sawi a General-te chu, kawngka an chhuah ruala hnunglam atanga a kaphum thin anga, hmaichhan leh ualau taka khak fawktu kan la tawn loh vang chauha mualpho lova la himdam hram hram kan nih hmel.
Duh duh sawi theihna zalenna chu kan nei e. Mahse, kan sawi chhan leh kan sawi chhana te dinhmuna indah thiam hmasak phawt hian, eng thilah pawh, eng thu-ah pawh, tu chungah pawh kan thu sawi dan ki hi chu thlak a tul thin awm mange ka ti thin.
1.Sawrkar sawisel: Right to freedom of speech kan hriat larna leh kan tan chhan, kan changchawina ber chu Sawrkar sawselnaah hian a ni ber a. Tu Party Sawrkar pawh nise, kan ram Sawrkar angte hi chu na tak tak leh diriam tak taka sawisel bawih bawih hi a tul em aw ka ti thin. ‘Sawrkar’ kan tih hi Thirtum tlang lianpui emaw, Khawl ropui, mak leh danglam tak emaw, duh duh herchhuahna Khawl emaw, Pathian ang deuhroh emaw kha a ni lova. Kan kawmthlang kawmchhakpa, kan Veng thenawmpa, kan Khawpa, kan Mihringpui, kan Mizopui tho kha an ni a. Thlantlin an nih rual rual khan thil danglam tak an ni nghal ngawt thei lova, thil tha zawng zawng chu tih duh hle mah sela, an ti nghal zung zung thei bik lo a ni tih hriatthiampui ve te hi a tha hle a ni. An danglamna chu, thlantlin an nih rual khan an kutah thuneihna leh thil tih theihna a awm alawm, kan ti mai thei. Chu thuneihna tak chu hman fimkhur a ngai ta em em si a ni.
Chumi bakah, Sawrkar leh Department-te hian Dan hnuaiah kalphung awmze nei fel tak a nei kual chhawng duah tihte hi hriatpui ila. Tun Sawrkar hi chu an sawrkar tirh khan Chief Minister berin mipui tana awlsam zawng zela kal tur kha a ti a. Mahse, Sawrkar kalphung leh Dan zawng zawng kha chu tihdanglama kalkan nghal vek ngawt theih a ni bik lovang. Department bungraw hlui leh khawl leh thirchhia vel, enga tan mah ni tawh lo, anmahni pawhin hnawk an tih em em pawh, dan anga tiral tur chuan a kuma kum tel a duh thin hi. Duh duha tihral ngawt theih a ni lo. Tin, thil tha tihtur chu a len poh leh a kalkawng a thui tihte pawh hi hria ila. Thil chu engtinnge a kal kual mek, eng mutan nge awm tih pawh hre ve lo hian, kan thil hmuh duh leh kan hriat duh chu, kan hmanhmawh lutuk vang hian Sawrkar hi kan dem leh vak mai thin niin a lang. Thenkhatte phei chu kan duham leh hmasial luat vang te pawh a ni ang.
Thenkhatte phei hi chuan thil tha leh Sawrkar tha leh chak kan duh vang pawh niin a lang lo. Sawrkar chu tihmualpho leh diriam kan chak ve hrim hrim niin a hriat. Tihsual nei se tih chanin kan changa. Tawngkam na tak tak leh, kan thiam dan bera tawngkam dengkhawng tak takin Sawrkar kan bei thin. Mi ram kal dan tha leh thalote, mi ram hruaitu thil tih dan tha leh thalote hi kan dapkhawma, Sawrkar tha leh tha lo tawng danga an sawina te hi kan han fawmkhawm vela, chutiang hmang chuan keimahni Sawrkar ngei chu kan elsen ta thin ni te hian a hriat thin. Hetianga, keimahni mimal duhthusam thil tha ni-a kan hriat zawng zawng dapkhawma, mahni pawhin kan tlin hauh loh tur hmanga a chhe thei bera intih hian thil tha a thlen lovang. A chhan chu, Sawrkar kan tih ber hi engdang ni lovin, kan mihringpuite tho kha an ni a. Rilru na thei, thinur thei, tlawmngaiha la ve thei tho, buai, chau leh hah ve thei tho an ni tih te hi hriat ve fo a tha a ni.
Mihring ve tho, thuneihna nei si an nih avang hian Sawrkar chu tisual thei, ti diklo thei, rilru thalo pu thei, a nachang hrelo thei, ngaihsak lo thei a nih ve tlat avangin Sawrkar chezia chu kan thlithlai reng anga, kan vengin kan sawisel anga, kan finchhuah tur chu a ni ngei e. Chu chu Democracy rama mipuite dikna leh chanvo tihtur chu a ni. Amaherawhchu, thil tha kan hriat zawng zawng fawmkhawma, thil thalo zawng zawng dapchhuaka, mahni pawhin kan tlin miah loh tur hmanga Sawrkar vawm ngheng ngheng hi chu a tha ber lo a ni. Hetiang mite hi chu an mimal nun, chhungkua, khawtlang, kohhran leh pawl, Sawrkarah pawh thil tha hlang duh leh thil tha hlir ti thin leh ti thei chu an ni bik hauh lo ang.
