- Rinfela Zadeng
July ni 5, 2024 Zirtawpni-a tlangzarh ‘Manipur buaina leh Zofate’ tih ziaktu Zohmangaihi hi tu nge a nih inhmelhriattir a ngai awm lo e. Kum 2022 MAL BoY dawng pha hial khawpa lehkhabu tha ziak thei a ni a. Chuvangin he lehkhabu ‘Manipur buaina leh Zofate’ tih ziaktu Zohmangaihi chanchin hi chu kan sawi tam lo ang a. A lehkhabu zawk hi kan luhchilh nghal dawn a ni.
- Lehkhabu pian hmang leh a chhehvel
‘Manipur Buaina leh Zofate’ tih lehkhabu hi Bhabani Prints & Publications, Guwahati kut chhuak niin a chhunga thuziak inrem dan/type setting pawh a mawiin chhiar a ti nuam hle a. Tin, he lehkhabu kawm/cover-ah hian Manipur-a buaina tawk te thlalak dah a ni a; a kawm atang hrim hrim pawh hian chhiar a chakawm nghal hle. He lehkhabuah hian thupui sawmpahnih awmin, phek 167 a chhah a ni a. A tir atang hian ninawm leh thu chuangtlai awm miah loa ngaihnawm ti taka chhiar nghal char char theih a ni a. Chhiar tawh laklawh chuan a tawp thlenga chhiar chakawm nghal lehkhabu thu inlalawn mar tha kan tih ang chi kha a ni a. He lehkhabu hi ?300 leh ?250/- man a siam a ni a; a lehkhabu man leh a chhung thute hi a in man tawk hle bawk.
- A chhung thu chu le
Kan sawi tak angin he lehkhabu hi thupui sawmpahniha then a ni a; a ziaktu lehkhabu rawn te/Bibliography pawh a awm tel bawk. A chhunga thu inziak zawng zawng hi sawi lan nghal vek ka tum lo a; a chhan chu nakinah keimahni ngeiin he lehkhabu hlu tak hi chhiar ve ila ka duh avangin. Chuvangin a tlangpui chauh kan sawi lang zawr zawr dawn a ni.
A hmasa berah hian Manipur ram/state chanchin kim chang tak leh tawi fel taka ziah lan a ni a. A dawtah chiah hian Manipur ramin Chanchin tha a dawn dan tawikim tak leh chipchiar tak, niawm si loha ziah lan leh a ni a.
Ral khat atanga kan lo hriat Manipur ram buaina bul ber hi eng vang nge tih chu he lehkhabu thupui then pathumna – Chi bing harhna – tih atang hian kan hmu chho tan a. Chutah chuan Manipur tlang rama cheng te a chi bing zawnga an inlak hran danin a chhun zawm a. Manipur ram neitu nia inchhal Meitei te zinga chi bing zawnga harhna an kalpui tan dan kan hmu leh bawk. Chung chuan Manipur rama hnam hrang hrangte inkara a chi bing zawnga an inlak hrannain buaina a thlen chhoh dan kim chang tak leh zir chianna hmanga fianfiah a nih dan chu he lehkhabu thupui then paruknaah hian kan hmu leh bawk.
Tichuan tun hnai mai kum 2023 a India leh khawvel hriat hat khawpa Manipur ram buaina chanchin kim chang tak leh a ngawng hrang hrang te chu he lehkhabu thupui then pasarihna leh pariatnaah hian kan hmu leh bawk a. Hei hi nakin zelah pawh a la hlu hle dawn a, dah that tlak leh la zir nawn fo tur a ni dawn a ni.
He lehkhabua thupui then pakuanaah hian – Manipur buaina leh Zofate- tih kan hmu leh a. Hetah hian Sap kan tih mai British Sorkar-in India ram leh Manipur ram a awpbeh atanga vawiin thlenga ram rorelna fuh tawk lo te, Sorkar kalphung fel lo te leh chumi avanga Manipura cheng hnam hrang hrang – abikin kan unau Zohnahthlak te’n an tawrh dan te kim chang takin kan hmu zui leh a. Thupui then sawmna-ah hian Mizo fate kan vanneihzia a ziaktu thlirna atangin kan hmu leh bawk a ni.
He lehkhabu tawp lam bung sawmpakhatna leh sawmpahnihna-ah hian he lehkhabu ziaktu vei zawng – Ngaihtuah chian ngai ka tih te – tih leh – Mizote hi hnam boral tur kan ni em? – tih te kan hmu a. Mizorama kan unau raltlan lo lutte kan lo dawnsawn dan tur leh inpumkhat taka kan awm theihna tura thil tul leh kan tih ve tur nia a ziaktuin a hriat te a tarlang a. Hengte a thil tarlan te hi ngaihtuah zui ngai leh thil tha tak, nakin zela kan hmalam hun nghawng tur a ni. Tin, a tawp berah hian Mizote hi hnam boral kan nih lohna tura kan mawmawh leh kan tihtur hrang hrangte , he lehkhabu ziaktuin kil hrang hrang atanga a thlirna hi a ngaihnawmin a hlu hle bawk. He lehkhabu ziaktuin a sawi anga Mizoram hi kan kal thei a nih chuan hnam ropui leh chaktak, inpumkhatna tha tak nei kan ni zel ang a; kan boral mai dawn lo a ni tih kan hmu thiam nghal awm e.
- He lehkhabu hlutna
He lehkhabu hi thuziak satliah mai ni loin zirchianna/research hmanga ziah a ni hi a hltuna ber a ni a. Vawiin khawvelah chuan thil dik leh rintlak (facts & figure) hi kan duh tawh a; zeldin thu bawl leh kan ngaihdam mai mai hi thutlukna siamna atan leh innghahna atan kan hmang duh tawh lo. Chuvangin kan thenawm mai awm kan unau Zofate’n an ram Manipur-a buaina an tawh chhan, an tawh dan, eng vanga lo intan nge tih leh engtin zel nge a tawpah an awm ang tih zirchianna lehkha bu rintlak ‘authentic & genuine’ tak mai Zohmangaihi’n a lo ziak chhuak ta hi a hlu hle a. Vawiinah mai ni lo, nakin zel thlengin he lehkhabu hian hlut a la hlawh zel dawn a ni.
Thangthar lehkhathiam leh zirlai (research scholar) te hian nakinah Manipur buaina leh a chhan bul thûm te hi an lo la zir chiang a; doctorate degree lakna atana hman an duh hunah pawh Zohmangaihi lehkhabu ‘Manipur buaina leh Zofate’ tih hi an lehkhabu rawn tam ber tur a la ni zel dawn a ni.
Zirlai ni kher tawh lo, politics leh History lama tui te, Zohnahthlak inpumkhatna lama tui em em te, chanchinthar dik leh rintlak ngaihvena tuihal te tan pawh he lehkhabu ‘Manipur buaina leh Zofate’, Zohmangaihi ziah hi kan mamawh chhanna a ni ti ila kan sawi uar lutuk awm lo e.
Lehkhabu dah that reng tlak, Library-a kawl tlak, ennawn leh fo tlak, thilpawimawih (information) atana hman tlak, lehkhabu rolting ni reng tawh tur ‘Manipur Buaina leh Zofate’, Zohmangaihi lehkhabu hi a chhiartu apiangte tan hlawkna a lo nih zel theihna turin duhsakna sang ber ka hlan a; he lehkhabu leh a ziaktu hi Pathianin malsawm zel rawh se.