Kan ram hruaitute tihsual fona leh mualpho fona, (anmahni pawhin hreawm an tih leh em em thinna chu?) keimahni, an Mizopuite zinga pamham leh hmasial, duham, mi rilru khawlote leh hnamdang, kan ram tana pawisak neilo, pawisa chiah pathian tuten thiam taka an thlemthluk vang a ni duh thin. Tu Party Sawrkar pawh nise, keini ram ang leh kan Soceity-a roreltute hi chuan, theihtawpa thil tha tih hi an duhin an tum theuh ang tih ring ila. Nimahsela, mihring tupawh hian kan duh ang thlap thlap leh, midang duh ang zar zar hian thil tha hi kan ti vek thei lo a ni tih hriain, Sawrkar sawsel dan tawk leh beisei dan tawk hi i hrethiam ang u.
- Kohhran, Khawtlang leh Pawl sawisel: Kohhran, Khawtlang leh Pawl sawisel ching thin tute hi a chhunga awm tha ve duh tak tak lo, thahnemngai ve miah lo, a boruak pawh hre tak tak lo, engangin nge hma an laka, engangin nge hmalak an tum, engang harsatna nge awm tih pawh hre ve tak tak lo, rilru piansual avanga sawisel nuam tive mai mai kan ni duh chawk. Hetiang mi hi chu eng thilah mah leh eng pawlah mah kan hmantlak tak tak ngai lo bawk.
- Pathianthu sawi: Thlarau lam leh tisa lama hamthatna kan dawn lai emaw, kan awmna Pawl emaw, hlawh neia min ruaitute mitmei ven vang emawte hian- min ngaithlatute lam dinhmun dawn miah lo hian eng eng platform emaw atang hian Pathianthute hi kan han aupui chiam thin a. Mahni leh chhungkuain tisa lama malsawmna kan chan lai, min ti mangangtu awm lova kan hlim tlan lai, kan hriselna pawh a that viau laite hi chuan, ‘ Lawm rawh u, lawm fo rawh u, enhkimah lawmthu sawi tawh u’ han tih piap piap mai te chu awl tak leh nuam tak a ni. Mahse, englaipawhin mi zawng zawng dinhmun hi kan inang vek si lova. Harsatna leh manganna nasa tak, lungngaihna leh vanduaina, hlawhchhamna leh beidawnnate, mualphona nasa tak tawn laite, thinurna leh lungawilohna nasa tak neih laite leh, hrisellohna tinrengten min tlakbuak lai hi chuan engkima lawmthu sawi hi a har thin asin. A sawitute ngei pawhin chutiang dinhmuna an din chang chuan harsa an ti ve ngei ang.
Nasa taka nekchepna leh neksawrna, elrelna leh dawta beihrawn nih laite, thinurna nasa tak neih laite hi chuan, engkim hi kan tana tha tura Pathian ruat a ni a, lawm taka tawrh zel tur intihkhum ngawtte hi chuan beng a fah lo a ni. Chuvangin, chutiang lam thu kan sawi a nih pawhin, harsatna tawk tam tak an awm a ni tih hriain, mite dinhmun thlir chungin,’ Nimahsela…..chutiang dinhmuna han din hi chuan a harsain a mangan thlak thin a ni.’ tih nachangte hi hre thin ila, mite thinlung kan hmin thei zawk deuh ngei ang.
- Midang zilh: Humsual daite emaw, Setana buma awm mekte emaw hnena kan zilhna thute hi fimkhur a ngai khawp mai. Mahni dinhmun nuam, fel fihlim nihna atanga teh ringawt lovin, an dinhmun hrethiam taka tawng a ngai a ni. Kalta Rev. Chanchinmawia of Bawngkawn zawkin a hun hnuhnung lama a thusawi pakhat ka hriat reng chu, ‘ Kan hrilh kan hrilha a hrerenga, a awih duhloa, a tilui zel a nih kha. Hreawm tuar rawh se.’ tih ngawt tur a ni lo. A la hrelo a nih kha. A pawizia hria se heiangin a awm lo ang, a ti.Tupawh hian tha taka nuna, thil tha tiha, mi tha nih kan duh vek. Mahse, kan beng leh rilru chuan hre mah se, keimahni-ah thil tha tih theihna hi a awm lo a ni tih te hi inhriatthiampui thin ang u.
Miten thinurna leh rilru natna nasa tak an tawrh laite, ruahmanna leh thil tum thalo tak an neih laite hian, ‘Ti reng reng suh. A ho lutuk. Engahmah ngai suh’ pawnlang taka intihkhum puat ringawtte hi thin tiur zualtu mai an ni thin. Mi chan mahni chana inchan thiam apiangte hian fak an hlawha, thil tha an ti thei thin. A lo chhuahna rilru ang zelin kan thu sawi leh ziahte hian mite hnenah awmzia a nei thin.
Duh duh kan sawi thei. Duh duh sawi a tha kher lo.
I thu (your words) in thiam a chantir che anga, i thu vek-in thiamloh a chantir ang che.- Matthaia 12:37